از دعای "دولت کریمه" تا شکل‌گیری جامعه ایمانی

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، اگر بخواهیم به حضرات معصومین، متوسل شویم، اولین دعایی که به ذهنمان می‌آید، دعای «توسل» است؛ درحالی که ادعیه زیادی برای توسل به اهل‌بیت وجود دارد، چرا در میان این همه، دعای «توسل» گزینه‌ی اول ماست؟ اولین دلیل را در همین نام‌گذاری می‌یابیم. این نام خاص و ویژه، سبب ایجاد تبادر شده و باعث شده این دعا از بقیه ادعیه در ذهن سبقت بگیرد؛ بنابراین نوع نام‌گذاری در ایجاد تصویر ذهنی اولیه نقش مهمی دارد و این تصویر ذهنی، ایجاد اراده و طلب درونی را می‌تواند تقویت یا تضعیف کند.

حال اگر بخواهیم دعایی معنوی-سیاسی بیابیم که در آن از بستر ظهور حضرت حجت و برپایی حکومتش، اقتدار جامعه مومنان را طلب کنیم، چه دعایی به ذهنمان می‌آید؟ احتمالا دعای فرج که آن هم بر اساس عنوان است؛ اما دعای فرج به تناسب اختصار خود تنها اصل فرج را طلب می‌کند و دعایی نیست که دال مرکزی آن جامعه و سیاست باشد و فرج را از دیدگاه اجتماعی و به صورت تفصیلی بیان کند. به نظر می‌رسد دعای افتتاح، دعای مطلوب این پرسش است. برای تقریر این مطلب، این دعا را از نظر محتوا به‌صورت گذرا مرور می‌کنیم:

ساختار دعای افتتاح، از دو بخش عمده تشکیل شده است که حجمی نسبتا مساوی دارند؛ در بخش اول، حمد الهی محور است و بر رابطه انسان با خدا متمرکز است. محور بخش دوم، جامعه اسلامی در پرتو حضرت حجت و درخواست برای تشکیل حکومت و دولت کریمه ایشان است و بر روابط جامعه و، ولی تمرکز دارد.

بخش اول، خود دو فراز دارد. هر فراز از لحاظ ساختاری، از دو اللهم و چند حمد تشکیل شده. در فراز اول از خداوند تشکر می‌کنیم که به ما اجازه و توفیق دعا داده است و در ادامه با بیان سه حمد، ضمن بیان صفات عزت، بخشندگی، قدرت و کبریایی الهی، خداشناسی‌مان مرور می‌شود: «اللَّهُمَّ اذِنْتَ لِی فِی دُعائِکَ وَ مَسْأَلَتِکَ، فَاسْمَعْ یا سَمِیعُ مِدْحَتِی، وَ اجِبْ یا رَحِیمُ دَعْوَتِی، وَ اقِلْ یا غَفُورُ عَثْرَتِی...؛ خدایا در خواندن و درخواستِ از خودت به من اجازه داده‎‏اى، پس اى شنوا ستایشم را بشنو و اى مهربان دعایم را اجابت کن و اى آمرزنده از لغزشم در گذر...»

