میراث اوباما برای ترامپ؛ روح برجام؛
ترامپ؛ از پاره کردن برجام تا بازنگری
دولت اوباما میراثی از خود برای ترامپ برجای گذاشت و آن نیز فشار به ایران از طریق مطرح کردن این گزاره بود که ایران به روح برجام پایبند نیست. دونالد ترامپ با بیان گزاره‌ی عدم پایبندی به روح برجام، به‌دنبال فشار بر ایران است.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از برهان، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بیان داشته است ایران به روح برجام پایبند نیست. این اظهارات که شبیه به اظهارات مقامات آمریکایی در دوره‌ی ریاست‌جمهوری باراک اوباماست، در حالی بیان می‌شود که به نظر می‌رسد تفاوت چندانی بین مقامات آمریکایی در نوع نگاه به برجام به‌عنوان ابزاری برای فشار و مهار ایران وجود ندارد. در دوران اوباما نیز وی و تیم وزارت خارجه‌ای وی مطرح کرده بودند که ایران به روح برجام وفادار نیست و هرچند گزارش‌های نودروزه‌ی وزارت خارجه‌ی دوران دموکرات‌ها تصدیق می‌کرد که ایران تخطی از متن برجام نداشته، اما بااین‌حال آمریکایی‌هایی که مدام مانع تبادل بدون هراس شرکت‌های بین‌المللی و بانک‌های خارجی با ایران می‌شدند، بارها از بی‌وفایی ادعایی ایران به روح این سند سخن می‌گفتند.
سؤالی که پیش می‌آید این است که منظور از روح برجام، که مطمح نظر آمریکایی‌ها قرار گرفته است، دقیقاً چیست؟ و ایران به کدام بخش‌ها وفادار نبوده است؟ پیش از پاسخ به این سؤال، ابتدا به‌سراغ نوع واکنش و مواجهه‌ی دونالد ترامپ و تیم او درخصوص برجام خواهیم رفت و سپس به موضوع اصلی، یعنی چیستی روح برجام، اشاره خواهیم کرد.
دونالد ترامپ و پاره کردن متن
دونالد ترامپ در کارزار انتخابات این‌چنین بیان می‌داشت که می‌خواهد برجام را پاره کند. او بارها از برجام به‌عنوان بدترین توافقی که وی سراغ داشته، یاد کرده بود و بیان داشته بود که به‌محض ورودش به کاخ سفید، آن را مورد بازنگری قرار می‌دهد و همه‌ی گزینه‌های او در مورد برجام روی میز است. این نوع سخن گفتن دونالد ترامپ با واکنش رهبر انقلاب مواجه شد که بیان داشتند اگر آمریکایی‌ها برجام را پاره کنند، ما آن را آتش خواهیم زد. در مقابل دونالد ترامپ، طرف دیگر، یعنی نامزد دموکرات‌ها، درخصوص برجام به رعایت این سند به‌جای‌مانده از دولت باراک اوباما، اصرار داشت، ولی بیان می‌داشت که این سند باید با سخت‌گیری بیشتری نسبت‌به ایران به پیش رود و عملیاتی شود.
دونالد ترامپ و سکوت در مورد برجام
با انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، معادلات تا حدی تغییر کرد. او شدیداً درگیر مسائل داخلی آمریکا شد و نگاهش به حوزه‌ی بین‌المللی نیز «بزن و در رو» تعبیر شد. بدین معنی که با زدن یک ضربه‌ی کوچک و ایجاد سروصدای بین‌المللی دوباره مشغول مسائل داخلی آمریکا می‌شد. بدین‌ترتیب از فضای ادعاهای خود درخصوص برجام تا حدی عقب نشست و به‌طور دقیق‌تر ساکت‌تر شد. تنها در یکی دو هفته‌ی اول نشستنش بر مسند قدرت بود که در توئیت‌هایی خطاب به ایران بیان داشت که او دیگر اوباما نیست و ایران باید بفهمد که قدرت در آمریکا جابه‌جا شده است. اما درخصوص برجام او سکوت اختیار کرد.
