گزارشی از ۴ انتخابات عراق پس از صدام/ تشکیل دو فراکسیون با محوریت عامری-صدر؛ کردها تعیین‌کننده‌اند

به گزارش خبرگز رسا، اولین نشست چهارمین پارلمان پس از سرنگونی رژیم صدام معدوم قرار است امروز دوشنبه ۱۲ شهریور (سوم سپتامبر) برگزارشود که طی آن رسما تشکیل فراکسیون اکثریت اعلام خواهد شد. این نشست در حالی قرار است امروز برگزار شود که برخی رسانه‌ها از احتمال به تعویق افتادن آن خبر داده بودند، هرچند مشاور فؤاد معصوم رییس جمهوری عراق این شایعه را تکذیب کرده بود.

معصوم اخیراً در فرمانی زمان برگزاری اولین نشست پارلمان جدید را دوشنبه این هفته اعلام کرده بود. دستورکار این نشست شامل تلاوت آیاتی از کلام الله مجید، سخنان رییس جمهوری عراق، سخنان نخست وزیر و رییس پارلمان دوره سوم (2018‌ــ‌2014) است. ریاست این نشست را رییس سِنّی پارلمان جدید به‌عهده دارد. این نشست ساعت 11 صبح به‌وقت محلی برگزار می‌شود و طی آن نمایندگان ادای سوگند خواهند خورد و رییس پارلمان و دو معاونش را بر اساس ماده 55 قانون اساسی انتخاب خواهند کرد.

برای نشست امروز دوشنبه حضور همه نمایندگان شرط نیست، بلکه فقط حضور 165 نماینده کافی است.

نگاهی به نامزدهای مطرح و احتمالی سه پست ریاستی مهم

نامزدهای احتمالی ریاست جمهوری: لطیف رشید از اعضای اتحادیه میهنی کردستان عراق، هوشیار زیباری وزیر خارجه و وزیر دارایی اسبق و عضو حزب دموکرات کردستان عراق (برخی از نامزدی برهم صالح از سیاستمداران منطقه کردستان عراق خبر داده بودند که این خبر هم تکذیب شد)

نامزدهای احتمالی نخست‌وزیری: حیدر العبادی نخست وزیر فعلی و رییس ائتلاف النصر که در انتخابات اخیر سوم شد. هادی العامری رییس ائتلاف الفتح که در انتخابات اخیر دوم شد. علی الادیب وزیر سابق، طارق نجم و فالح الفیاض (نوری المالکی که از وی به‌عنوان یکی از نامزدهای احتمالی تصدی نخست‌وزیری یاد می‌شد، روز یکشنبه 11 شهریور رسماً اعلام کرد نامزد نخست‌وزیری نخواهد شد)

نامزدهای احتمالی تصدی ریاست پارلمان عراق شامل محمد تمیم،‌ محمد الحلبوسی، طلال الزوبعی و اسامه النجیفی رییس سابق پارلمان عراق هستند.

شروط ائتلاف چهارگانه (صدر، العبادی، حکیم و علاوی): پایان نظام سهمیه‌بندی سیاسی، انتخاب شخصیت‌های ملی بر اساس شایستگی، اصلاح در دولت عراق

شروط کردها برای ائتلاف با احزاب دیگر: استقرار نیروهای پیشمرگه در کرکوک و مناطق مورد اختلاف، اجرای ماده 140 قانون اساسی درباره تمام مناطق مورد اختلاف، تعیین میزان 17درصدی از بودجه کل برای اقلیم کردستان، صادرات نفت از منطقه کردستان بدون مراجعه به بغداد

شروط ائتلاف اقلیت اهل‌سنت: پایان تمام فعالیت‌های مسلحانه در استان‌های غربی، بازگشت آوارگان، بازسازی مناطق آسیب‌دیده.

نگاهی به 4 انتخابات پارلمانی پس از سرنگونی رژیم صدام

اولین انتخابات پس از صدام معدوم

اولین انتخابات پارلمانی پس از سرنگونی رژیم صدام معدوم، در پانزدهم دسامبر 2005 برابر با 24 آذر 1384 برگزار شد. مجلس عراق در منطقهٔ الخضراء بغداد قرار دارد و یگانه مجلس قانون‌گذاری در کشور عراق (البته غیر از مجلس حکومت اقلیم کردستان) محسوب می‌شود. نمایندگان این مجلس برای دوره‌های چهارساله از طریق رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند.

