۱۰ دلیل درباره ضرورت شکل‌گیری "نظام فکری طلاب"

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، از انتخاب رشته و شهر و مدرسه تحصیل گرفته، تا انتخاب استاد و کتاب مطالعاتی، هر علم‌آموزی خصوصا طلبه، در دوران تحصیل در حال انتخاب‌های مختلف است. یکی از این انتخاب‌ها، برنامه‌ریزی و انتخاب از بین گزینه‌های مختلف برای ایام تعطیلات خصوصا تابستان است.

مطابق تعریف مطلوب، نظام فکری عبارت است از «مجموعه‌ی مفاهیم پایه و گزاره‌های بنیادین که مستدل، عمومی، منسجم و هماهنگ باشند». آیا نظام فکری، از جمله از آن مسائل مهم و اولویت‌دار است که باید از میان برنامه‌های مختلف، آن را انتخاب کرده، برایش برنامه‌ریزی کنیم؟ «چرا داشتن «نظام فکری» لازم است»؟ دانستن پاسخ این پرسش، نقش نظام فکری را در زندگی روشن می‌کند و در عین حال، انگیزه‌ای می‌شود تا بتوانیم تصمیم بگیریم که برای داشتنش تلاش کنیم یا نه.

۱. «نظام فکری، باعث می‌شود که» احساس آرامش درونی کنیم. چون در روند کسب نظام فکری، گزاره‌های پراکنده ذهنی‌مان منظم شود و می‌فهمیم هر کدام‌شان چه ارزش و جایگاهی دارند و درنتیجه از تشتت ذهنی رهایی می‌یابیم.

۲. هر انسانی برای زندگی و ایمانش، نیاز به اصول عقاید دارد. تا قبل از دوران مدرن، می‌شد با خواندن کشف‌المراد و شبیه آن، اصول عقاید را کسب کرد. اما در دوران جدید با توجه به فراوانی مسائل و ارتباط تو در توی آن‌ها باهم، باعث شده نظام فکری اسلامی، اصول عقائد عصر حاضر باشد. «نظام فکری باعث می‌شود که» با اصول عقائد کارآمد متناسب با روزگار خودمان، آشنا شویم.

۳. دیده‌اید گاهی آدم یک بحث جدید از سخنران یا نویسنده‌ای می‌خواند، احساس اضطراب می‌کند و حس می‌کند ذهنش به‎هم ریخته؟ «نظام فکری باعث می‌شود که» در مواجهه با مباحث جدید از افراد مختلف، بتوانیم روی پای خودمان بایستیم و نه‌تنها اضطرابی سراغمان نیاید، بلکه بتوانیم عیار هر حرف را مشخص کنیم.

۴. طلبه‌ای که می‌رود به تبلیغ یا حداقل در جمع خانواده و دوستانش، مرجعی برای سوالات مختلف اعتقادی و دینی است؛ سوالاتی که لحظه‌به‌لحظه بر تعداد و شکل آن افزوده می‌شود! گاهی خواندن مجموعه‌های پرسش‌وپاسخ مفید است؛ ولی چطور می‌شود ماهی‌گیری یاد گرفت؟ «نظام فکری باعث می‌شود که» بتوانیم در برابر پرسش‌هایی که مطرح می‌شوند، پاسخ موجهی ارائه کنیم؛ حتی اگر آن پرسش‌ها را برای اولین بار شنیده باشیم.

۵. در جمع‌های طلبگی و خانوادگی، همیشه مسائل مختلفی مطرح می‌شود و موضع‌گیری‌های مختلفی از جهت‌های مختلف به وجود می‌آید. چطور می‌شود انسان مهارتی پیدا کند تا بتواند در چنین جمع‌های هم خوب حرف بزند و هم حرف خوب بزند؟ «نظام فکری باعث می‌شود که» الگویی داشته باشیم که این قوت را به انسان می‌دهد که در مباحث روز جامعه، موضع‌گیری قابل‌ اتکایی داشته باشد و یا لااقل حرف بی‌حساب‌وکتاب نزند و بتواند حرف‌های بی‌حساب‌وکتاب دیگران را ارزیابی کند.

۶. رونق جلسات مختلف تحلیل سیاسی، خصوصا ایام انتخابات داغ می‌شود. اتفاقات سیاسی، نوبه‌نو عوض می‌شود؛ افراد مختلف بیانیه‌ها و سخنرانی‌های مختلف می‌کنند. چطور می‌شود مصداق عالِم زمانه‌شناس شد تا این اتفاقات مختلف سیاسی بر انسان هجوم نیاورند؟ «نظام فکری باعث می‌شود که» بتوانیم محتوای نظری صحنه‌ سیاست و بیانیه‌ها و گفتار‌ها را به خوبی تحلیل کنیم و عیار آن‌ها را مشخص کنیم. در واقع، یکی از عوامل اصلی «بصیرت سیاسی اجتماعی» داشتن نظام فکری است.

