تأملی بر "هویت خبرنگاران" دین و اندیشه
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، حوزه دین و اندیشه یکی از حوزه‌های رسانه‌ای است که کمتر خبرنگاری به آن علاقمند است، به ندرت و شاید هرگز جشنواره ای برای دیده شدن آثار خبرنگاران فعال در این حوزه برگزار نمی‌گردد و رسانه‌های تخصصی این عرصه از فقیرترین، بی‌نام و نشان‌ترین و به لحاظ مدیریتی و توجه نهادهای انقلابی، ضعیف‌ترین و کم رنگ‌ترین رسانه‌ها هستند.
در عین مغفول و منزوی بودن، یکی از پرحاشیه‌ترین و حتی جنجال آفرین‌ترین حوزه‌های خبری حوزه دین و اندیشه و اخبار و گزارشات مربوط به مباحث دینی و مسائل مربوط به نظریات علمای دین است، عرصه‌ای که اگرچه در کشور ما همواره با تقابل دیدگاه‌های مختلف مواجه بوده است و برخی اوقات شاهد هستیم یک تیتر غلط خواسته یا ناخواسته موجب شده تا بلوایی در کشور در سطوح مختلف جامعه برپا شود و حتی گاهی کار به حرف و نقل‌های دولتی و واکنش‌های صحیح یا ناصواب مسؤولان نیز می‌رسد.
نکته اما اینجاست که تقریبا در تمام رسانه‌ها به غیر از معدود رسانه دینی، ضعف شدیدی در حوزه دین و اندیشه و اخبار دینی وجود دارد، خبرنگاران حرفهای و قابل اتکا در تمام حوزه‌های خبری به تعداد کافی هستند اما در حوزه دین و اندیشه با یک خلأ مواجه هستیم در حالی که به جرأت می‌توان گفت قریب به اتفاق جنجال‌هایی که در کشور پیرامون مسائل دینی مطرح می‌شود ریشه درضعف عملکرد رسانه‌ها در این حوزه دارد، حال این ضعف عملکرد یا ناشی از حب و بغض‌های سیاسی و شخصی است، یا به علت عدم سواد دینی یک خبرنگار و دبیر و مسؤولان مربوط به آن خبرنگار است.
اگر چه این موضوع در شهرهای مذهبی نظیر قم به لطف حضور طلاب در عرصه خبرنگاری تا حد نسبتا مطلوبی برطرف شده است اما در کلانشهرهایی نظیر پایتخت و اصفهان و شیراز و دیگر شهرهای مهم بزرگ و اثرگذار گاه و بی‌گاه شاهد خطاهای ریز و درشت رسانه‌های مختلف در زمینه پوشش اخبار دینی یا تهیه گزارش پیرامون مباحث شرعی و دینی هستیم اگرچه عمده رسانه‌ها توجهی به مباحث حوزه دین و اندیشه نداشته و حرکت جدی در این زمینه ندارند، به ویژه رسانه‌های مکتوب خلأ جدی در این زمینه داشته و انگار چندان علاقمند نیستند تا حرفهای جدی و مهمی در زمینه مباحث علوم اسلامی و دینی بزنند.
خبرنگاری دین و اندیشه فاقد هویت است
این موضوع علت‌های مختلفی دارد، یکی از این علت‌ها عدم هویت بخشی جامعه دینی به ژورنالیست دینی است، حوزه‌های علمیه و نهادهای مذهبی و دینی نظیر سازمان تبلیغات اسلامی و دفتر تبلیغات اسلامی هیچ برنامه‌ای برای حمایت جدی از عرصه دین و اندیشه در رسانه‌ها و هویت بخشی به این حوزه نداشته‌اند، حتی بسیاری از رسانه‌ها اصلا اعتنای چندانی به مسائل دینی و مباحث مربوط به حوزه دین و اندیشه ندارند و آنها هم که چنین حوزه‌ای را تعریف کرده‌اند یا دبیری تعیین نکرده و یا دبیران غیرمتخصص و به دنبال آن خبرنگاران فاقد تخصص و سواد دینی لازم در این حوزه بسیار مهم و حساس، به کار می‌گیرند.