در این انتخابات 275 نماینده که با آراء مستقیم مردم عراق انتخاب شده بودند، به مجلس راه یافتند. در شمارش نهایی ائتلاف ملی عراق به‌رهبری ابراهیم جعفری توانست 41٫2 درصد آراء را به خود اختصاص دهد و پیروز میدان رقابت باشد. این نخستین انتخابات آزاد پارلمان عراق پس از تدوین قانون اساسی این کشور بعد از سقوط صدام بود و از این حیث از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.

ائتلاف ملی عراق که پیروز انتخابات بود، متشکل از گروه‌های متعدد شیعه بود که توانست 128 کرسی از مجموع 275 کرسی مجلس نمایندگان را به خود اختصاص دهد.

دو حزب اصلی کردی یعنی اتحادیه میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان عراق نیز توانستند در قالب ائتلاف دموکراتیک میهنی کردستان، 53 کرسی کسب کنند و اتحاد اسلامی کردستان نیز 5 کرسی را از آن خود کرد.

با وجود تحریم انتخابات از سوی برخی احزاب سیاسی سنی‌مذهب عراق، جبهه توافق عراق که متشکل از چند حزب سنی از جمله حزب اسلامی عراق و تجمع مردم عراق بود، 44 کرسی و شورای گفتگوی ملی عراق نیز 11 کرسی را به دست آورد. ائتلاف میهنی عراق تحت رهبری ایاد علاوی نیز 25 کرسی کسب کرد و بقیه کرسی‌ها به احزاب و شخصیت‌های دیگر تعلق گرفت.

روند تشکیل دولت بعد از انتخابات دسامبر 2005، بسیار پیچیده بود و با وجود ائتلاف بین گروه‌های شیعی و کرد عراقی، توافق بر سر پست‌های ریاست جمهوری عراق، نخست‌وزیری و اعضای کابینه چندین ماه به‌طول انجامید و سرانجام جلال طالبانی به‌عنوان رییس جمهور و نوری مالکی به‌عنوان نخست‌وزیر عراق انتخاب شدند. محمود المشهدانی از حزب التوافق (اهل‌سنت) هم رییس پارلمان شد، اما 23 دسامبر 2008 ریاست پارلمان را رها کرد و 19 آوریل 2009، ایاد السامرائی از جبهه التوافق ریاست پارلمان را به‌عهده گرفت، اما وی نیز 14 ژوئن 2010 این سمت را رها کرد و فؤاد معصوم تا 11 نوامبر 2010 این مسؤولیت را به‌عنوان جانشین به‌عهده گرفت.

دومین انتخابات پارلمانی پس از صدام

دومین انتخابات پارلمانی عراق در 7 مارس 2010 برای تعیین 325 نماینده دومین دوره پارلمان پس از سرنگونی صدام برگزار شد، در این انتخابات ائتلاف العراقیه به‌رهبری ایاد علاوی که بیشتر از اعراب سکولار شیعه و سنی تشکیل می‌شد با 91 کرسی در جایگاه نخست قرار گرفت. ائتلاف دولت قانون به‌رهبری نوری مالکی نخست‌وزیر عراق با 89 کرسی در جایگاه دوم قرار گرفت. ائتلاف ملی عراق که از گروه‌های مهمی همچون مجلس اعلای اسلامی عراق و جریان صدر تشکیل می‌شد با 70 کرسی در جایگاه سوم قرار گرفت و فهرست اتحاد کردستان متشکل از دو حزب اصلی کردهای عراق، حزب دموکرات و اتحادیه میهنی با 43 کرسی در جایگاه چهارم ایستاد. حزب گوران یا تغییر که از تجدیدنظرطلبان کرد انشعاب‌کرده از اتحادیه میهنی تشکیل می‌شد با 8 کرسی، جبهه توافق ائتلاف اصلی اعراب سنی عراق با 6 کرسی، فهرست وحدت عراق به‌رهبری جواد بولانی وزیر کشور عراق با 4 کرسی، اتحاد اسلامی کردی با 4 کرسی و جامعه اسلامی کردی با 2 کرسی در رده‌های بعدی قرار گرفتند.

جلال طالبانی به‌عنوان رییس جمهور و نوری مالکی هم به‌عنوان نخست وزیر انتخاب شدند. اسامه النجیفی از فهرست الوطنیه ریاست پارلمان را به‌عهده گرفت.

