مدل اقتصادی اسلام رقیب اصلی فاصله طبقاتی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، دین اسلام به عنوان کامل ترین برنامه زندگی به وسیله معجزه آن یعنی قرآن کریم و مفسران واقعی آن یعنی اهل بیت طاهرین(ع) دارای برنامه مدون جامعی است که سعادت مادی و معنوی بشر را تا روز قیامت به بشریت ارائه داده است. نکته مهمی که باعث می شود دین اسلام به طور کامل پیاده سازی نشده و امروزه تحریفاتی نیز در اجرای آن رخ دهد، عدم شناخت کافی و عمل دقیق به آموزه‌های آن است. نکته ای که اگر اجرایی شود اختلاف طبقاتی نه تنها کاهش پیدا می کند بلکه به کلی ریشه کن می شود. قرآن به دلیل داشتن راهکارهای کاربردی در هر برهه ای از زمان قابل پیاده سازی عملی است و برای ریشه کن کردن اختلافات طبقاتی چه از نظر اقتصادی و چه از نظر اجتماعی دارای برنامه است چه بسا اگر دولت‌های اسلامی به آن عمل کنند کاهش اختلاف طبقاتی و در نهایت از بین رفتن این اختلاف ساختگی را شاهد خواهیم بود.
در حکومت نبوی و علوی یکی از مهم ترین رویکردهای حکومتی آن بزرگواران، کاهش اختلاف طبقاتی و گسترش عدالت بین مردم بود. یکی از ویژگی‌های حکومت عدل مهدوی نیز از بین رفتن این اختلاف و بسط عدالت در بین تمامی مردم است که یکی از برون دادهای بسط عدالت از بین رفتن اختلافات طبقاتی موهوم است.
در قرآن کریم نیز خداوند متعال برای از بین بردن کاهش اختلاف طبقاتی دستوراتی نازل کرده است که اگر جوامع امروز مسلمان و حتی غیرمسلمان به آن عمل کنند، شاهد کاهش اختلاف طبقاتی و ریشه کن شدن آن در جهان خواهیم بود.
این نوشتار قصد دارد به بررسی برخی آیات شریفه قرآن کریم پیرامون حل این معضل از نظر اجتماعی و اقتصادی بپردازد.
تساوی استفاده از مواهب الهی برای همه
خداوند در قرآن کریم در آیه شریفه 13 سوره مبارکه حجرات می فرماید: ای مردم، ما شما را از مرد و زنى آفریدیم، و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.
در کتاب تفاسیر کشف الاسرار و ابن ابی حاتم درباره شان نزول این آیه شریفه آمده است که: در روز فتح مکه رسول اکرم(ص) به بلال دستور فرمود که بر بالاى کعبه رود و اذان بگوید. عتاب بن اسید ابن العیص به خاطر تعصب جاهلیت گفت: خدا پدرم را بیامرزد که وفات یافت و این صدا را نشنید و نیز حارث بن هشام از روى مسخره گفت: اى کاش محمد به جاى این کلاغ سیاه (مرادش بلال بوده) فرد دیگرى را براى گفتن اذان وامی‌داشت سپس این آیه نازل گردید.
البته شأن نزول دیگری برای این آیه ذکر شده است که باز به شکستن تابوی نژادپرستی و امتیازات موهوم بشری می پردازد. اینها همه نشان دهنده این است که برتری فقط و فقط در سایه تقوا است و هر مسلمانی فقط با تقوا درجه‌بندی می شود.
استاد قرائتی در تفسیر نور ذیل این آیه شریفه ذکر کرده است: در اين آيه به سه اصل مهم اشاره شده است: اصل مساوات در آفرينش زن و مرد، اصل تفاوت در ويژگى‌هاى بشرى و اصل اين‌كه تقوا ملاك برترى است. البته در آيات ديگر قرآن، ملاك‌هايى از قبيل علم، سابقه، امانت، توانايى و هجرت نيز به چشم مى‌خورد. قرآن، تمام تبعيض‌هاى نژادى، حزبى، قومى، قبيله‌اى، اقليمى، اقتصادى، فكرى، فرهنگى، اجتماعى و نظامى را مردود مى‌شمارد و ملاك فضيلت را تقوا مى‌داند.
مدل اقتصادی اسلام رقیب اصلی فاصله طبقاتی
می توان یکی از معضلات ایجاد شکاف طبقاتی بین مردم، بحث مهم معیشت است. هرچقدر فاصله طبقاتی اقتصادی مردم بیشتر شود علاوه بر شکل گیری تقسیم فقیر و غنی در جامعه، مشکلات فرهنگی و اجتماعی نیز قوت می گیرد. یعنی این اختلاف، یک زنجیره به هم پیوسته است که اثرش روی کل جامعه مشهود می شود.
