مرز اخلاق در «استندآپ کمدی»
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، در سال‌های اخیر و به بهانه برنامه خندوانه «استند آپ کمدی» برای بسیاری از مردم شناسانده شد و گونه‌ای جدید از کمدی را معرفی کرد که طرفدارانی را نیز پیدا کرد. موضوعی که تا قبل از آن برای عموم مردم شناخته شده نبود و معمولا نمی دانستند که اصلا «استند آپ کمدی» چیست. در روزهای اخیر هم بطور جدی‌تری با برنامه «خنداننده شو» به این مقوله پرداخته شده است.
ماهیت استندآپ کمدی
استندآپ كمدی معمولا توسط يك نفر اجرا می‌شود. «در اين نمايش، كمدين با اجرای سريعی از داستان‌گويی، لطيفه و شوخی‌های كوتاه و گذرا و بداهه‌سازی‌هایی كه جمع تماشاگران پذيرای آنها باشند به انتقال مضامين مي‌پردازد. اجراكننده معمولا سرنوشت مسائل و معضلاتی را كه بسيار مهم و جدی اجتماع كلی را درگير خود ساخته به چالش می‌كشد، به اين اميد كه باعث شگفتی و خنده تماشاگران شود و مشكلات اجتماع را با لبخند تبديل به آرامش كند.» خلاصه این تعریف یعنی نقد اجتماعی با تِم خنده. اصولا طنز در ذات خودش نقد اجتماعی را در بر دارد و معمولا هدفش اصلاح ناهنجاریهای اجتماعی است.
لزوم تفکیک تمسخر از قالب طنز
در این جا باید این نکته را مد نظر داشت که در قالب طنز و شوخی از چهارچوب‌های عرفی، اخلاقی و شرعی خارج نشویم و نتیجه آن تمسخر شخص یا قومی نشود، بلکه رفتار مورد نقد قرار بگیرد. این نکته ظریفی است که بعضا مورد توجه قرار نمی‌گیرد و به اسم طنز، خواسته یا ناخواسته افرادی مورد تمسخر واقع می‌شوند. از آن بدتر این است که به بهانه طنز مقدسات و آموزه‌های دینی تحقیر شود که قطعا گناهی بزرگ است و باید از آن پرهیز کرد.
نکته‌ای که بعضاً در استندپهای خندوانه به چشم می‌خورد این است که به اسم خنداندن دیگران و اینکه مطالب ارائه شده کمدی باشد، اشخاص یا نام آنها مورد تمسخر واقع می‌شوند. این مطلب با شعاری که خود خندوانه می‌دهد که "با هم بخندیم و به هم نخندیم" در تناقض است.
در واقع تمسخر و اهانت کردن به دیگران باید از مقوله طنز و استندآپ جدا شود وگرنه خودش یک ناهنجاری و معضل اجتماعی به شمار می‌آید که با مفهوم طنز در تضاد است؛ چرا که طنز قالبی کمدی و نقادانه به یک معضل اجتماعی است که معمولا هدف اصلاح آن معضل را دارد.
اینکه گفته شود در طنز و کمدی با همه چیز و همه کس شوخی می‌شود، سخن درستی نیست و باید ضابطه مند باشد وگرنه سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.
نکاتی دیگر پیرامون خندوانه
نکته دیگر این است که گاهی اوقات برای خنداندن از الفاظی استفاده می‌شود که عرفا شایسته نیست و در بین نوع مردم معمولا به عنوان الفاظ ناپسند مطرح است که جا دارد از چینی الفاظی پرهیز شود.
نکته دیگر که جا دارد به آن اشاره شود این است که با توجه به ویژگی ذاتی استندآپ و اینکه آمیخته با شوخی و خنده است، حضور زنان به عنوان اجرا کننده‌ی استندآپ شرعا صورت خوشی ندارد و در ناپسند بودن آن تردیدی نیست و در بعضی موارد هم قطعاً حرام است. آموزه‌های دینی و فتاوای مراجع تقلید مؤید این مطلب است. کسانی که خواهان صحت و سقم این مطلب هستند و احکام شرعی برایشان مهم است می‌توانند برای روشن شدن موضوع شخصا تحقیق کنند و به حقیقت پی ببرنند. ما در اینجا صرفا متعرض نکاتی می‌شویم و بنای وارد شدن در جزئیات را نداریم.
