آتش بس کنیم!
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان، اگر کتاب های تاریخی را تورق کنیم، فرهنگ کهن و غنی ایرانیان را می بینیم که با الهام گرفتن از طبیعت و منش انسانی، به بهترین شکل ممکن در طول سال، جشن می گرفتند و شادی می کردند و هیچ خطر جانی نیز آن ها را تهدید نمی کرد.
در تقویم ایرانیان قدیم، هر سال ۱۲ ماه و هر ماه ۳۰ روز تمام داشت، ۳۰ روز ماه هر یک نام داشت که به آن نام خوانده می شد: هرمزد روز، وهمن روز، اردوهشت روز، شهرور روز، خرداد روز، سروش روز، مهر روز، زامیاد روز و... هر ۱۲ ماه هم، نامی داشت که در نام های سی گانه روزها تکرار می شد و هرگاه که نام روز و ماه یکی می شد آن روز را جشن می گرفتند؛ در این دوره برای روشنی و آتش، نور و خورشید احترام و تقدس زیادی قائل بودند، چرا که آن‌ها نور را مظهر زندگی و رویش، پاکی و تجلی وجودی خداوند می دانستند.
امروزه از میان تمام جشن های آتش مثل: «آذرگان» در نهم آذر ماه و «شهریورگان» یا «آذرجشن»، تنها «جشن سوری» یا همان «چهارشنبه سوری» برای ما به یادگار مانده است.
اگر پای خاطرات پدربزرگ ها و مادربزرگ ها بنشینیم متوجه می شویم که این چهارشنبه سوری چه بلایی بر سر فرهنگ و تمدن ما آورده و تقریبا تمام رسوم و آداب و سنت ما را آتش زده است؛ اما تنها تحفه ای که از چهارشبه سوری به ما می رسد، ترس و وحشت و آتش و دود و خون است؛ در صورتی که ایرانیان برخلاف این عناوین گزنده و دهشتناک، انسان های شاد و بذله گویی بودند که به ویژه در برگزاری مراسم و رسم آخر سال، به بهترین شکل ممکن از طبیعت و آب و آتش در جهت شادکامی خود بهره می بردند.
جشن های متفاوتی در ایران قدیم برگزار می شد، از فروردین تا ماه پایانی سال پر از جشن های خاص و متناسب با نام ماه بود، مثلا جشن «سیر سوران» که در آن سیر می خوردند! یعنی بهانه های کوچکی برای شادمانی های بزرگ داشتند که البته ما آن را به دردسرهای عظیم تبدیل کرده ایم.
هیچ کدام از رسوم چهارشنبه سوری که ما برگزار می کنیم شباهتی به آئین سنتی ایرانی ها ندارد، نیاکان ما در چهارشنبه آخر سال، فال می گرفتند، قصه می گفتند، قاشق زنی می کردند، اما دیگر حتی حرفی از این رسوم به میان نمی آید؛ دیگر خبری از آتش زدن خار و پریدن از روی آتش نیست و این آتش، جایش را به ترقه داده که محله ها و کوی و برزن ما را به میدان جنگ تبدیل کرده است.
البته به عقیده نگارنده، رسانه ها نیز در این زمینه مقصر هستند، چرا که تلاشی برای احیای فرهنگ کهن نمی کنند، رسانه ملی هم به جای احیا کردن فرهنگ و رسوم نیاکان، از خطرات چهارشنبه سوری می گوید و توصیه های پلیسی و آگاهی دادن به مردم در زمینه خرید و فروش ترقه و ... و شب چهارشنبه سوری نیز تصاویری از سوختگی ها به روی آنتن می برد و گزارشگرانی که به جای رفتن به جمع پدربزرگ ها و مادربزرگ ها و دور هم نشینی های زیر کرسی و... به بیمارستان ها می روند و حتی از میزان خسارت ها و تعداد مصدومان چهارشنبه سوری گزارش زنده می دهند!
جشن چهار چهارشنبه در آذربایجان!
در همین آذربایجان ما، مردم در چهارشنبه آخر سال، آئین هایی را برگزار می كردند كه به «آخیر چارشنبه» یعنی چهارشنبه آخر معروف است؛ به اعتقاد آذربایجانی ها، عدد ۴، اصل و ریشه طبیعت جاودانه است، لذا اولین چهارشنبه را منسوب به باد می دانستند و اعتقاد داشتند در آن روز باد خواهد وزید، دومین چهارشنبه منسوب به خاک، سومین چهارشنبه به آتش و چهارمین چهارشنبه به آب بود كه معتقدند بودند در این زمان از یخ بستن خاک كاسته شده و زمین نفس می کشد.
مطابق سنت قدیمی مردم آذربایجان، چهارشنبه هفته اول اسفند ماه را «چیله قووان» یعنی هفته ای كه چله زمستان را فراری می دهد یا «یالانچی چارشنبه» یعنی چهارشنبه دروغین می نامیدند و با آئین هایی پایان فصل زمستان را جشن می گرفتند.
چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه موسوم به «كوله چارشنبه» یعنی چهارشنبه كوتوله بود و سومین چهارشنبه نیز «موشتولوقچی چارشنبه» یعنی چهارشنبه پیام آور نامیده می شد و چهارشنبه آخر را «آخیر چارشنبه» می گفتند.
یكی از مهمترین آداب این روز، فرستادن خنچه ای از هدایا به همراه نقل و شیرینی و آئینه برای تازه عروس هاست كه در این روز خانواده داماد و فامیل های آنان، خنچه ای رنگارنگ را به خانه تازه عروس فرستاده و این روز را با هدیه به عروس جشن می گرفتند که البته این رسم هنوز در بین مردم آذربایجان زنده مانده است.
«شال ساللاماق» یا شال اندازی یكی دیگر از آداب چهارشنبه سوری در آذربایجان است به این ترتیب كه بعد از مراسم روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، نوجوانان و جوانان بر پشت بام همسایگان و فامیل و دوستان رفته و دستمالی را از پنجره و در روستا‌ها از روزن بام ها آویزان می كردند و صاحبخانه بدون اینکه بداند چه کسی اقدام به این کار کرده، مقداری گردو، بادام و یا تخم مرغ رنگ كرده به دستمال می بست و می گفت «چک الله مطلبین وئرسین» یعنی انشالله به آرزوی خود می رسی.
رسم آتش روشن كردن و پریدن از روی آن و خواندن اشعار به هنگام اجرای این آیین نیز در آذربایجان رایج بوده كه هنوز نیز ادامه دارد: «آتیل باتیل چارشنبه/ بختیم آچیل چارشنبه» و «دردیم، بلام بو اوددا قالسین/ باش آغریم، دیش آغریم بوردا قالسین» از جمله شعارهایی است كه در موقع پریدن از روی آتش گفته می شود که به معنی آرزوی بخت گشایی و سلامتی است.
بعضی از روستائیان نیز در آذربایجان اسپند دود كرده و در ۲ طرف در خانه می ریزند تا اهل خانه از چشم حسود و بیگانه در امان باشند، در برخی روستاهای منطقه هنوز رسم رفتن به سر چشمه و آب تازه آوردن باقی است، در گذشته نه چندان دور برای این روز مردم لباس های تر و تمیز و تازه خود را می پوشیدند و كوزه تازه ای كه در بین اقلام خرید چهارشنبه قرار داشت از آب تازه پر می كردند و چایی صبحانه روز چهارشنبه شان از همان آب تهیه می شد.
می بینید که تمامی این رسم و رسوم ها که در این مجال به برخی از آن ها اشاره شد، چقدر شادی آور و روحیه بخش است و برخلاف چهارشنبه سوری امروز ما، هیچ آتش بازی و خطر و سوختگی و... مشاهده نمی شود که مهم ترین خصلت آن، جمع شدن اعضای خانواده و فامیل دور هم است.
تحریف چهارشنبه سوری
اگر سال‌ها پیش، جمع شدن دوستان و فامیل دور هم، مراسم قاشق زنی و روشن کردن بوته های کوچک آتش و پریدن از روی آن، به شب های چهارشنبه سوری شور و حال خاصی می داد، اما سال هاست که صدای آئین چهارشنبه سوری با وجود صداهای مهیب انفجار نارنجک های دست ساز و ترقه در کوچه و خیابان شنیده نمی شود.
مردم در سال های نه چندان دور، این مراسم را بدون مشکل برگزار می کردند، اما امروزه مراسم چهارشنبه سوری به انحراف کشیده شده و به یکی از ناآرام ترین شب ها تبدیل شده و در واقع، رسم چهارشنبه سوری تحریف شده است؛ جالب تر اینکه انحراف در چهارشنبه سوری بروز تر نیز شده است و هم اکنون سایت ها و صفحات اینترنتی در تهیه و ساخت مواد منفجره فعالیت می کنند و پای خرید و فروش این مواد به شبکه های اجتماعی نیز باز شده است!
نه به چهارشنبه سوری خطرناک
اما اقدام تحسین برانگیزی در سال جاری به ویژه در فضای مجازی شکل گرفت که جای امیدواری را برای پاسداشت آئین نیاکان باقی می گذارد، گروهی از فعالان فضای مجازی، روزنامه نگاران و خبرنگاران، هنرمندان و ... در آستانه چهارشنبه سوری، کمپینی به راه انداخته اند که این مراسم به شکل سنتی و بی خطر برگزار شود، کمپینی که مطالب آن در فضای مجازی با هشتگ «#نه_به_چهارشنبه_سوری_خطرناک» میان کاربران به اشتراک گذاشته می شود.
این کمپین، «چهارشنبه سوری بدون ترقه» را به عنوان شعار خود انتخاب کرده و اقشار مختلف جامعه به خصوص کودکان، نوجوانان و جوانان را به پرهیز از استفاده از مواد منفجره ترغیب می کند./1325//102/خ