تعریف ۳۰ رشته و گرایش در حوزه علوم قرآنی در درختواره جدید حوزه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله علیرضا اعرافی امروز در مراسم بزرگداشت «دائره المعارف قرآن کریم و رونمایی از جلد 15 آن» که به همت پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در تالار شیخ طوسی این پژوهشگاه برگزار شد، با اشاره به خطبه 198 نهج البلاغه اظهار داشت: حدود 50 گزاره و فراز در این خطبه نورانی پیرامون قرآن وارد شده است و مجموعه این 50 گزاره در کنار هم، یک منظومه فکری را پیرامون قرآن ارائه می دهد.

وی گفت: عالمانی در بلاد و غیر مراکز متمرکز حوزه داشته باشیم، اما در طراز حوزه مرکزی کار کنند که مرحوم شوشتری از این عالمان است که بهج الصباغه از آثار این عالم، شرح موضوعی نهج البلاغه بوده که از نظم منطقی برخوردار است.

مدیر حوزه های علمیه تصریح کرد: بهج الصباغه تألیف علامه شوشتری در شرح نهج البلاغه قریب به 30 مورد از کلمات امیرالمؤمنین(ع) را در 30 موضع نهج البلاغه درباره قرآن شرح کرده است که حدود 50 تشبیه حضرت علی(ع) درباره قرآن دارد که یکی از آنها خطبه 198 است که 50 فراز بوده که 25 تشبیه در این خطبه درباره قرآن آمده است.

وی ضمن ابراز امیدواری نسبت به رونق حرکت روز افزون قرآنی در فضای حوزه های علمیه افزود: اقداماتی که در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انجام شده، در جهت ترویج این اندیشه قرآنی است.

* حرکت های بزرگ قرآنی پس از انقلاب اسلامی

آیت الله اعرافی اظهار داشت: حرکت های بزرگ قرآنی که در 40 سال اخیر پس از انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران و حوزه انجام شده است که در محور اول، علی رغم این که باید اعتراف کنیم که در پیشگاه قرآن کم کار کرده ایم و همچنان کارهای بزرگی باقی مانده است، اما به برکت انقلاب اسلامی و با پیشگامی حوزه های علمیه، امروز از یک دستاورد قرآنی بزرگ و عظیمی  برخورداریم.

وی گفت: در قم شاهد پایه ریزی سلسله ای از تفسیر های تربیتی جامع بوده ایم که سلسله جنبان آن، علامه طباطبایی(ره) بوده اند و به دنبال آن سه چهار تفسیر جامع تربیتی قرآن در دست داریم که در طول حدود این 50 سال در قم تولید شده است و امروز تفسیر آیت الله جوادی آملی در مراحل نهایی خود قرار دارد که این محور از افتخارات حرکت قرآنی ما به شمار می آید.

مدیر حوزه های علمیه با بیان این که محور دوم حرکت های بزرگ قرآنی پس از انقلاب اسلامی، تفسیرهای موضوعی است، تصریح کرد: در این تفسیرها، شاهد تطور و تحول بوده ایم، در این زمینه بزرگان، فضلا و دانشوران حوزوی انواعی از تفسیرهای موضوعی را تولید کرده اند که شاید بتوان 10 نمونه مهم و جدی را برشمرد.

وی مجموعه آثار تولید شده در عرصه علوم قرآنی را از ذخایر خوب دوره معاصر دانست و افزود: اقداماتی که در حوزه علوم قرآنی چه در بحث های کهن و سابقه دار و چه مباحث جدید حوزه علوم قرآنی انجام شده، سومین محور حرکت های بزرگ قرآنی پس از انقلاب اسلامی است؛ در این حوزه، مرحوم معرفت از سلسله جنبان این حرکت بوده اند و به دنبال آن فضلا و محققان زیادی در عرصه علوم قرآنی آثاری خوبی را پدید آورده اند و به خصوص افرادی در قلمروهای جدید و مورد ابتلای امروز جهان شده اند.

آیت الله اعرافی اظهار داشت: محور چهارم مربوط به بحث های روش شناسی و تنظیمات مکاتبی در تفسیر قرآن است که در این زمینه هم کارهای خوبی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه صورت گرفته است.

وی پنجمین محور از حرکت های بزرگ قرآنی پس از انقلاب اسلامی را توجه و گرایش به سمت مباحث مستشرقان و نقدهای قرآنی که از نحله های مختلف آمده، عنوان کرد و گفت: حوزه در این عرصه ورود کرده و دستاوردهایی البته محدود داشته است که در این زمینه ضعف داریم.

مدیر حوزه های علمیه تصریح کرد: ششمین محور، مباحث ترجمه قرآن به دیگر زبان ها است که کم و بیش حوزه در این مقوله ورود کرده است و کسانی که ریشه حوزوی داشته، تولیدات خوبی دارند و حوزویان از قدیم داشته اند و در دوره اخیر هم برخی از بزرگان حوزه در این عرصه ورود کرده اند و در عرصه ترجمه قرآن به زبان های دیگر ورود داریم البته این ورود اندک است که طبق آمار چند سال پیش، قرآن به کمتر از 100 زبان ترجمه شده که در مقایسه با کتاب مقدس که بالای 1000 زبان، گویش و لهجه ترجمه دارد، اندک است که به نظر می رسد خیلی از حدود این 100 زبان اتقان بالا ندارد و اشکالات جدی بر آن وارد می کنند.