در فراز دوم بر حمد ربوبیت الهی متمرکز است و به رابطه مهربانانه خدا با ما تاکید می‌شود. در این بند، برای درخواست‌های مهم‌مان زمینه‌چینی می‌کنیم و در عین‌حال به کم‌کاری‌ها و غفلت‌هایمان اعتراف می‌کنیم؛ اعترافی که بیانی شفاف از حال درونی ماست: خدایا، بخشش و گذشت و پرده‌پوشی و صبوری تو، من را به طمع انداخت که از تو چیزی را بخواهم که خودم می‌دانم لایقش نیستم! «انَّ عَفْوَکَ عَنْ ذَنْبِی وَ تَجاوُزَکَ عَنْ خَطِیئَتِی وَ صَفْحَکَ عَنْ ظُلْمِی وَ سِتْرَکَ عَلى‏ قَبِیحِ عَمَلِی‏وَ حِلْمَکَ عَنْ کَثِیرِجُرْمِی عِنْدَ ما کانَ مِنْ خَطایِ وَ عَمْدِی، اطْمَعَنِی فِی انْ أَسْأَلَکَ ما لا اسْتَوْجِبُهُ مِنْکَ...» و در ادامه اعتراف می‌کنیم که مهربان‌تر و صبورتر و دلسوزتر از خدا، کسی را سراغ نداریم؛ چرا که او ما را صدا می‌زند، ولی ما کلاس می‌گذاریم و روی بر می‌گردانیم! انگار که ما بر او منّتی داریم و با این حال، این بی‌معرفتی ما باعث نشده و نمی‌شود که او دست از بخشش و بزرگواری بردارد! «فَلَمْ أَرَ مَوْلىً‏کَرِیماً اصْبَرَ عَلى‏ عَبْدٍ لَئِیمٍ مِنْکَ عَلَیَّ یا رَبِّ، انَّکَ تَدْعُونِی فَأُوَلِّى عَنْکَ وَ تَتَحَبَّبُ الَیَّ فَأَتَبَغَّضُ الَیْکَ وَ تَتَوَدَّدُ الَیَّ فَلا أَقْبَلُ مِنْکَ، کَأَنَّ لِیَ التَّطَوُّلَ عَلَیْکَ، فَلَمْ یَمْنَعْکَ‏ ذلِکَ مِنَ الرَّحْمَةِ لِی وَ الإِحْسانِ الَیَّ وَ التَّفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ» سپس در یازده حمد بر صفات الهی تاکید شده و این اعترافات با خداشناسی متناظر، تقویت می‌شود. با این مجموعه حمد و ثنا و توبه، زمینه برای بیان درخواست‌های مهم و اساسی (حاجَةٍ بِی إِلَیْهِ عَظِیمَةٌ) فراهم می‌شود.

بخش سیاسی اجتماعی دعا، با صلوات مبسوطی به پیامبر و سپس اهل‌بیت آغاز می‌شود تا صلوات را به حضرت حجت می‌رساند. از اینجا به بعد، با تمرکز بر حضرت حجت، با دعا برای ایشان، مسائل مهم و اساسی جامعه ایمانی در پرتو ظهور ایشان درخواست و بیان می‌شوند:

۱. نصرت با عزت جامعه ایمانی در پرتو ظهور ایشان

۲. ظهور کامل دین و حق به وسیله ایشان، به‌گونه‌ای که هیچ حقی از ترس مردم، مخفی نماند.

تشکیل «دولت کریمه»‌ای که به واسطه‌ی آن، اسلام عزت پیدا کند و نفاق و اهلش ذلیل شوند و ما در آن دولت نماد طاعت و رهبران مسیر الهی باشیم و کرامت دنیا و آخرت را از طریق آن دولت کسب کنیم: «انَّا نَرْغَبُ الَیْکَ فِی دَوْلَةٍ کَرِیمَةٍ، تُعِزُّ بِها الإِسْلامَ وَ اهْلَهُ، وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ اهْلَهُ، وَ تَجْعَلُنا فِیها مِنَ الدُّعاةِ إِلى‏ طاعَتِکَ وَ الْقادَةِ الى‏ سَبِیلِکَ، وَ تَرْزُقُنا بِها کَرامَةَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ»

۴. استقامت و پایداری جامعه ایمانی در مسیر حق و دولت کریمه

۵. حل آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی جامعه ایمانی یعنی پریشانی، تفرقه، تعداد کم، ذلت، تنگدستی، بدهی، فقر، دودستگی، دشواری کارها، رسیدن به آرزوها، شفای سینه‌ها، کینه، اختلافات، دشمنان و...به دست حضرت.

در پایان نیز، در قالب درد و دل، از عدم حضور پیامبر و امام به‌عنوان رهبران جامعه ایمانی و کثرت دشمن و خستی فتنه‌های زمانه، شکایت می‌شود و حل این مشکلات را با ظهور و فتح سریع حضرت حجت طلب کرده و با تکرار خلاصه‌ای از درخواست‌های این بخش، دعا جمع‌بندی می‌شود.

