ولایت فقیه؛ دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی

به گزارش خبرگزاری رسا، «حجت‌الاسلام ذوالفقاری» در ابتدای این نشست به واکاوی مفهوم «گفتمان» پرداخت و ابراز داشت: هرچند «گفتمان» در مجامع غیرعلمی گاهی به معنای گفت‌وگو به کار می‌رود، ولی در حقیقت، شکل‌دهی به نظام فکری و درک مفهومی از آن معنا می‌دهد و ابزاری برای تحلیل پدیده‌های اجتماعی است. گفتمان، همانند خیمه‌ای، بر دال و ستون مرکزی مستقر است که مفاهیم پیرامونی به صورت طناب‌های نامرئی به آن متصل می‌شود و به واسطه این اتصال، مفاهیم، معانی جدیدی می‌یابد.

وی دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی را ولایت فقیه دانست و گفت: در گفتمان انقلاب، مفاهیمی مانند امر به معروف، نهی از منکر، مسائل اجتماعی و... با معیار ولایت فقیه سنجیده شده، معانی جدیدی یافته، به ارکان تشکیل حکومت اسلامی مبدل می‌شوند؛ برای نمونه، مفهوم امور حسبه در گفتمان حکومت اسلامی با محور ولی فقیه، معنای متفاوت و بسیار گسترده‌تری در مقایسه با حکومت‌های دیگر مانند حکومت سلطنتِ اسلام‌پناه دارد.

سخنران نشست، در ادامه، به معرفی گفتمان‌های فعال در قاره افریقا پرداخت و یادآور شد: اسلام سلفی، اسلام اجتماعی (لیبرال)، اسلام اخوانی یا اعتدالی و اسلام صوفی‌گرایانه در کنار گفتمان انقلاب اسلامی، از گفتمان‌های اسلامی فعال در قاره افریقا هستند که هر یک از آنها، دال مرکزی و خاستگاه ویژه‌ای دارند.

وی ظاهرگرایی در نص را مبنای گفتمان سلفی برشمرد و ابراز داشت: علمای سلفی، ظواهر حدیث و آیات را حجت می‌دانند و نص‌گرایی بین آنان بسیار پررنگ است. هم‌اکنون، در مناطق مختلف افریقا، شاهد حضور گفتمان سلفی هستیم که با تشکیل مدارس پرتعداد حفظ قرآن و حدیث، نمود گسترده‌ای در این قاره دارد.

حجت‌الاسلام ذوالفقاری عربستان سعودی را خاستگاه اصلی گفتمان اسلام سلفی دانست و گفت: مؤسسه آل‌مکتوم امارات متحده عربی، که وابسته به خاندان حاکمان این کشور است، در قالب امور بشردوستانه در کشورهای افریقایی و منطقه فرانکوفن، به پرورش و جذب افراد برای تحصیل در عربستان سعودی می‌پردازد. البته باید توجه داشت این مجموعه‌ها بسیار پرهزینه هستند و با سوءمدیریت اداره می‌شوند.

وی با اشاره به ارتباط گفتمان اسلام اجتماعی یا لیبرال با برخی گروه‌ها در ترکیه، اذعان داشت: این گفتمان، به جدایی دین از سیاست اعتقاد دارد و با بیشتر حکومت های اسلامی درگیر است. این جریان در سراسر افریقا مجتمع‌های آموزشی دارد که در نگاه نخست، هیچ نشانه‌ای از اسلام در آنها دیده نمی‌شود، ولی با کمی بررسی مشخص می‌گردد آموزه‌های دینی با طراحی خاص، هوشمندانه و نامحسوس، در متون آموزشی آنها گنجانده شده است. این جریان، که پرهیز از ورود به امور سیاسی در کنار نیروپروری سیاسی، از شاخصه‌های آن به شمار می‌آید، پیش از وقوع کودتا در ترکیه، از حمایت دولتی قوی نیز برخوردار بود.

نماینده المصطفی، دانشگاه الازهر مصر را خاستگاه اصلی گفتمان اخوانی دانست و افزود: بازگشت به اسلام اعتدالی، دال مرکزی این گفتمان به شمار می‌آید که از گذشته، نفوذ گسترده‌ای در افریقا داشته است. هر چند اعتدال و مخالفت با افراطی‌گری، از شعارهای اصلی این گفتمان است، ولی به دلیل کم‌توانی مالی، برای ادامه حیات خود ناگزیر به وابستگی لجستیکی به گفتمان سلفی است.

وی با اشاره به رواج صوفی‌گری در افریقا، ابراز داشت: باید توجه داشت تصوف در افریقا با تصوف‌هایی فرق می‌کند که التزام دینی و عبادی ندارند. پس از سقوط «قذافی» در لیبی، کشورهای فرانکوفن از فرصت استفاده نموده، و مراکش را محل استقرار جمعیت علمای افریقا برگزیدند و از هر کشور افریقای فرانکوفن، نماینده‌ای با گرایش صوفی‌گری برای حضور در این جمعیت انتخاب شد. این گفتمان، اسلامی همراه با التزام و تدین، برآمده از فرهنگ پرنشاط افریقایی و همراه با تساهل و تسامح تجویز می‌نماید.

حجت‌الاسلام ذوالفقاری، با اشاره به حضور گفتمان انقلاب اسلامی در افریقا، خاطرنشان کرد: پیش از انقلاب اسلامی، گزارش چندانی از حضور مؤثر پیروان مکتب اهل‌بیت(علیهم‌السلام) در افریقا وجود ندارد و این حضور بیشتر به مهاجران و برخی از گروه صوفیان محدود بود. گفتمان انقلاب اسلامی، که براساس استکبارستیزی و استعمارستیزی بنا نهاده شده است، جذابیت بسیار زیادی در افریقا، به ویژه بین جوانان، دارد.

وی با اشاره به افزایش گرایش به اسلام در افریقا براساس آخرین گزارش‌های مراکز تحلیلی بین‌المللی، تصریح کرد: محور اصلی گفتمان‌های اسلامی در افریقا با وجود اختلاف‌نظرها، قرآن کریم است. در افریقا، فعالیت هیچ مبلغ دینی بدون تسلط به علوم قرآنی مؤثر نیست.

نماینده المصطفی در کنگو، در پایان، با تأکید بر تنوع فرهنگی و مذهبی در افریقا، اذعان داشت: کسی که یک هفته در افریقا حضور داشته باشد، می‌تواند یک کتاب درباره این قاره بنویسد، ولی اگر چند ماه بماند، می‌تواند یک مقاله در این باره نگارش نماید و اگر اقامتی چندساله داشته باشد، بیش از یک صفحه نمی‌تواند درباره این سرزمین به رشته تحریر درآورد، زیرا هر چه بیشتر در افریقا بمانید، بهتر متوجه پیچیدگی‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی این قاره می‌شوید./1330/د103/ج