مردم‌سالاری دینی امروز مبتنی بر سیره حضرت علی است
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مهر، حجت الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، مدیرگروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به مناسبت سالروز شهادت امام علی(ع) درباره شیوه حکومت داری امام علی (ع) گفت: برای پاسخ به این سوال ابتدا به شیوه حکومت داری پیامبر(ص) باید اشاره کرد. هنگامی که پیامبر (ص) در مدینه مستقر شدند از اساس نظام سیاسی جدیدی را تاسیس و بنیان تمدن جدیدی را ایجاد کردند. پیامبر (ص) نظام سیاسی موجود در عربستان آن زمان که بر اساس نظام قبیله ای بود و قبیله ها حکومت می کردند را تغییر دادند. در آن زمان نظام سیاسی متمرکز با عنوان دولت وجود نداشت و قبایل هم بر اساس قومیت ها رتبه بندی می شدند و روسای قبایل هم بر اساس نژاد تعیین می شدند و ملاک برتری و فضیلت در آن زمان وجود نداشت.
وی افزود: پیامبر در ابتدا از اساس نظام قبیله ای را از میان برداشتند و نظام متمرکزی را با عنوان دولت اسلامی جایگزین کردند. دولت اسلامی با محوریت کسی که بهترین فرد جامعه بود، اداره می شد. قانون پیامبر، قانون الهی بود بطوریکه مردم را با اجبار و زور تحت سلطه حکومت خود نیاورد و اقبال عمومی برای او دارای اهمیت بود. این موضوعات از اساس سیستم سیاسی جزیره العرب را متحول کرد و نظام سیاسی واحدی برای تمام عربستان پدید آورد.
ایزدهی یادآور شد: پیامبر(ص) نظام قبیله ای و تکثر در حاکمیتها را از بین برد و برای حاکم، فضیلتها را جایگزین رتبه قوم و قبیله کرد. بعد از رحلت پیامبر(ص)، نظام خلافت جایگزین شد که اقتضائات خاص خود را داشت. در این نظام کسی که به خلافت می رسید الزاما در راستای استنباط از قرآن حرکت نمی کرد و ویژگیهایی داشت که امروز اهل سنت نظام سیاسی شان را بر اساس اقتضائات خاص آن زمان که مبتنی بر نظام خلافت خلفای سه گانه در صدر اسلام است، اداره می کنند.
حضرت علی (ع) نظام ولایتی را پایه گذاری کرد
وی ادامه داد: حضرت علی(ع) بعد از خلفای سه گانه نظام ولایت را پایه گذاری کرد که از نظام خلافت متمایز بود. در راس نظام ولایت امام قرار داشت که بعدها، جانشینان امام و ولایت فقیه جایگزین آن شدند. در این نوع از نظام خلافت مانند زمان پیامبر، شایستگی ها محوریت داشت و قانون این حکومت از قوانین الهی نشات می گرفت و اداره جامعه هم مبتنی از این احکام بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: کارگزاران این حکومت را شایستگان تشکیل می دهند که طبق گفته حضرت علی (ع) باید افراد شایسته و عادل باشند. طبیعتا نظامی که در زمان حضرت علی (ع) ایجاد شد و پنج سال به طول کشید از نظر ساختاری متفاوت از نظام خلافت بود و دامنه آن هم امروز با عنوان نظام ولایت فقیه به ما رسیده است. فقیه به معنای کسی که جانشین امام است و احکام را از کتاب و سنت استنباط و برای اداره جامعه به کار می گیرد.
ایزدهی بیان کرد: حاکم ولایت فقیه به دلیل اینکه جایگزین امام معصوم است باید اسلام شناس و عادل باشد و به عدالت حکم کند. در نظام مطلوب شیعی تنها کسی که حکومت را عهده دار شد، حضرت علی(ع) بود که بعد از او ائمه دیگر متصدی امر حکومت نشدند و ما الگوی دیگری نداریم.
وی با اشاره به ویژگی حکومت حضرت علی(ع) گفت: این مساله از این چند جهت قابل بررسی است: در زمینه غایات حکومت، رفتار حاکمان، ساختار حکومت ها و رفتار با موافقان و مخالفان حکومت. حضرت علی در رفتار با مخالفان حکومت خود با انصاف برخورد می کرد و کرامت آنها را حفظ می کرد. او هرگز با دوستان و کارگزاران خود مدارا نمی کرد و گاهی حتی آنها را هم توبیخ می کرد.
ایزدهی در ادامه افزود: حضرت علی(ع) غایات اسلام را حاکم بر نظام اسلامی می دانست و بر خلاف نظام خلافت که عمدتا ملاک های نژادی و قبیله ای را عامل برتری در بیت المال می دانستند، این امتیازات را حذف کرد و برداشت از بیت المال را برای همه به صورت مساوی قرار داد. طبیعتا نوع متمایزی از ساختار حکومت در قالب ولایت و نوع رفتار نسبت به مخالفان و موافقان و همه غایات نظام اسلامی در حکومت امام علی(ع) ایجاد گردید. برای فهم منظومه نظام اسلامی علوی باید آن را از منظومه نظام خلافت و نظام دموکراسی امروز متمایز کرد.
وی با اشاره به جایگاه مردم در حکومت امام علی (ع) گفت: امام علی(ع) عبارات رسا و مفصلی درباره جایگاه مردم دارد. او به مدت پنج سال با توجه به اینکه دارای حکومت مشروع بود اما عملا متصدی حکومت نمی شود و تعبیر « ان هذا امرکم» را بیان می کند یعنی حکومت مال شما مردم است و کسی به زور بر شما حکومت کند دارای مشروعیت نیست.
مردم سالاری دینی مبتنی بر سیره حضرت علی (ع) است
ایزدهی یادآور شد: مردم سالاری دینی که امروز مطرح شده مبتنی بر سیره حضرت علی(ع) است به این معنا که از یک سو ملاک بر حاکمیت شایستگان است اما شایستگان هم اجازه ندارند به زور بر مردم حکومت کنند. آنان باید اقبال مردم را نسبت به خودشان جلب کنند و در صورت موافقت نظر مردم با آنان، حکومت را به دست بگیرند.
وی گفت: پیامبر(ص) به امام علی (ع) فرمود: «ولایت مردم متعلق به توست» اما از سوی دیگر می فرماید: «اگر مردم دور تو جمع شدند کار آنها را انجام بده.» این سخن بدان معناست که ولایت به امیرالمومنین(ع) تعلق دارد اما جایگاه مردم و اقبال عمومی هم در آن دارای اهمیت است. این برخلاف نظام خلفاست که مردم و اقبال عمومی جایگاهی نداشتند و در آنجا افراد خاصی در شورایی حکومت را به عهده می گرفتند، لذا در بحث مردم سالاری دینی ملاک، حاکمیت دین است که از سوی خدا به حاکم رسیده و با اقبال عمومی همراه است. بدون موافقت عمومی حاکمیت جایگاهی نخواهد داشت و دارای کارآمدی و کارکردی نخواهد بود./۱۳۲۵//۱۰۲/خ