بررسی مشکلات معماری و شهرسازی شهر مقدس قم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، قم به عنوان عش آل محمد(ص) با محوریت حرم مطهر حضرت معصومه(ع) همواره مورد توجه مسلمانان سراسر عالم واقع شده است.

این شهر با قدمتی هزار ساله و عرق دینی و وجود عالمان دین از توجه بیشتری در بین شیعیان برخوردار است.

ضرورت تحول و توسعه صنعتی شهرها و پیشرفت آنان امری است که باید بر آن تاکید کرد اما نکته قابل توجه و مهم اینجاست که ما در هر شهر بنا بر خور فرهنگ و جغرافیای آن شهر برنامه ریزی و مدیریت کنیم.

ایجاد امکانات رفاهی، شهرسازی جدید، شهرک سازی های متعدد، ایجاد مراکز بزرگ خرید از جمله حرکات تحول در کلان شهر قم در این چند سال اخیر بوده است.

نکته بسیار مهم اینجاست که این پیشرفت ها هیچ منافاتی با دینداری و شهر دینی نداشته است تا زمانی که این امکانات بنای تغییر خودآگاه یا ناخودآگاه سبک فرهنگی دینی مردم را به دنبال نداشته باشد، اما زمانی که این حادثه رخ بدهد باید تاملی در ایجاد بستر شهرسازی اسلامی کرد که به نکات زیر اشاره می کنیم.

مراکز تفریحی و فرهنگی

این مراکز که در شهر مقدس قم با عناوین مختلف اعم از پارک آبی، استخرهای بزرگ و مختلف، سینماهای چندسالنه، مراکز تفریحی اطراف شهر که چند سال اخیر رشد چشمگیری داشته است را مورد بررسی  و نقد قرار می دهیم.

وجود مرکز تفریحی برای شهروندان قمی ضروری است اما حدود این ضرورت و پا فراتر نگذاشتن از اصول شهرنشینی اسلامی تا چه حد در ساخت و ساز این مراکز لحاظ شده است؟

مرکز تفریحی که در یکی از روستاهای اطراف قم ایجاد شده است، به ظاهر امر بسیار به جا و زیبا و در خور تحسین برای امور تفریحی است اما آیا تا به حال مسؤولان شهری و استانی به این نکته توجه کرده اند که چه آسیب های احتمالی در این مراکز نهفته است؟ اختلاط نامتعارف زن و مرد، تفریحات خاص آبی با وجود عدم توجه به جداسازی جنسیتی، عدم وجود نظارت قوی انتظامی و برخی موارد دیگر نکات بسیار مهمی است که اگر توجه نگردد این شهر مقدس به طور ناخواسته دچار یک فرهنگ زدگی می گردد که خطر آن بسیار مهم است.

مراکز تجاری

وجود مراکز تجاری در شهرهای  توسعه یافته ضروری می نماید و هیچ عقل سلیمی آن را نفی نمی کند اما آیا پارامترهای شهرسازی اسلامی برای شهری مانند قم که وجود حرم مطهر و حوزه علمیه و مراکز متعدد علمی و فرهنگی را در خود دارد، دیده شده است؟ تا چه حد تعدد مراکز تجاری و طراحی المان های شهری پیرامون آن و یا نماسازی آن ها مورد توجه مسؤولان شهری قرار گرفته است؟

به عنوان مثال تنها در یک منطقه نسبتا مرفه شهر با وجود خیابان های قدیمی و کوچک در آن منطقه و حتی کوچک بودن آن منطقه نسبت به مناطق جدید توسعه یافته قم، در چند سال گذشته بیش از سه مرکز بزرگ تجاری ساخته شده است. این جا چند سؤال پیش می آید که آیا مراکز تجاری فقط برای مردم منطقه بالانشین است یا همه مردم؟ دیگر اینکه ایجاد مراکز تجاری متعدد آن هم در کنار هم چه ضرورتی را ایجاب می کند؟ سؤال بعدی اینکه آیا برفرض صحه گذاشتن بر این قضیه، تا چه مقدار حریم حرم و مقتضیات دینی در این مراکز رعایت می گردد؟ آیا قم نیز مانند سایر شهرها روند معمولی دارد یا به خاطر حریم خاص خود که از دیرباز مورد توجه بوده است باید نکات مهمی را برای آن لحاظ کرد؟

شهرک سازی

انفجار جمعیتی و حضور مهاجرین در شهرمقدس قم همواره مورد توجه مسؤولان قرار گرفته است و برای آن تدابیر مهمی صورت گرفته است اما در خور توجه است که به برخی نکات این مهم بپردازیم چون شهرسازی در قم خصوصا ساخت مسکن در این شهر مقدس که نماد شهراسلامی است باید متمایز و مشخص از دیگر شهرها قرار بگیرد.

وجود چندین شهرک در قم آن هم با فاصله اندکی از شهر و البته ساخت واحدهایی با متراژ پایین چه ضرورتی را ایجاب می کند؟ شهرمقدس قم از لحاظ وسعت ارضی بخش مرکزی، بسیار پهناور است و صدالبته آب و هوای گرم و خشک قم نیز علتی است که نمی توان آن را نادیده گرفت؛ اما تا چه حد وجود اپارتمان سازی در قم ضرورت داشت؟

نکته حائز اهمیت در این مقوله این است که وجود حوزه عملیه قم در مرکزیت شهر یعنی در کنار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) که باعث برکات زیادی در طول زمان بوده است امروزه به یکباره جمعیت زیادی از طلاب علوم دینی که باید با مرکزیت در ارتباط باشند قطع شده است. این قضیه قطعا ناخودآگاه اتفاق افتاده است اما این اتفاق به مرور باعث دور شدن جامعه روحانیت از مرکزیت کلان شهر قم و انتقال آنان به یک شهرک شده است که به مرور زمان باعث کم شدن قشر روحانی در قلب شهر می گردد به طوری که امروزه دروس خارج و حتی برخی حوزه های علمیه به شهرک ها منتقل شده و حضور طلاب در مرکز شهر را به حداقل رسانده است.