سومین انتخابات پارلمانی پس از صدام

سومین انتخابات پارلمانی عراق  روز دهم اردیبهشت 1393 (30 آوریل 2014 میلادی) و انتخابات در خارج عراق روزهای هفتم و هشتم اردیبهشت برگزار شد. نیروهای امنیتی و کارمندان وزارت بهداشت و زندانیان و بیماران بستری در بیمارستان‌ها نیز روز هشتم اردیبهشت رأی خود را به صندوق ریختند.

این اولین انتخابات پارلمانی پس از عقب‌نشینی نظامیان آمریکایی از عراق در سال 2011 و سومین انتخابات از زمان سرنگونی صدام به‌شمار می‌رفت. بیش از 277 حزب و جریان عراقی برای کسب 328 کرسی با هم رقابت کردند، میزان مشارکت بیش از 60 درصد بود یعنی 12 میلیون نفر از مجموع 22 میلیون واجد شرایط رأی دادن شرکت کردند.

در این انتخابات مانند انتخابات‌های پیش، سه طیف شیعیان و اهل‌سنت و کُردها با ائتلاف‌های گوناگون با هم رقابت کردند.

ائتلاف دولت قانون به‌رهبری نوری مالکی نخست‌وزیر، ائتلاف المواطن  به‌رهبری سید عمار حکیم رییس مجلس اعلای اسلامی، جریان‌ صدر شامل کتلة الأحرار و تجمع شراکة الوطنیة و تیار النخب سه جریان اصلی و بانفوذ شیعه در این انتخابات بودند.

سه جریان جداشده از العراقیه نیز جریان‌های اصلی اهل‌سنت را تشکیل می‌دادند: متحدان به‌رهبری اسامه نجیفی، عراقی عربی به‌رهبری صالح مطلک، ائتلاف ملی و هماهنگ عراق به‌رهبری ایاد علاوی.

از میان طیف کُرد نیز پنج جریان اصلی حضور داشتند: حزب دموکرات کردستان عراق به‌رهبری مسعود بارزانی رییس منطقهٔ کردستان عراق، اتحادیه میهنی به‌رهبری جلال طالبانی، حزب گوران به‌رهبری نوشیروان مصطفی، اتحاد اسلامی به‌رهبری محمد فرج، جماعت اسلامی به‌رهبری علی باپیر.

ائتلاف دولت قانون در انتخابات مجلس سال 2005 جزو ائتلاف ملی عراق گروه اصلی شیعیان با 65 درصد جمعیت بود که از آنان جدا شد و در انتخابات 2010 میان فهرست‌های شیعیان به پیروزی رسید و به‌همراه ائتلاف ملی عراق دولت ائتلافی تشکیل داد.

با این حال حیدر العبادی به‌عنوان نخست وزیر و فؤاد معصوم به‌عنوان رییس جمهور انتخاب شدند. سلیم الجبوری هم رییس پارلمان شد.

چهارمین انتخابات پارلمانی پس از صدام معدوم

انتخابات پارلمان عراق در 12 می 2018 (24 اردیبهشت 97) برگزار شد. این انتخابات برای گزینش 329 عضو مجلس عراق برگزار شد. انتخابات 2018، دومین انتخابات مجلس این کشور بعد از خروج کامل نیروهای آمریکایی از عراق در سال 2011، چهارمین انتخابات بعد از سقوط صدام و نخستین انتخابات سراسری پس از شکست کامل داعش بود.

این انتخابات 6 ماه پس از همه‌پرسی استقلال کردستان عراق برگزار می‌شد، همه‌پرسی‌ای که در آن 93درصد از رأی‌دهندگان به استقلال این منطقهٔ خودمختار از عراق پاسخ آری دادند. در اقدامی تلافی‌جویانه، دولت عراق به‌رهبری حیدر عبادی، فرودگاه بین‌المللی اربیل را تعطیل کرد، همهٔ مرزهای کردستان عراق با دیگر کشورهای همسایه را تحت کنترل گرفت، و با کمک بسیج مردمی عراق (حشد الشعبی)، مناطق مورد اختلاف همچون منطقهٔ نفت‌خیز کرکوک را به‌کنترل خود درآورد. سیاست‌مداران عراقی خواستار مذاکره با دولت اقلیم کردستان عراق بودند و به این دولت فشار می‌آوردند که نتیجهٔ همه‌پرسی را به‌صورت رسمی باطل اعلام کند.