ممنوع نبودن شادی و خنده
به مناسبت بحث شایسته است به این نکته بپردازیم که هدف از طرح این بحث مخالفت با خنده و شادی نیست. چون معمولا وقتی نقدهایی از این دست مطرح می‌شود خیلی‌ها موضع‌گیری می‌کنند و بعضا مغالطه نیز می‌کنند که اینها (قشر مذهبی) مخالف شادی و خنده هستند و فقط دوست دارند گریه کنند. حقیقت این است که برخی می‌خواهند به هر قیمتی که شده بخندند و شاد باشند و پذیرای هیچ ضابطه‌ای نیستند. شوخی و خنده اگر در چهارچوب شرعی، عرفی و اخلاقی باشد امر ممنوعی نیست و کسی مخالف آن نیست. در این مورد اگر نقدی را به بخشی از برنامه خندوانه وارد می‌دانیم به این معنا نیست که به طور کلی مخالف چنین برنامه‌ای، آن هم به جهت شاد بودن آن هستیم؛ بلکه نکاتی را که به نوعی ناهنجاری به حساب می‌آید گوشزد می‌کنیم و هدف از آن اصلاح چنین اموری است.
برنامه خندوانه و با طراحی شخص رامبد جوان به جهت ترویج خنده در بین مردم تولید شد. به گزارش فرهنگ نیوز، رامبد جوان خیلی صریحا گفته که حال بد خودش دلیل اصلی ساخت خندوانه بوده. اینکه احساس کرده مردم نیاز به خندیدن دارند و وضع بحرانی است.
ساخت برنامه‌ای شاد به خودی خود کار شایسته‌ای است. به هر حال مردم به شادی نیاز دارند؛ به خصوص پس از یک روز کاری و گرفتاری‌هایی که به طور روزمره درگیر آن هستند. برنامه خندوانه از این منظر که می‌خواهد مردم را شاد کند جای ستودن دارد. در آنجایی که نقدهای اجتماعی با زبان طنز بیان می‌شود و به نوعی حرف دل مردم را می‌زند و حرمت‌ها حفظ می‌شود جای سپاس و قدردانی دارد؛ برخی از افرادی که به عنوان مهمان در این برنامه دعوت می‌شوند مطالبی را بیان می‌کنند که حقیقتا قابل استفاده است. این مسائل نقاط قوت این برنامه است. بالاخره «ادخال سرور در قلب مؤمن» سنتی اسلامی است؛ هرچند که نباید فقط در خنده خلاصه شود و مصادیق مهم‌تری دارد.
ولی با این اوصاف، بدان معنا نیست که صفر تا صد این برنامه مثبت است. این برنامه نیز مانند سایر برنامه‌های تلویزیونی نواقصی دارد و طبیعتا انتقاداتی به آن وارد است.
بحث جدی ما در مورد برنامه خندوانه بیشتر ناظر به مسائل شرعی و اخلاقی است که اجمالا باید گفت موارد خلاف شرع در این برنامه مشهود است؛ از جمله عادی شدن روابط نامحرم و بگو و بخندهای بین آنان که این مشکل، مختص این برنامه نیست و برخی برنامه‌های دیگر نیز با چنین ایرادی رو‌به‌رو هستند. مشکل دیگر موسیقی‌های حرامی است که در مواردی از تریبون این برنامه پخش می‌شود که این مورد نیز مانند مورد قبلی فقط مشکل این برنامه نیست، بلکه مشکل جدی صدا و سیما است. البته این معضلات، یک مشکل ریشه‌ای در جامعه است که به طور کلی حرمت و قبح بعضی امور شکسته شده و برای خیلی‌ها اصلا این امور قبحی ندارد. برای همین است که معمولا از این منظر به این برنامه‌ها انتقاد نمی‌شود، چون قبحش از بین رفته و متأسفانه عادی شده است. /999/ی۷۰۳/س
بابک شکورزاده، پژوهشگر حوزه علمیه قم