* وجود 10 رشته و گرایش در حوزه قرآنی

وی افزود: محور دیگر حرکت های بزرگ قرآنی پس از انقلاب اسلامی، بحث رشته ها است که قرآن در نظام رشته ای حوزه بیاید و امروز حدود 10 رشته و گرایش در حوزه قرآنی داریم.

آیت الله اعرافی اظهار داشت: همینطور در بحث نرم افزاری قرآن قدم های خوبی برداشته شده و یک محور هم بحث دائره المعارف های قرآنی است که شاید پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پیشگام دائره المعارفی قرآن باشد.

وی تصریح کرد: اگر بخواهیم داشته ها و تولیدات قرآنی را در چند دهه به شمار بیاوریم، در این محورها شاهد دستاوردهای مناسب و خوبی هستیم، البته پاسخ نسبی است که درباره قرآن در حوزه چه می شود.

* پیشنهادات ناظر به خلأها و ضعف ها و آسیب های در قرآن پژوهی

مدیر حوزه های علمیه در بخش دیگر سخنان خود به چند پیشنهاد ناظر به خلأها و ضعف ها و آسیب های قرآن پژوهی گفت: یکی از این پیشنهادها مربوط به روش تحقیق در حوزه قرآن است؛ فقه ما پویایی و بالندگی پیدا کرده و می تواند باز هم پیش رود، به علت این که مبتنی بر دانش بسیار عمیق اصول و فقه است و در قلمروهای دیگر علوم اسلامی، این الگو را کمتر به کار بسته ایم، البته شاید تا حدی موجهاتی داشته باشد اما قابل قبول نیست؛ یعنی اگر بخواهیم در هر حوزه ای از دانش های اسلامی پیش برویم، حتما باید یک منطق و ناظر به منطق و متدولوژی و روش شناسی شکل بگیرد و دائماً پیش برود و فقه و اصول در یک داد و ستد با هم در پیش هستند.

وی گفت: در اصول موجودمان دو نوع قواعد داریم: برخی از قواعد اصول موجود ما، روش شناسی  عام علوم اسلامی و بخش دیگر در خصوص فقه است، ما باید بخش مشترک را جداسازی کرده و در بخش های ویژه ای که تفسیر کارآمدی دارد، بیفزاییم، آن موقع یک دانش روش شناسی تفسیر شود و حرکت تفسیری ما را سرعت و عمق می بخشد.

آیت الله اعرافی اظهار داشت: اکنون اصول تفسیر یعنی روش شناسی تفسیر داریم اما پنهان است که اگر برجسته شود و در معرض نقد قرار بگیرد، حتماً تحقیقات اسلامی ما غنا، عمق و شتاب بیشتری پیدا می کند که جای خالی آن وجود دارد.

وی درباره تفسیر موضوعی با رویکرد شهید صدر افزود: رویکرد شهید صدری را جدای از تفسیر موضوعی قبلی نمی دانم، بلکه یک نوع مکملی برای آن به شمار می آید، اما در هر صورت مهم است که پایه گرایش های تفسیر موضوعی را بریزیم، البته کم و بیش ریخته شده اما این زمینه قابل کار است، به ویژه وقتی که با علوم انسانی گره بزنیم.

مدیر حوزه های علمیه تصریح کرد: اگر یک حرکت جدیدی در تفسیرهای موضوعی معطوف به رشته ها بیاوریم، طبعاً می تواند حرکت قرآن پژوهی ما را سرعت و عمق ببخشد.

* رشته های قرآنی می تواند حوزه را عمق ببخشد

وی با بیان این که رشته های قرآنی می تواند حوزه را عمق ببخشد، گفت: در پایه ریزی رشته های جدید در حوزه با سه دیدگاه مواجه هستیم که افراط و تفریط و نقطه تعادلی دارد؛ وقتی بخواهیم پایه رشته جدید در حوزه های فقهی، کلامی، تفسیری و قرآنی بریزیم، اولین دیدگاه می گوید که پایه رشته را نریزید بلکه ادبیات، محتوا، منبع و غیره آن را تولید کنید سپس رشته را راه اندازی کنی که این دیدگاه مانع از این شده که حوزه غنای رشته ای پیدا کند البته در مقابلش هم با ساده انگاری با این قصه رفتار می شود و گفته می شود که با چند مقاله و مجموعه سطحی می توان پایه رشته و یا گرایشی را ریخت که این هم درست نیست اما اگر نقطه تعادل نظریه سوم را بپذیریم، قطعا می توانیم در حوزه قرآن رشته سازی و گرایش های جدید تولید کنیم.

وی افزود: یکسال و نیم گذشته در حوزه حدود دویست سیصد نفر از اساتید همکاری کردند و 11 حوزه دانشی تعریف شد و در هر حوزه دانشی درختواره آن منطقی و منسجم تر در این طرح کار شد و تا یک ماه آینده این طرح نهایی می شود و گفته ایم که یک سال آینده باید سرفصل نوشته شود و منبع یابی شود.