به گزارش تسنیم، برگزاری این انتخابات، نخست برای سپتامبر سال 2017 میلادی برنامه‌ریزی شده‌بود، اما به‌علت طولانی شدن جنگ داخلی عراق، این انتخابات با 6 ماه تأخیر سرانجام در 12 مه 2018 میلادی برگزار شد. ائتلاف سائرون به‌رهبری مقتدی صدر، ائتلاف الفتح به‌رهبری هادی العامری و ائتلاف النصر به‌رهبری حیدر العبادی به‌ترتیب اول تا سوم شدند.

سرنوشت فراکسیون اکثریت

شامگاه یکشنبه یازدهم شهریور ماه رسانه‌های عراقی از تشکیل دو فراکسیون به رهبری مقتدی صدر و نوری المالکی خبر دادند. ائتلافی که صدری‌ها آن را اکثریت نامیده‌اند، به گفته آنها 177 نماینده دارد، ائتلاف النصر با  42 کرسی، جریان حکمت ملی 19 کرسی، ائتلاف سائرون 54 کرسی، ائتلاف "الوطنیه" 21 کرسی، جبهه ترکمانی 3 کرسی، و بیارق الخیر دو کرسی از جمله گروه‌های تشکیل دهنده آن اعلام شده است،‌ به گفته صدری‌ها، نمایندگان صابئین، مسیحیان، و ایزدی‌ها یک کرسی، ائتلاف عابرون دو کرسی و ائتلاف القرار العراقی نیز با 16 کرسی در این فراکسیون هستند.

اما زمان زیادی از اعلام ائتلاف صدر و گروه‌های دیگر نگذشت که رسانه‌های عراقی از تشکیل ائتلافی با عنوان البناء با محوریت دولت قانون و ائتلاف الفتح و چند فهرست دیگر خبر دادند که تعداد اعضای آن 145 نفر است.

بر اساس سندی که رسانه‌های محلی عراق منتشر کردند، اسامی نیروهای مندرج در فهرست ائتلاف البناء ذکر شده است که شامل ائتلاف‌های «اراده»، «قلعه الجماهیر»، «الانبار هویتنا»، «کفاءات» و «بابلیون» و برخی از اعضای ائتلاف الوطنیه و ائتلاف النصر است.

نوری المالکی در نشستی خبری بعد از تشکیل ائتلاف البناء، اعلام کرد پس از انجام یکسری مذاکرات طولانی ما توانستیم تشکیل بزرگترین فراکسیون پارلمانی را اعلام کنیم.هادی العامری نیز گفت: «اعلام می‌کنیم که ما بزرگترین فراکسیون پارلمانی هستیم و در این فراکسیون به روی دیگران نیز باز خواهد بود.»

اما در این میان هنوز سرنوشت کردها و اینکه به کدام یک از این دو فراکسیون خواهند پیوست، مشخص نیست در حالی که کردها نقش تعیین‌کننده در اعلام نهایی فراکسیون اکثریت پارلمانی عراق ایفا می‌کنند.

«فالح الفیاض» رییس جنبش «عطا» که از ائتلاف النصر جدا شده و به ائتلاف الفتح- دولت قانون پیوسته است نیز ابراز امیدواری کرد که کُردها نیز به ائتلاف البناء ملحق شوند.

روند تشکیل دولت جدید و انتخاب نخست‌وزیر

همزمان، پروسه تشکیل کابینه جدید عراق هم نیازمند عبور از کریدورهای ویژه‌ای است؛ نخست باید رییس جمهور کنونی به‌فاصله 15 روز پس از تأیید نتایج انتخابات از سوی دادگاه عالی، درخواست اولین نشست پارلمان جدید را مطرح کند. نشست پارلمان با ریاست سنی آن برای تعیین رییس و دو معاون وی خواهد بود. پس از آن است که پارلمان جدید میان نامزدهای مربوطه، رییس جمهوری جدید عراق را انتخاب خواهد کرد که با توجه به تجربه ادوار گذشته، نیازمند توافق قبلی سه‌گانه شیعیان، کردها و اهل‌سنت است. نامزدی که نیازمند رأی 219 عضو پارلمان خواهد بود. با انتخاب رییس جمهور، وی نامزد فراکسیون اکثریت پارلمان را مأمور تشکیل کابینه خواهد کرد تا در مدت 15روزه قانونی آن، اسامی هیأت وزیران عراق برای اخذ رأی اعتماد نمایندگان جدید به پارلمان این کشور ارائه شود./۸۴۷/ب۹۰۴/ع