نقش فراموش شده رسانه در بحران هویت

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سال‌ها پیش مارشال مک لوهان نظریه‌پرداز مشهور علوم ارتباطات و رسانه بیان کرد که جهان به سمت دهکده جهانی شدن پیش می‌رود و مرزهای جغرافیایی شکسته خواهد شد. امروزه با وجود اینترنت، شبکه‌های ماهواره‌ای و فیلم‌های سینمایی به این مرحله رسیده‌ایم.

مصرف رسانه‌ها بدون مدیریت و جهت‌گیری درست سبب آسیب به هویت افراد یک جامعه می‌شود. هویت یعنی پاسخ به این سوال که من کیستم و مسئولیت‌های من در این جایگاه چه چیزهایی هستند. امانوئل کاستلز جامعه شناس اسپانیایی هویت را سرچشمه معنا و تجربه برای مردم می‌داند‌.

هویت اصیل ایرانی اسلامی ما شامل مولفه‌هایی است: پایبندی به آداب و رسوم ایرانی اسلامی، پوشش بومی و دینی، ذائقه غذاهای ایرانی، تعالیم دینی و اعتقادی، گرایش به هنر ایرانی اسلامی، افتخار به مفاخر ملی و دینی، پایبندی به زبان و ادبیات فارسی و اوقات فراغت متعارف و برآمده از فرهنگ و سبک زندگی اسلامی.

از جمله رسانه‌هایی که هم توان هویت بخشی و هم توان هویت ستیزی را در خود دارند شبکه‌های ماهواره‌ای هستند. امروزه در ایران شبکه‌های ماهوارهای نفوذ بالایی در میان مردم پیدا کرده‌اند. شبکه‌های فارسی زبان بسیاری به صورت رایگان از طرف دشمنان جمهوری اسلامی با مولفه‌های فرهنگی شرک آلود غربی هدایت می‌شوند و تاثیرات خود را در هویت ایرانی اسلامی ما گذاشته‌ و همچنان می‌گذارند.

بر اساس پژوهش‌های انجام شده میزان مصرف شبکه‌های ماهواره‌ای و اعتماد و رضایت به آن‌ها با میزان پایبندی به هویت ایرانی اسلامی ما رابطه معکوس دارد. در سال ۸۹ تحقیقی روی دانشجویان کرد دانشگاه سنندج انجام شد. نتایج نشان می‌داد که هر چه افراد استفاده بیشتری از شبکه‌های ماهواره‌ای داشته‌اند، به آرایش و مدگرایی تمایل بیشتری نشان داده و با هویت فرهنگی سنتی کردی خودشان مقابله بیشتری کرده‌اند.

همچنین در سال ۹۰ تحقیقی بر روی دانشجویان دانشگاه آزاد اراک نشان داد هرچه میزان تماشای شبکه‌های ماهواره‌ای در جامعه آماری افزایش یافته بود افراد از نظر هویت سیاسی ضعیف‌تر شده بودند به نحوی که این تاثیر تا ۶۹ درصد تخمین زده می‌شد.

زنان در جامعه نقش کلیدی در تربیت افراد آن دارند تا جایی که در کتاب خانواده که بر اساس بیانات مقام معظم رهبری تدوین یافته است، زن را ستون خانواده می‌دانند و هر خانواده مثل یک سلول در جامعه است که اگر زن فاسد شود خانواده فاسد می‌شود و اگر خانواده متزلزل شود یک جامعه آسیب می‌بیند و از پیشرفت باز می‌ماند.

بر اساس پژوهشی که روی ۴۰۰ زن تهرانی انجام شد ۸۲ درصد اعلام کردند که در منزلشان ماهواره دارند و میانگین استفاده آنان از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان در طول شبانه روز دو و نیم ساعت بوده است که از میان آن‌ها ۶۲ درصد رضایت و ۴۰ درصد اعتماد داشته‌اند. این پژوهش نشان می‌دهد که زنان بیشتر از برنامه‌های تفریحی نسبت به برنامه‌های آموزشی و خبری استفاده می‌کردند. هرچه زنان استفاده بیشتری از برنامه‌های تفریحی کرده بودند نسبت به مولفه‌های فرهنگی خودشان بیگانه‌تر شده بودند.

مسئولین فرهنگی مخصوصا وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، صدا و سیما و وزارت ارتباطات باید برای جلوگیری از این حادثه و از کف دادن هویت ایرانی اسلامی جامعه دستی بجنبانند. تماشای شبکه‌های ماهواره‌ای اگر همراه با سواد رسانه‌ای مخاطبان باشد تاثیری در تغییر هویت‌شان نخواهد داشت لذا باید برنامه‌های آموزش سواد رسانه‌ای به صورت گسترده اجرا شود و از طرف دیگر میزان مصرف رسانه‌ها کنترل شود، محصولات جایگزینی تدارک دیده شود که در بردارنده هویت ایرانی اسلامی‌مان باشد.

متاسفانه در چند دهه گذشته اگر فقط بخواهیم محصولات سینمایی خودمان را بررسی کنیم به طور کلی آثار تولید شده بیشتر هویت ستیز هستند تا آن که هویت بخش باشند. پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران درباره مطربی است که می‌خواهد از ایران خارج شود و در یک کشور خارجی کنسرت بگذارد. در این فیلم حتی یک مولفه هویتی اسلامی یا ملی پیدا نمی‌شود.

بار دیگر سخنانی که با بی اعتنایی از طرف برخی مسئولین روی زمین مانده را نقل می‌کنیم:
«جوان را باهویّت بار بیاورید. اگر جامعه‌ای احساس هویّت نکرد، صداهای بلند تحکّم‌آمیز، راحت او را مغلوب خواهد کرد. آن که ایستادگی می‌کند، آن کسی است که احساس هویّت می‌کند؛ حالا این هویّت، گاهی هویّت ملّی است، گاهی هویّت دینی است، گاهی هویّت انسانی است، شرف است؛ هرچه؛ با هویّت باید بار بیایند. خوشبختانه امروز جامعه‌ی اسلامی ـ ایرانی ما یک هویّت ریشه‌دار و تاریخی و قوی و قابل استقامتی دارد که این را نشان هم داده؛ این را به جوان‌مان بایستی منتقل بکنیم. بالاخره پس مسئله‌ فرهنگی مسئله‌ مهمّی است؛ بخش‌های فرهنگی باید احساس مسئولیّت کنند و در این زمینه باید کار کنند.» ۲۰ مهر سال ۱۳۹۷ در دیدار با جمعی از استادان و نخبگان دانشگاهی

جواد انبارداران