گزارش نودروزه‌ی اول و سخنان وزیر خارجه‌ی این کشور به پل رایان
این سکوت دونالد ترامپ با مأموریت به وزارت امور خارجه برای بررسی میزان پایبندی ایران به برجام یکی شده بود. بدین‌ترتیب که دونالد ترامپ که گمان می‌کرد می‌تواند از ایران درخصوص نقض برجام نقطه‌ضعفی پیدا کند تا آن را به رخ نظام بین‌الملل بکشد، این‌بار با این مأموریت به وزارت خارجه، به‌دنبال میزان پایبندی ایران بود. گزارش نودروزه‌ی وزارت امور خارجه را رکس تیلرسون، وزیر خارجه‌ی این کشور، به پل رایان، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا، ارائه داد. در این گزارش بر پایبندی ایران به توافق هسته‌ای با شش قدرت اذعان و بیان شده که ایران هیچ تخلفی از این سند نداشته است. بنابراین برای دونالد ترامپ که به‌دنبال فرصتی برای فشار بر ایران از طریق این موضوع بود که ایران به تعهداتش پایبند نبوده، این گزارش و اینکه ایران به تعهداتش پایبند بوده است، موضوع خوشایندی نبود.
تشکیل کمیته‌ی مشترکی برای بازنگری برجام
پیش‌تر و در تاریخ 22 دی‌ماه سال 1395 گزینه‌ی پیشنهادی ترامپ برای وزارت امور خارجه‌ی آمریکا، اظهار داشته بود که ترامپ خواهان بازنگری در برجام است. رکس تیلرسون، گزینه‌ی دونالد ترامپ پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا برای تصدی سمت وزارت امور خارجه‌ی این کشور، گفته بود «بازنگری کامل» در موافقت‌نامه‌ی هسته‌ای با ایران را توصیه خواهد کرد، اما خواستار رد صریح و قاطع این موافقت‌نامه، که سال 2015 به امضا رسیده است، نشده بود.[1] حال با انتشار گزارش نودروزه به‌وسیله‌ی خود وی و اذعان به اینکه ایران به برجام پایبند بوده است، موضوع را یک بار دیگر مورد بررسی قرار داد. او در نامه‌ی خود به رایان بیان داشت که دولت آمریکا در حال بررسی توافق هسته‌ای برای ارزیابی این موضوع است که آیا ادامه‌ی تعلیق تحریم‌ها در راستای منافع ملی آمریکا قرار دارد یا نه؟ موضوع بازنگری در برجام را ابتدا وی مورد نظر قرار داد.
اظهار این موضوع که ایران به روح برجام وفادار نیست
در این فضا، دونالد ترامپ روز شنبه 22 آوریل بیان داشت که ایران به روح برجام پایبند نبوده است. دونالد ترامپ، که در کنفرانس مطبوعاتی با پائولو جنتیلونی، نخست‌وزیر ایتالیا، به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ می‌داد، در پاسخ به خبرنگاری که درباره‌ی ایران پرسید «آیا شما دلیلی دارید که شک کنید آن‌ها مشغول فریبکاری در برجام هستند؟» گفت «در مورد ایران باید بگویم به نظر من آن‌ها در حال لطمه زدن به توافقنامه‌ای هستند که امضا شد. این توافقنامه نباید امضا می‌شد و نباید به‌شیوه‌ای که مذاکره شد، مذاکره می‌شد. من