در سوره مبارکه بقره آیه شریفه 261 درباره انفاق و اثرات مادی آن آمده است: مثل كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مىكنند، همانند بذرى است كه هفت خوشه برویاند و در هر خوشه یكصد دانه باشد و خداوند آن را براى هركس بخواهد (و شایستگى داشته باشد،) دو یا چند برابر مى كند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسیع و (به همه چیز) دانا است.
راهکار قرآن کریم این را به انسان می فهماند که اگر انفاق صورت گیرد نه تنها شخص از آن بهره می برد بلکه برای جلوگیری از ایجاد شکاف اختلاف طبقاتی در معیشت نیز در جامعه صورت می پذیرد.
انفاق هم باعث همدلی و همراهی و یک رنگی فرهنگی در جامعه می شود و برادری و همزبانی را گسترش می دهد و هم باعث کمرنگ شدن فقرا و کوچک شدن سفره معیشتی آنان خواهد شد.
اگر انفاق به گونه های مختلف آن در جامعه اسلامی پیاده شود به یقین خود به خود اختلاف طبقاتی در حوزه فرهنگ و معیشت نیز حذف خواهد شد و عموم را یکدل می کند. کمک هزینه جهیزیه ازدواج جوانان کم بضاعت، کمک به ساخت یک اثر هنری دینی برای ترویج فرهنگ اسلامی، ساخت مراکز مختلف آموزشی و خدماتی برای خدمت رسانی به انسان ها از نمونه های انفاق است.
پرداخت خمس و زکات نیز دیگر عوامل مهم کاهش اختلاف طبقاتی در جامعه اسلامی است. در سوره مبارکه انفال آیه شریفه 41 به بحث مهم خمس و مصارف آن توضیح و تاکید شده است. «و بدانید که هر غنیمتی به دست شما رسید یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه در روز فرقان بر رسولش نازل کرد ایمان دارید». چون نیمی از خمس به مصارف سادات نیازمند اختصاص دارد همین باعث می گردد ساداتی که نیاز مالی دارند از این راه ارتزاق نمایند. در آیه شریفه نیز مراد از يتيمان، مستمندان، و در راه ماندگان سادات هستند.
بدین صورت هم سادات و هم غیرسادات نیازمند، با مدیریت صحیح مالی اسلامی، سادات به وسیله خمس و غیرسادات به وسیله زکات و انفاق می توانند از مواهب معیشتی اسلام بهره مند شوند و می توانیم دیگر شاهد نیازمندان مختلف در سطح جامعه نباشیم.
.jpg)
در قرآن کریم آیاتی که بحث زکات را مطرح می کنند عمدتا در کنار اقامه نماز ذکر می شوند. این بدین معناست که اهمیت ادای زکات در درجه اقامه نماز است. در احادیث متعددی پرداخت خمس باعث از بین رفتن فقر در جامعه و حتی ازدیاد رزق برای زکات دهنده را مورد توجه قرار می دهد. در حدیثی امام جعفر صادق(ع) به این مسأله اشاره شده است. حضرت صادق(ع) فرمودند: با پرداخت زکات از ثروت کسی کم نشده، همانطور که با خودداری از پرداخت آن ثروت کسی زیاد نشده است.
این حدیث شریف به تضییع مال در قبال عدم پرداخت زکات اشاره دارد و این خود یعنی یکی از علل تلف شدن برخی نعمات به علت زکات ندادن است.«هیچ مالی در خشکی و دریا ضایع نمی‌شود، مگر به ضایع ساختن زکات.»
کشور ما امروزه نیازمند برنامه ای مدون و منسجم برای حذف اختلاف طبقاتی است تا مردم عزیز این مرحله را نبینند زندگی بهتر و شیرین تر هم به صورت عادلانه تقسیم نخواهد شد، امید است مروجان و مبلغان دین همواره درصدد بیان و اجرای این احکام حقیقی دین به بخشی از جامعه که خودکامگی اقتصادی را در پیش گرفته اند تلنگری جدی وارد کنند، اگر به طور کامل به زیبایی های کلام اهل بیت(ع) عمل شود به فرموده قرآن کریم نعمات از همه اطراف بر انسان می بارد و اگر هر یک از ما به عنوان عضوی از جامعه اسلامی به این مهم در همین ابعاد کاربردی عمل کنیم شاهد کاهش شدید اختلافات طبقاتی خواهیم شد./۸۲۹/ی۷۰۲/س
حجت الاسلام محمد مهدی مرادی، پژوهشگر حوزه علمیه قم