آلودگی هوا از منظر فقه

به گزارش خبرگزاری رسا در اصفهان به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، حجت الاسلام امیر صالحی در گفت‌وگویی، اظهار داشت: یکی از مسائل دغدغه‌های عصر حاضر مسئله محیط زیست و به ویژه آلودگی هوا در شهرهای صنعتی است که شهروندان آن در برخی روزهای سال از نعمت هوای پاک محروم هستند.

وی افزود: اسلام به عنوان دین کامل تمام شئون و ابعاد فردی و اجتماعی انسان را از ابتدای حیات تا آخر زندگی در بر دارد و در مسئله محیط زیست نیز حقوق و تکالیفی را برای همه انسان‌ها مشخص کرده است.

کارشناس فقه و احکام دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تاکید کرد: قرآن کریم یکی از حقوق همه انسان‌ها و بلکه موجودات را هوای پاک معرفی می‌کند؛ خداوند در آیه ۲۹ سوره بقره بیان می‌کند که «اوست آن آفریده‌ای که همه آنچه در زمین است برای شما آفرید» و همچنین در آیه ۱۰ سوره الرحمن می‌فرماید «خداوند زمین را برای همگان قرار داد»؛ بر این اساس زمین، محیط زیست و هوای پاک حق همگانی است و همه حق دارند از آن بهره‌مند شوند.

وی با بیان اینکه استفاده از این حق باید به گونه‌ای باشد که امکان استفاده و بهره بردن از آن برای نسل حاضر و نسل‌های آینده حفظ شود، ادامه داد: البته در مقابل این حق تکالیفی نیز به عهده همه افراد جامعه گذاشته شده که از این نعمت الهی استفاده کرده و شکر آن را به جای آورند.

حجت الاسلام صالحی با اشاره به دلایل متعدد در کتب فقهی که دلالت می‌کند بر اینکه حفظ هوای پاک وظیفه همگانی بوده و آلوده کردن هوای پاک از نظر شرعی حرام و موجب ضمان است، به تعریف قاعده فقهی «لاضرر» در این ارتباط پرداخت و اظهار داشت: این قاعده از قوانین مشهور فقهی است که در بیشتر ابواب فقه کاربرد دارد و مضمون آن این است که ضرر در اسلام مشروعیت ندارد و هرگونه ضرر و اضرار در اسلام نفی شده که یکی از مصادیق آن آلوده کردن محیط زیست است.

عدم استفاده مراکز صنعتی از فیلتر تخلف فقهی است

وی ادامه داد: در استفتائی از دفتر رهبر معظم انقلاب درباره حکم عدم استفاده مراکز صنعتی از فیلترهای هوای مناسب به بهانه گران‌قیمت بودن و آسیب‌رساندن به سلامت مردم سوال شده است که در جواب بیان نموده‌اند که «هر کسی که می‌خواهد کارگاه یا کارخانه‌ای راه بیندازد باید برآورد هزینه‌ای داشته باشد و بسنجد که آیا می‌تواند این کار را انجام دهد یا نه؛ یکی از لوازم کارگاه و کارخانه فیلتر مربوط به هواست تا هوایی که متعلق به عموم مردم است آلوده نشود و اگر طبق قانون نصب فیلتر الزامی است، تخلف از آن جایز نیست.»

کارشناس فقه و احکام دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تاکید کرد: البته حتی اگر این مسئله در قانون ذکر نشده باشد و کارخانه‌ای هوا را آلوده کند و مردم به خاطر این مسئله در ناراحتی و مشقت قرار گیرند یا در ناراحتی نباشند اما به خاطر تنفس این هوای آلوده ضرر قابل توجهی متوجه آنان شود، این کار خلاف شرع است و کسی که با توجه این کار را انجام بدهد مرتکب حرام شده است.

وی با اشاره به اینکه در استفتاء دیگری که در مورد خودروهایی که آلایندگی بیش از حد مجاز دارند به همین مسئله ضرر اشاره دارند، تاکید کرد: به طور کلی آلوده کردن این هوا که خداوند آن را برای تنفس افراد، گیاهان و حیوانات قرار داده، کار شایسته‌ای نیست اما از نظر شرعی نیز اگر واقعاً آلایندگی یک خودرو بیش از حد مجاز باشد که قانوناً ممنوع است، استفاده از آن اشکال دارد.