مدینه فاضله قم

قطعا ما تا ساخت مدینه فاضله، فاصله زیادی داریم اما این نکته نباید فراموش گردد که در حال عبور از پیچ تاریخی هستیم که همان گذار از تمدن غرب به تمدن نوین اسلامی است و برای دستیابی به آن باید تلاش کنیم؛ شهر مقدس قم به عنوان حرم آل الله و وجود حوزه علمیه قم دارای امتیازهای ویژه ای است که باید در شهرسازی به آن توجه کرد.

حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها به عنوان قلب تپنده این شهر همواره محل نورانیت و معنویت بوده و زائران از اقصی نقاط دنیا روزانه به این حرم مشرف می شوند و از فیوضات دختر موسی بن جعفر(ع) بهره مند می شوند؛ اما اخیرا در طرح بازسازی اطراف حرم و تخریب خیابان های منتهی به حرم مطهر به جهت وسعت بیشتر محدوده حرم اتفاقاتی افتاد که بسیار مهم و در خور توجه است.

همان طور که می دانیم میدان آستانه از دیرباز دارای مغازه ها و مسافرخانه هایی در اطراف حرم داشته است و این میدان در جوار درب اصلی حرم مطهر واقع شده است اما در چند سال اخیر با پروژه بزرگ میدان امام خمینی(ره) در کنار مسجد امام حسن عسکری(ع) و طرح اتصال این مسجد به حرم شاهد رویدادهایی هستیم که در خور این شهر مقدس به خصوص معنویت بارگاه فاطمه معصومه علیهاسلام نیست.

وجود پارکینگ طبقاتی برای جلوگیری از ازدحام و شلوغی و همچنین رفع بلاتکلیفی مشکل پارک خودرو اقدامی بسیار مناسب و تحسین برانگیز است اما در خلال این پارکینگ وجود بازاری بزرگ که طرح آن را یک شرکت ایرانی با همکاری مسئولان شهری قم راه اندازی کرده دارای معایب بزرگی است که به آن می پردازیم.

اولا اینکه وجود این پارکینگ ضروری همان طور که قبلا ذکر شد باید مطابق اصول جغرافیای فرهنگی این شهر مقدس برنامه ریزی می‏شد؛ اما وقتی شما به عنوان یک زائر وارد پارکینگ می شوید هیچ تفاوتی با پارکینگ های طبقاتی شهرهای دیگر حس نمی‏کنید؛ البته این اصل در شهر مشهد مقدس رعایت شده است و شما وقتی وارد پارکینگ می شوید به وسیله پله های برقی مستقیما به صحن های حرم مطهر می رسید. اما این قضیه در پارکینگ طبقاتی رعایت نشده است و شما پس از خروج از پارکینگ با بازار بزرگ نوساز روبرو می شوید که این بازار نه تنها هنوز تکمیل نشده و اکثر مغازه ها بسته است، بلکه شما فقط می توانید از پارکینگ تا طبقه منتسب به این بازار با آسانسور منتقل گردید و چیزی به نام میدان امام خمینیکه قبلا وجود داشت نمی شوید؛ ناگفته نماند این بازار در ضلع غربی میدان بزرگ امام خمینی واقع است و زائرانی که از این طرف مشرف به حرم می شوند، به ناچار باید به این بازار وارد شده و پس از گذشتن از مغازه های متعدد وارد پله های برقی شده و پس از آن به میدان آستانه وارد شوند.

تمامی زائرانی که این مسیر را برای رسیدن به حرم می گذرانند بالاجبار در راه بازگشت نیز باید این مسیر را طی کنند و وجود آسانسورهای موجود در بازار که منتهی به پارکینگ می گردد نیز بعضا گنگ است و باعث سردرگمی زائران می شود.

وجود بازار و دسترسی آسان به خرید عیب نیست اما وجود بازار در راه زیارت آن هم بالاجبار عیب است و در شان حرم مقدس نیست.

نه تنها در این میدان بازار بزرگ زیرزمینی وجود دارد بلکه پاساژی نیز در مجاورت همین میدان واقع شده است که آن هم به جهت وجود بارگاه حضرت معصومه(ع) متناسب با موقعیت ویژه و روحانی قم نیست؛ وجود عروسک هایی که تبلیغ اجناس داخل پاساژ را می کنند آن هم در وسط میدان و آن هم مقابل حرم مطهر اصلا در شأن این بارگاه و این شهر نورانی نیست؛‌ امری که رسیدگی مسؤولان شهری را می طلبد.

زائری که برای زیارت به حرم مطهر می آید باید تماما مظاهر نورانیت و دین و بارگاه و مذهب را مشاهده کند نه اینکه ورود و خروجش با بازار عجین شده باشد؛ زائر می خواهد نورانیت بگیرد و خاطره ای معنوی از شهرمقدس قم داشته باشد نه بازارهای بزرگ و پاساژهای مختلف اطراف حرم که او را یاد شهرهای بزرگ صنعتی بیندازد. /840/ی704/ج

احمدرضا عابدی پور