خبرنگاران نیز بیشتر در حد حرفهای ناپخته و خام موجود در فضای مجازی یا دیدگاه‌های شخصی کاملا غیرتخصصی و فاقد اعتبار به مباحث دینی نگاه می‌کنند، نه تلاش و کوششی برای بالا بردن سواد دینی و استفاده از منابع معتبر و اصیل دینی در کار است و نه حداقل خودداری از اعمال نظرات غیرحقیقی، فاقد اعتبار و غیرکارشناسی در حوزه دینی را در دستور کار قرار می‌دهند، پیشکسوتان رسانه‌ای نیز به این موضوع توجهی ندارد و مجموعه‌هایی نظیر خانه مطبوعات و انجمن صنفی روزنامه نگاران هم به بحث آموزش و پرورش خبرنگاران باسواد و دارای حداقل‌های صلاحیت برای حضور در حوزه دین و اندیشه، اقدامی انجام نمی‌دهند.
رسانه‌های تخصصی حوزه دین و اندیشه هم در این بین مقصر هستند و باید پاسخگوی عملکرد خود باشند، اینکه این رسانه‌ها علیرغم توانمندی و ظرفیت‌های خوبی که از آن برخوردار هستند چرا در زمینه هویت بخشی به خبرنگاری دینی اقدامی جدی نداشته‌اند و با ضعف‌های مدیریتی خود به ویژه در زمینه اقتصاد رسانه و مواجه کردن یک رسانه دینی با بحران‌های مختلف و در نتیجه فراری دادن خبرنگاران از ورود تخصصی به این عرصه باعث شده‌اند عملا اهمیت و ارزش خبرنگاری دینی با چالش روبرو شود و رفته رفته شاهد آن هستیم که رسما خبرنگاری حوزه دین و اندیشه اصلا یک حوزه و یا عرصه خبری و به عنوان رزومه خبری محسوب نمی‌شود و کمتر اعتنایی به آن صورت نمی‌گیرد.
از سوی دیگر یکی از مقصرین و متهمین ردیف اول ضعف‌های موجود در زمینه ژورنالیست دینی حوزه‌های علمیه هستند، حوزه‌های علمیه‌ای که در برخی شهرها و استان‌ها اساسا با رسانه میانه خوبی ندارند و صرفا برای تبلیغ برخی فعالیت‌های خود و دیده شدن اقداماتشان توسط حوزه علمیه قم گاهی سر و کاری هم با اصحاب رسانه پیدا می‌کنند، مدیران روابط عمومی در مراکز مدیریت حوزه‌های علمیه نظیر مرکز مدیریت حوزه علمیه اصفهان، در عمل اطلاعی از اصول روابط عمومی نداشته، ارتباط گیری مناسبی با رسانه‌ها ندارند و فراموش کرده‌اند این حوزه علمیه است که به رسانه‌ها نیازمند است و نه بالعکس، از این رو این بی‌توجهی و رفتار دون شأن با اصحاب رسانه باعث می‌شود که در درجه اول بسیاری از برنامه‌های دینی که به میزبانی حوزه علمیه برگزار می‌شود عملا اطلاع رسانی نداشته باشد و حوزویان گرامی در حقیقت یک دورهی طلبگی داشته باشند.
موضوع دیگر این است که با بها ندادن به اصحاب رسانه فعال در حوزه دینی توسط مهمترین نهاد دینی کشور یعنی حوزه علمیه عملا خبرنگاران حوزه علمیه به غیر از رسانه خود تکیه‌گاه و دلگرمی دیگری ندارند و همین موضوع به سقوط رسانه‌های تخصصی دینی و بروز مشکلات بسیار برای آنها و خبرنگارانشان منجر می‌شود که البته آتش آن دامنگیر حوزه علمیه هم شده و بیشتر نیز خواهد شد.
آنچه که به نظر می‌آید برای حل شدن مشکلات حوزه دینی در رسانه‌ها باید یک هم‌افزایی میان مدیران رسانه‌ها، مسؤولان و مدیران حوزه‌های علمیه، نهادهای دینی نظیر سازمان و دفتر تبلیغات اسلامی و اصحاب رسانه فعال در حوزه دین و اندیشه باید صورت بگیرد و با هدف گذاری دقیقی هم در مسأله آموزش و تربیت خبرنگاران دینی ورود پیدا کنند و هم در زمینه هویت بخشی و انسجام خبرنگاران زحمت کش حوزه دین و اندیشه و حتی تشکیل انجمن یا تشکلی مربوط به خبرنگاران دینی اهتمام بورزند.
از سویی لازم است مسؤولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی براساس وظایف و رسالت‌هایی که برعهده دارند و همچنین به خاطر حساسیت مسأله به این موضوع ورود جدی پیدا کرده و تلاش کنند تا یاری رسان رسانه‌ها و نهادهای دینی در عرصه هویت بخشی و تعلیم اصحاب رسانه فعال در حوزه دین باشند./1304/ی۷۰۳/س
متین فیروزآبادی