حجت الاسلام صالحی تاکید کرد: حتی اگر قانون هم منعی در این ارتباط نداشته باشد ولی صاحب خودرو تشخیص دهد که آلایندگی این خودرو ضرر زیادی به دیگران می‌زند و واقعاً برای سلامت دیگران مضر است، باز هم استفاده از این خودرو جایز نیست.

وی اضافه کرد: از موارد و مصادیق دیگر آلوده کردن هوا رفت‌وآمد با وسایل نقلیه شخصی و عدم استفاده از وسایل نقلیه عمومی در زمان‌هایی که هوای شهر آلوده است؛ در این مورد نیز در استفتایی از دفتر مقام معظم رهبری این طور بیان نموده‌اند که «اگر وضعیت یک وضعیت استثنایی و هوای شهر آلوده باشد به‌گونه‌ای که هر چه این وسایل به تعدادشان اضافه شود به آن آلودگی اضافه می‌شود و تنفس این هوا برای مردم به‌ویژه افرادی که دچار بیماری‌های قلبی و تنفسی هستند ضرر قابل توجه داشته باشد، در این صورت اگر کسی سبب افزایش این آلودگی شود و ضرر معتنابه به مردم برساند، کار حرام مرتکب شده است؛ لذا اگر مسئولان اعلام کردند که مردم وسایل نقلیه شخصی را بیرون نیاورند باید مراعات شود.»

کارشناس فقه و احکام دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان با اشاره به اینکه این نوع مسائل موارد مشابهی نیز در احکام فقهی دارد، بیان داشت: اگر کسی تشخیص دهد که استعمال دخانیات مثل سیگار و قلیان برایش ضرر قابل توجه دارد، استعمال آنها حرام است. اما اگر می‌داند در این حد ضرر ندارد یا به هر حال به یقین نرسیده است، در این وضعیت ترک استعمال آنها بهتر است.

وی ادامه داد: اگر فردی سیگار بکشد و دود سیگار او موجب آزار و اذیت دیگران شود یا اینکه ضرر قابل توجهی برای دیگران داشته باشد، این کار حرام است اما اگر موجب مزاحمت دیگران نباشد یا ضرر قابل توجه برای آنان نداشته باشد، حرام نیست، گرچه ترکش بهتر است.

عدم جواز تخلف از قوانین و مقررات در مسائل فقهی

حجت الاسلام صالحی با اشاره به عدم جواز تخلف از قوانین و مقررات در مسائل فقهی تاکید کرد: همانطور که در استفتائات بالا بیان شده دلیل دیگر بر حرمت آلودگی هوا، وجوب قوانین و مقررات نظام اسلامی در حفاظت از محیط زیست و مخصوصاً هوای پاک است که در مواردی که برای کارخانه‌ها و مراکز صنعتی و اداری و حتی افراد جامعه در استفاده از خودرو محدودیت‌هایی قرار داده باشد بر طبق فتوای همه مراجع معظم تقلید لازم است قانون مراعات شود و تخلف از آن جایز نیست.

وی با اشاره به اینکه آلوده کردن هوای سالم از مصادیق اسراف در دین اسلام برشمرده شده است، گفت: آلوده کردن هوای سالم بر اساس آیه ۲۷ از سوره اسرا از مصادیق اسراف (هدر دادن و درست مصرف نکردن) است و کسانی که اسراف می‌کنند برادران (همراهان و همکاران) شیطان برشمرده شده‌اند چرا که افرادی که طبیعت پاک خداوند را در معرض هدر رفتن و اسراف قرار می‌دهند هم به خودشان و هم به کل جامعه صدمه می‌زنند

کارشناس فقه و احکام دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تصریح کرد: در همین ارتباط زمانی که بدن‌های سالم را در معرض آلودگی هوا قرار داده و به آنها آسیب برسانیم از مصادیق اسراف و هدر دادن سلامت محسوب می‌شود و افرادی که عملکرد آنها منجر به آلودگی هوا شود، مسئول این اسراف هستند.

کاهش آثار و تبعات مخرب فردی و اجتماعی هوای آلوده

کارشناس فقه و احکام دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تاکید کرد: همه افراد جامعه و بخش‌های مختلف نظام اسلامی وظیفه دارند در حفظ هوای پاک و جلوگیری از آلودگی هوا تلاش کرده و بکوشند این نعمت الهی را برای خود و نسل‌های آینده حفظ کنند و با جلوگیری از انتشار عوامل آلودگی هوا از جانب هر کسی که باشد، آثار و تبعات مخرب فردی و اجتماعی هوای آلوده را به حداقل برسانند./1304/د102/ب1