به نظر حضرت آیت‌الله مکارم _ در پاورقی مفاتیح نوین ذیل عنوان دعای افتتاح ـ نام‌گذاری این دعا به «افتتاح»، از کلمات آغازین این دعا گرفته شده که آمده است: اللّهم انّى افتتح الثّناء بحمدک: خدایا من با حمد تو ستایشم را آغاز مى‏‌کنم.

اما اگر بخواهیم متناسب با مفهوم و محتوای دعا، از الفاظ درون دعا، تعبیری را برگزینیم، به نظر می‌رسد با توجه به اتمسفر اجتماعی و سیاسی دعا، بهترین عنوان «دولت کریمه» باشد. «دولت کریمه» عنوان مختصر جامعه ایمانی پس از ظهور است که مختصات و مزایای آن در این دعا آمده و نیاز بی‌بدیل جامعه ایمانی و درمان درد‌های بی‌درمان اوست. این تغییر عنوان، می‌تواند نقش مهمی در رغبت مومنین به خواندن و توجه به مضامین آن، ایفا کند.

دعای دولت کریمه، باید به یکی از دعا‌های رایج و روزمره جامعه ایمانی تبدیل شود و از انحصار ماه رمضان درآید. هرچند در طول ماه مبارک رمضان، قرائت دعای افتتاح، جزئی از برنامه مراسمات شب‌های مساجد است، اما در ایام دیگر سال، توجهی به آن نمی‌شود. به‌نظر می‌رسد در کنار دعای توسل و ندبه و عهد و زیارت عاشورا، دعای دولت کریمه نیز با توجه به حجم متناسب آن که نه آنقدر کوتاه است که مناسب تلاوت جمعی نباشد و نه آنقدر بلند است که آیین و زمان خاصی را بطلبد، ظرفیت آن را دارد که به دعای هفتگی و رایج میان جامعه مومنان تبدیل گردد؛ بنابراین در کنار این تغییر عنوان، نیازمند تغییر در تبویب کتب ادعیه نیز هستیم. زیارت عاشورا، مخصوص روز عاشوراست، اما به جهت محتوای جذاب آن، به دعای رایج امام حسین در ایام هفته تبدیل شده. این اتفاق برای دعای دولت کریمه یا همان افتتاح نیز بایستی رقم بخورد و در کتب ادعیه هفتگی قرار بگیرد.

دعای افتتاح، در واقع بسط یافته و بیان تفصیلی دعای سلامتی امام زمان است. در دعای اللهم کن لولیک به صورت خلاصه از خدا حفاظت و نصرت و حمایت را برای حضرت طلب می‌کنیم و در این دعا، به صورت جزئی‌تر و مصداقی‌تر.

بسیاری از نیاز‌های سیاسی اجتماعی جامعه مهدوی، در این دعا به صورت تفصیلی و دقیق بیان شده است. اینکه این دعا از خود حضرت حجت روایت و توصیه شده است، لزوم توجه به آن در جامعه ایمانی عصر ظهور را تقویت می‌کند. تلاوت این دعا به صورت مکرر، مرور شاخصه‌هاست تا مومنان بیش از پیش به آن‌ها متوجه باشند. هرچند این دعا در ماه رمضان توصیه شده، اما اختصاصی به این زمان ندارد. از این رو یکی از توشه‌های ما در این ماه، می‌تواند توجه به جایگاه و معارف این دعا در طول سال باشد. دعای دولت کریمه، با توجه به محتوای پرظرفیتش، دعایی برای تمام فصول جامعه ایمانی، خصوصا در عصر حاضر است.

به‌نظر می‌رسد یکی از راه‌های عملیاتی برای ترویج این مهم، آن است که هیئات شاخص و مساجد و کانون‌ها، خواندن جمعی این دعا را به‌عنوان یکی از برنامه‌های مراسمات هفتگی خود تبدیل کنند تا از این طریق آرام‌آرام عنوان دقیق و جایگاه و مفاهیم آن در میان جامعه فراگیر شود تا از این طریق، گفتمان دولت کریمه حضرت حجت در جامعه رواج یابد؛ ان‌شاءالله./918/ی701/س

علی ابراهیم‌پور