۷. دیده‌اید بعضی افراد در هر بازه‌ زمانی، به یک سمت می‌روند؟ یک روز از یک‌نفر طرفداری می‌کنند و روز دیگر از شخص دیگر. یک‌روز عاشق یک برنامه می‌شوند و آن را کامل می‌پندارند و روز دیگر سنگ کار دیگری را به سینه می‌زنند. افرادی که با هر گفتگو می‌شود فکرشان را به‌هم ریخت و عوض کرد. چطور می‌شود ثبات و استواری در برنامه‎ریزی‌ها داشته باشیم و خط‌ مشی مشخص و واحدی را در زندگی دنبال کنیم؟ «نظام فکری باعث می‌شود که» ارزش‌های زندگی‌ و مبانی فکری‌مان نظام‌مند و مستدل شوند و سره از ناسره‌شان جدا شود. از آن‌جایی که نظام فکری همچون سیستم عامل تفکر و ذهن است، وقتی بر فکر حاکم شود، به تمام افکار و برنامه‌های انسان، نظم می‌بخشد.

۸. امام خمینی، علامه طباطبایی، شهیدمطهری، آیت‌الله خامنه‌ای، شهید بهشتی، شهید صدر، امام موسی صدر و... انبوهی اثر و کتاب دارند و خیلی از ما علاقه داریم آن‌ها را بخوانیم؛ بدیهی است که این حجم بالا کتاب و مطلب، در ذهن ما نمی‌ماند؛ پس ما دقیقا از مطالعه‌ی این آثار چه چیزی را باید کسب کنیم؟ مهم‌تر از آن، شهید مطهری، شهیدبهشتی، شهیدصدر همگی فرزند زمانه‌ی خود بوده‌اند. ما امروز چطور می‌توانیم پاسخ سوالات جدید روز جامعه را از آثار و افکار آن‌ها استنطاق کنیم؟ چطور شهیدمطهری بخوانیم یا سخنان رهبری را گوش بدهیم که مطمئن باشیم دقیقا به برداشت درستی از صحبت‌هایشان دست یافته‌ایم؟ نظام فکری، منطق مواجهه و استفاده از هر متفکر است. مواجهه‌ با متفکرین با هدف کسب نظام فکری‌شان و مبنا قراردادن نظام فکری هر شخص برای فهم نظریات او، راه حل مسئله است؛ علاوه بر این، «نظام فکری باعث می‌شود که» بتوانیم دربرابر پرسش‌های جدید، متفکر را امتداد دهیم.

۹. هدف اصلی حوزه و طلبگی، رسیدن به اجتهاد است و مجتهد کسی است که بتواند حکم‌الله را درباره‌ هر موضوع به‌صورت روشمند استخراج کند. نظام فکری، یکی از نیاز‌ها و مقدمات اجتهاد فعال و پویا برای استنباط حکم‌الله در مسائل روز اجتماع است؛ چراکه «نظام فکری باعث می‌شود که» ترابط هر موضوع روز با سایر مسائل علوم مختلف درک شود و موضوعات جدید به‌صورت انتزاعی درنظر گرفته نشوند. علاوه بر این، «نظام فکری باعث می‌شود که» ادله‌ مرتبط با یک مسئله در ابواب و علوم مختلف دانشی، به کمک هم بیایند و نتیجه‌ای کامل و جامع گرفته شود.

۱۰. تولید علوم انسانی اسلامی، از نیاز‌های مهم جامعه اسلامی و طراحی تمدن نوین اسلامی است. این نیاز بار‌ها و بار‌ها توسط رهبر انقلاب بیان و تاکید شده است. اما چطور می‌شود اولا در مواجهه با نظریات غربی، غرق نشد؛ ثانیا آن‌ها را به درستی نقد و ارزیابی کرد و مهم‌تر از آن، چطور می‌شود در مورد مسائل علوم انسانی برای تولید علوم انسانی اسلامی، فرضیات جدید مبتنی بر نگاه اسلامی ارائه داد؟ مهم‌ترین عنصر فرآیند تولید علوم انسانی اسلامی، دستیابی به نظام فکری اسلامی است. «نظام فکری باعث می‌شود که» جایگاه و عیار هر نظریه و قوت و ضعف آن در ترابط شبکه‌ای علوم روشن شود. مهم‌تر از آن، نظام فکری، بستر خلاقیت است و زمینه‌ای است که بر اساس آن می‌توان اولا می‌توان سوالات جدید برای رشد علم تولید کرد، ثانیا برای سوالات، فرضیاتی با نگاه اسلامی ارائه داد.

مرکز مدیریت حوزه علمیه، برای اولین بار به صورت رسمی برای برگزاری دوره تابستانه با هدف دستیابی به «نظام فکری اسلامی» اقدام کرده است. این نقطه شروعی برای حرکت بدنه‌ حوزه و نسل آینده طلاب به سمت نظام‌سازی اسلامی و پاسخ به نیاز‌های روز جامعه و انقلاب اسلامی است؛ هرچند دیر، اما بایستی قدر دانست. به امید روزگاری که استخراج و بازطراحی نظام فکری اسلامی با توجه به نیاز و تاثیر غیرقابل انکارش، نه فقط در دوره‌های تابستانه و جانبی، بلکه به‌عنوان درس رسمی و اصلی حوزه در میان طلاب فراگیر شود؛ روزگاری که به احتمال قوی، افرادی از میان شرکت‌کنندگان همین دوره، آن را رقم خواهند زد./918/ج

علی ابراهیم‌پور طلبه حوزه علمیه قم