حوادث عاشورا و عنصر اطاعت از مراجع قدرت
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در قم، حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شامگاه شنبه در سلسله نشست‌های علمی دین‌پژوهان با بررسی موضوع «عاشورا از منظر روانشناسی اجتماعی» به مناسبت دهه اول ماه محرم سال95 در دبیرخانه دین پژوهان کشور با بیان این که از دیدگاه روانشناسی، واقعه عاشورا می‌تواند از دو منظر دینی بررسی شود گفت: از یک سو می‌توان احوال امام(ع) و حوادث پیرامون آن را به لحاظ مبدا بررسی کرد و از سوی دیگر از آن جایی که سوگواری امام حسین(ع) یک مناسک دینی است، سالگرد آن در سال‌های گذشته را بررسی کرد.
حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی با بیان این که موضوع «عاشورا از منظر روانشناسی اجتماعی» دارای دو کلید‌واژه عاشورا و روانشناسی اجتماعی است اظهار داشت: مراد از واژه عاشورا همان واقعه‌ای است که در محرم سال 61 هجری به وقوع پیوست و منجر به شهادت سید‌الشهدا و یارانش شد و مراد از کلمه روانشناسی اجتماعی، یکی از شاخه‌های روانشناسی است که از تعامل با جامعه‌شناسی شاخه جدیدی تحت عنوان روانشناسی اجتماعی به وجود آمده است.
وی در تعریف روانشناسی اجتماعی گفت: روانشناسی اجتماعی رشته‌ای علمی است که در صدد یافتن ماهیت و علل رفتار‌ها و افکار افراد در موقعیت‌های اجتماعی است.
دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه دو کارکرد روانشناسی اجتماعی را برشمرد و خاطرنشان کرد: روانشناسی اجتماعی می‌تواند ماهیت پدیده‌هایی که در موقعیت‌های مختلف اجتماعی رخ می‌دهد را بررسی و تحلیل کند و از طریق آن علل رفتار، افکار و نگرش اشخاص در موقعیت‌های اجتماعی را ارزیابی کند.
وی تصریح کرد: اگر بخواهیم بحث عاشورا را از منظر روانشناسی اجتماعی پیگیری نماییم به مسائل متعددی پی‌خواهیم برد که عبارتند از؛ جاذبه میان فردی که در واقعه عاشورا رخ داده است به این معنا که به چه علت افراد بدون انگیزه مادی به شخص دیگری «امام حسین(ع)» کمک می‌کنند، پیش‌داوری به این معنا که به چه علت اقوام و گروه‌های مختلف اجتماعی نسبت به یکدیگر پیش‌داوری می‌کنند، پرخاشگری به این معنای که چه عواملی منجر به تبعیت از مراجع قدرت و رفتار‌های خشونت‌آمیز به هدف آسیب‌رساندن به دیگران می‌شود.
وی در ادامه با بیان این که اصلی‌ترین بحث در این نشست بررسی عوامل اطاعت از مراجع قدر است افزود: چه اتفاقی می‌افتد که افراد حاضر می‌شوند تا به شخص بی‌گناهی ستم کنند و چرا حوادث خشونت‌آمیز عاشورا از جانب مراجع قدرت رخ داده است و آیا انسان‌های معمولی نیز دچار تبعیت از مراجع قدرت می‌شوند.
حوادث عاشورا و عنصر اطاعت از مراجع قدرت
حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی با بیان شواهد و تحقیقات صورت گرفته تأکید کرد: 65 درصد از افراد عادی تحت تأثیر مراجع قدرت و تحت فرمان آنها حاضر به ستم کردن می‌شوند به طوری که ممکن است دوستان و آشنایانمان به سبب اطاعت از مراجع قدرت در مقابل ما بایستند.
وی نامه‌های متعدد عبید‌الله بن‌زیاد بر عمر سعد را یکی از نمونه‌های اطاعت از مراجع قدرت در واقعه عاشورا دانست و یادآور شد: عبید الله بن‌زیاد مرتب نامه‌هایی به عمر‌سعد می‌نوشت تا امام حسین(ع) را در تنگنا قرار دهند و در آن نامه دستور به ممانعت از رسیدن آب به امام(ع) و یارانش می‌داد.
دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه جنگ و قتال با کسانی که به عنوان مهمان دعوت کرده بوده‌اند را از دیگر نمونه‌های اطاعت از مراجع قدرت در کربلا برشمرد و خاطرنشان کرد: شهید کردن مسلم ابن‌عقیل به صورت ناجوانمردانه، و شهادت قیس بن مسهر صیداوی که نامه رسان امام(ع) بود نمونه‌های بارز این حرکت است.
وی با اشاره به این که در آداب و رسوم اعراب بستن آب بر افراد کار بسیار زشتی است اظهار داشت: با این که در میان قبایل عرب مانع شدن بر نوشیدن آب کاری ناپسند است با این حال به سبب اطاعت از مرجع قدرت، میان آب و زنان و کودکان حائل شدند.
این محقق روانشناسی اسلامی ادامه داد: اسب‌ها را با نعل تازه بر پیکر شهدا تاختن، کودک شیرخواره را به شهادت رساندند همچنین حمله به خیمه‌ها و مواردی از این قبیل از دیگر نتایج اطاعت از مراجع قدرت است.
اطاعت از مراجع قدرت منحصر در زمان گذشته نیست
حجت الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی با بیان این که همان طور که در بررسی حوادث عاشورا می‌بینم اطاعت از مراجع قدرت اتفاق افتاده، اظهار داشت: بدون تردید این قبیل کار‌ها منحصر در زمان گذشته نبوده است چرا که همان رویداد در ماجرای زندان ابوغریب، زندان گوانتانامو و زندان کهریزک نیز به وقوع پیوسته است.
وی در ادامه با بیان چندین مثال و آزمایش در موضوع اطاعت از مافوق و آثار آن تصریح کرد: پس از بررسی و تحلیل این مسئله می‌توان به شش عاملی که منجر به اطاعت از مافوق و ظلم کردن بر مظلوم می‌شود را شناسایی کرد.
دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه ادامه داد: شش عامل اطاعت از مافوق عبارت است از: هنجار اجتماعی یک نوع باور بر لزوم تبعیت کردن از فرامین مافوق هرچند معصیت و ناحق باشد، افزایش تدریجی وظیفه و توالی دام گستری از فعالیت‌های کوچک شروع می‌شود تا زمینه‌سازی بر انجام جنایت صورت پذیرد، محذور اخلاقی قرارداد ضمنی برای همکاری گونه‌ای تعهد شفاهی یا مکتوب در قبال مافوق و انجام دستورات آن، ضربه‌گیرها شخص به هر میزان که تجربه بی‌واسطه با قربانی داشته باشد، میزان اطاعت کاهش می‌یابد لذا به صورت غیر مستقیم اطاعت کردن راحت‌تر است، نظارت مافوق حضور یا نظارت مداوم آزمایشگر در محل واقعه، یونیفرم‌ها و علائمی که به مافوق جایگاه ویژه‌ای می‌دهد و قدرت و ایدئولوژی مسلط در غالب اوقات افراد به وسیله یک ایدئولوژی مسلط کارهای خود را موجه می‌کنند.
شایان ذکر است: آخرین نشست علمی این مرکز در دهه اول محرم، روز یک‌شنبه با سخنرانی استاد قاسم جوادی مسؤول گروه تاریخ حدیث پژوهشکده علوم و معارف با موضوع «نقد تکفیر و جریانات تکفیری» برگزار خواهد شد. /878/پ201/ی