همیشه طرفدار توافقنامه‌ها هستم، اما این توافقنامه، توافقنامه‌ی بدی بود. این بدترین توافقنامه‌ای است که من تاکنون دیده‌ام که درباره‌اش مذاکره شده است. آن‌ها به روح توافقنامه پایبند نیستند. من می‌توانم چنین چیزی را بگویم. ما این (توافقنامه) را به‌دقت تحلیل می‌کنیم و در آینده‌ی نه‌چندان دور، چیزی برای گفتن درباره‌اش داریم، اما ایران به روح توافقنامه پایبند نبوده است و آن‌ها باید این کار را بکنند. آن‌ها باید این کار را بکنند. پس ما خواهیم دید که چه اتفاقی خواهد افتاد.»[2]
ماجرای روح برجام چیست؟
منظور از روح برجام مدنظر رئیس‌جمهور جدید آمریکا دقیقاً چیست؟ برای تشریح این موضوع ابتدا باید به سابقه‌ی استفاده از مسئله‌ی روح برجام اشاره کرد. ماجرا از دولت اوباما و تیم وی شروع شد. دولت آمریکا که حتی بعد از توافق هسته‌ای نیز به وعده‌های خود پایبند نبود و با اقدامات و تعابیر متعدد تلاش کرد تا فایده‌ی توافق هسته‌ای برای ایران را به صفر برساند، در زمان رئیس‌جمهور پیش این کشور و به زبان باراک اوباما در حاشیه‌ی نشست امنیت هسته‌ای واشنگتن، در تاریخ یک آوریل 2016 میلادی، یعنی 14 فروردین 1395 شمسی، به‌صراحت ضمن اعلام پایبندی ایران به توافق هسته‌ای (یعنی همان موضوعی که توسط ترامپ و تیم وزارت خارجه‌ی وی نیز عملی شده است)، با اشاره به آزمایش موشکی ایران، اظهار داشت: «روح این توافق می‌طلبد که ایران سیگنال‌هایی را به جامعه‌ی جهانی و شرکت‌ها بفرستد مبنی بر اینکه در نظر ندارد دست به اقدامات تحریک‌آمیز بزند؛ اقداماتی که می‌تواند شرکت‌ها را بترساند.»[3]
تفکیک برجام به «جسم» و «روح» و اظهار پایبندی ایران به جسم برجام و عدم پایبندی به روح برجام، که از نظر اوباما «اقدامات تحریک‌آمیز ایران» تعریف می‌شود، هم یک بدعت ناپسند در مذاکرات و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی بود و هم نشان‌دهنده‌ی تغییرناپذیر بودن رفتار آمریکا در قبال ایران. این در حالی بود که اگر یک طرف به روح برجام پایبند نبوده، آن طرف آمریکا بوده است. یکی از بارزترین مسائلی که می‌توان درخصوص پایبندی به روح برجام به آن اشاره کرد، موضوع عدم التزام دولت آمریکا به همان روحی است که رئیس‌جمهور این کشور از آن سخن می‌گوید.
در روز 13 آبان رئیس‌جمهور آمریکا قانون وضعیت اضطراری علیه ایران را، که موسوم به فرمان اجرایی 12107 است، یک بار دیگر تمدید کرد و با این تمدید عملاً فضای حسن‌نیت موجود در توافق که در تمام موافقت‌نامه‌های بین‌المللی مورد حمایت است، از بین برد و اصطلاحاً نقض عهد کرد. اما هیچ مکانیسمی در نظام بین‌الملل موجود نبود که این موضوع را به رئیس‌جمهور آمریکا یادآوری کند.