آیت الله اعرافی با بیان این که غنای تولیدات علمی با ورود به فضای آموزشی به دست می آید، اظهار داشت: با این رشته سازی هم نباید ساده برخورد کرد و هم وسواس به خرج داد، در هر صورت هر چه تولید علمی کنیم، اگر در فضای آموزشی و تحقیق کلاسی نیاید، نمی تواند به غنای خوبی دستیابی پیدا کند.

* تعریف 30 رشته و گرایش در حوزه علوم قرآنی در درختواره جدید حوزه

وی گفت: در حوزه قرآن و علوم قرآنی این گونه است که در درختواره جدید، حدود 30 رشته، گرایش و مقطع تعریف شده و به این معنا نیست که به سرعت می خواهد اجرا شود، بلکه به تدریج باید تولید ادبیات شود اما دانش ما باید در قالب رشته ها، گرایش ها، تحقیقات و مباحثات تجلی پیدا کند و سبب غنا و باروری حوزه های دانشی در حوزه شود.

مدیر حوزه های علمیه با بیان این که نگاه مدیریت در رشته ها آن این نیست که خود مدیریت اجرا کند، تصریح کرد: به زودی در 20 مرکز پیرامون حوزه و حوزوی که در ساختار مدیریت نیستند، اما همه ما حوزه هستیم، خواهش خواهیم کرد که این درختواره را داریم که یک اولویت های یک را داریم که خود مدیریت باید ورود کند و دو سوم آن در اولویت دو و سه قرار گرفته است یعنی تقاضا کنیم که دیگر نهادها آن را اجرا کنند.

آیت الله اعرافی اظهار داشت: درختواره را به دفتر تبلیغات اسلامی تقدیم می کنیم و در منظومه بزرگ دفتر چه بخش هایی از آن عملیاتی و قابل اجرا است؛ مهم است که به نیازهای جامعه باید پاسخ دهیم و یک پاسخ مهم ما، در زمینه رشته ها و گرایش ها است.  

وی افزود: حوزه انقلابی ابعاد و لایه هایی دارد که درست و محترم است اما مهم تر آن است که حوزه انقلابی بگوید که مثلا 200 رشته دارم و هر بحثی هر جایی گفته می شود، رشته اش در حوزه وجود دارد و نسخه عالمان دین را ارائه دهیم و این عمق حوزه انقلابی است که گاهی به این بخش بنیادین عناصر و مؤلفه های حوزه انقلابی توجه نمی شود که قطعا باید توجه شود؛ در کنار آن یک درختواره ای که حوزه های کاربردی و مهارتی انجام شده که دفتر تبلیغات اسلامی در آن ورود سابق و پیشینی دارد.

وی گفت: نظیر آنچه که در حوزه آموزش های رشته ای طراحی شده و در شورای گسترش حوزه نهایی خواهد شد و ضمن رشته ها درختواره تعیین شده، سطح پنجمی که مدرک و غیره در آن نیست اما نخبگان سطوح 4 و سطوح عالی می تواند در آن سال ها تمحض پیدا کنند، تعریف شده است.

مدیر حوزه های علمیه تصریح کرد: فقه قرآن جای کار زیادتری از وضع فعلی دارد، به یک معنا همه قرآن با ملاحظات غیر مستقیمی با فقه مرتبط می شود و به یک معنا آیاتی که اکنون گفته می شود، بیش از این باشد و حوزه فقه قرآن از حوزه هایی است که قابل توجه بیش از این است.   

* ضرورت ترجمه محصولات قرآنی به زبان های دیگر کشورها

وی افزود: ترجمه محصولات قرآنی مسأله دیگری است و بازتولید این دستاوردهای پژوهشی قرآنی حداقل به دو سه زبان واقعاً ضرورت دارد. تولیدات نابی داریم که در فضای بیرون انعکاس پیدا نمی کند اما دایره نفوذ آن دایره محدودی است و ما محصولات قرآنی ما در حصار زبان فارسی اسیر است و هزینه بالایی دارد.

آیت الله اعرافی اظهار داشت: باید تدابیری اندیشیده شود که محصولات قم به خارج از قم هم برود؛ یک بخشی که در جامعه المصطفی پایه ریزی شد، این بود که در سطوح دکتری پایان نامه تعریف می شد به عنوان مثال تفسیر نمونه در 6 جلد تلخیص شد و ترجمه آن به زبان تایی توسط 20 طلبه تایلندی 10 سال به طول انجامید.

وی گفت: راه های میانبری باید پیدا شود که محصولات حوزه در ظرف های دیگر زبانی با ادبیات خودشان بازتولید شود.

مدیر حوزه های علمیه خاطرنشان کرد: علی رغم همه تنگاناهایی که نهادها با آن مواجه هستند اما ظرفیت بزرگی که در دفتر تبلیغات اسلامی وجود دارد، می تواند در همه محورها پیشگام شود و قدم های بزرگ و اساسی بردارد./822/پ۲۰۲/ب۱