دونالد ترامپ نیز این‌بار همان سخنان باراک اوباما درخصوص عدم التزام ایران به روح برجام را بر زبان می‌آورد و بیان می‌دارد اگرچه ایران به متن پایبند بوده است، اما به روح برجام پایبند نبوده است. به نظر می‌رسد مسئله‌ی تفکیک برجام به جسم و روح، میراثی بوده که رئیس‌جمهور قبلی آمریکا برای نحوه‌ی مواجهه با این سند به‌جای گذارده تا ابزار فشار بر ایران برای همیشه باقی بماند. این همان چیزی است که وزیر خارجه‌ی قبلی آمریکا، جان کری، در نامه‌ی خداحافظی خود و خطاب به مسئولین جدید آمریکا از آن یاد می‌کند. جان کری رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران را به‌نوعی حذف یک خطر امنیتی بدون شلیک یک گلوله توصیف کرده است. وی در این نامه، خلاصه‌ای از سوابق فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تحریم‌ها و آغاز مذاکرات تا رسیدن به توافق را آورده و گفته است از ابتدا دولت اوباما می‌دانست چالشی بزرگ را برعهده گرفته، اما اکنون جهان امن‌تر شده است. جان کری توافق را پیش‌زمینه‌ی فرصت‌ها و چشم‌انداز بهتری برای مردم ایران دانسته و می‌گوید: هنوز تنش میان دو کشور وجود دارد و باید فشار بر ایران حفظ شود تا در برخی سیاست‌های دولت ایران در زمینه‌ی «حقوق بشر»، «برنامه‌ی موشکی»، «دخالت در امور کشورهای همسایه»، «حمایت از تروریسم» و... تحولی ایجاد شود.[4]
بنابراین موضوع روح برجام به ترامپ خلاصه نمی‌شود و از ایده‌هایی نشئت می‌گیرد که دولت سابق آمریکا و تیم مذاکره‌کننده‌ی سابق آمریکا آن را پیگیری می‌کردند. آن‌ها شدیداً به‌دنبال آن بودند که بتوانند برجام‌های دو، سه و... را نیز با ایران منعقد کنند. آن‌ها نه‌تنها برجام را یک سند بد تداعی نمی‌کردند، بلکه برعکس معتقد بودند با استفاده از این سند می‌توانند ایران را تحت فشار قرار دهند و از ایران امتیازاتی بگیرند که تا پیش از آن برای آمریکایی‌ها اخذ آن‌ها از ایران محال بود.
فرجام سخن
در این یادداشت تلاش شد تا با اشاره به مواضعی که دونالد جی ترامپ درخصوص توافق هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی داشته، شمایی کلی از وضعیتی که ترامپ آن را برای نظام آمریکا تصورسازی می‌کند، ارائه شود. ابتدا اشاره شد که دونالد ترامپ درصدد این بود که توافق هسته‌ای با ایران را پاره کند. او در مناظرات انتخاباتی و در کارزار رقابت‌های انتخاباتی، بارها بیان داشته بود که این سند بدترین توافقی است که او تابه‌حال آن را دیده است. به همین دلیل، جنگ و نزاع خود را با کلینتون بر سر این موضوع پیش برد که هیلاری و هم‌حزبی‌های او با ایران توافقی را امضا کرده‌اند که چندان منافع آمریکا را در نظر نگرفته و عائدی برای آمریکایی‌ها نداشته است. در گام بعد و با به دست گرفتن قدرت، سکوتی از جانب او درخصوص برجام ملاحظه شد؛ به‌گونه‌ای که تصور می‌شد که او از ادعاهای خود درخصوص این سند، کوتاه آمده و فهمیده است که سیاست بین‌المللی آن‌گونه که او تصور می‌کند، نیست و معادلات به‌گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. اما با انتشار گزارش وزارت امور خارجه‌ی این کشور و نامه‌ی رکس تیلرسون به پل رایان و اذعان به پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، مجدداً مسئله‌ی برجام به‌عنوان یکی از مسائلی که دونالد ترامپ در کارزار انتخاباتی به آن تاخته بود، مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت تا از وی درخصوص نظرش نسبت‌به این سند پرسیده شود.
وی درخصوص برجام مجدداً بیان داشت که این بدترین سندی است که او آن را دیده است و بحث‌ها دوباره توسط مقامات آمریکایی مطرح شد که این سند بایستی مورد بازنگری قرار گیرد و دونالد ترامپ دستور بازنگری آن را به کمیسیون مشترکی داده است. نهایتاً اشاره شد که مسئله‌ی روح برجام که دونالد ترامپ آن را مطرح می‌کند، اساساً میراث دولت قبلی آمریکاست. این موضوع را ابتدا باراک اوباما مطرح کرد.
پی نوشت ها:
[1]. http://www.asriran.com/fa/news/517068/
[2]. http://www.iribnews.ir/fa/news/1601240
[3]. http://www.usatoday.com/story/news/2016/04/01/barack-obama-nuclear-security-summit/82489898/
[4]. http://www.tabnak.ir/fa/news/654513
/۱۳۲۵//۱۰۲/خ
ارسال نظرات