نشست علمی «برهان لطف در اثبات امامت»

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پژوهشکده مهدویت(آینده روشن)، نشست علمی «برهان لطف در اثبات امامت» با حضور حجت‌الاسلام فتحی و حجت‌الاسلام محمود زارعی در سالن جلسات مؤسسه آینده روشن برگزار شد.

بر اساس این گزارش حجت‌الاسلام فتحی در ابتدای این جلسه که اعضای علمی پژوهشکده مهدویت نیز حضور داشتند، گفت: با تحقیقی که درباره برهان لطف کردیم، تقریبا بیشتر علمای ما قائل به این هستند که می‌توان از برهان لطف برای اثبات امامت استفاده کرد.

وی افزود: ادعای ما این است که معنای حرفی که علما زدند، درست فهمیده نشده است؛ لذا ابتدا باید معلوم شود  مراد علما از «لطف» چیست.

این پژوهش‌گر در بیان اقسام لطف ابراز داشت: علمای ما لطف را به مُمکِّن، مُحصِّل و مُقِّرب تقسیم می‌کنند. بزرگان ما مانند شیخ طوسی به «لطف مُمکّن» و «لطف مُحصّل» تصریح نکرده‌‎اند، ولی با تحقیقات گسترده می‌یابیم که کاملا در کلام آن‌ها هست.

وی افزود: لطفی که بزرگان ما می‌گویند یک معنای خاصی است که بیشتر اهل سنت و هم‌چنین کسانی که نقد کردند، نتوانستند این معنا را متوجه شوند؛ زیرا همه حرف علما را در تعریف لطف ندیدند و اشکال گرفتند؛ در حالی که باید همه حرف‌های علما را در معنای لطف که صفت خداست، کنار هم قرار بدهیم؛ مانند برهان لطف در وجوب نبوت و یا در بحث مهدویت. آن‌وقت خواهید دید معنای خاصی از آن استخراج می‌شود که همه ناقدین می‌پذیرند که چنین‌لطفی بر خداوند واجب است.

حجت‌الاسلام فتحی ابراز داشت: علما به‌صراحت گفتند لطفی که فقط مُقرّب و مُبعّد باشد، واجب نیست و ما نیز می‌گوییم واجب نیست؛ ولی اگر معنای دیگر در نظر بگیریم واجب است.

وی با بیان این‌که مشهور قائلند که لطف به مُقرّب و مُحصّل تقسیم می‌شود، خطاب به ناقد گفت: شما می‌گویید لطفِ مقرب به دو قسمِ مقرب و محصل تقسیم می‌شود؛ لطفِ مقربِ مقسم چه فرقی با لطفِ مقربِ قسم دارد؟ شما می‌گویید لطفِ در مقسم، مقرب طاعت و مبعد از معصیت است، و همین تعریف را در مقرب قسمی نیز ذکر کردید؛ درحالی‌‎که لطفِ مقربِ قسمی باید یک قیدی داشته باشد که از مقسم جدا شود؛ تمام بحث همین‌جاست.

این پژوهش‌گر ادامه داد: علما با مثالی که می‌آورند، قیدی اضافه می‌کنند که لطفِ مقرب قسمی را از مقسم جدا می‌کنند. این همان است که ناقد مدعی است لطفِ محصل است؛ در حالی که ما می‌گوییم محصل نیست.

وی افزود: قیدی که به لطف مقربِ قسمی اضافه می‌شود این است که اگر علاوه بر «مقرب و مبعد بودن» به گونه‌ای باشد که اگر نبود، فعل محقق نمی‌شود (نه این‌که محال است محقق شود بل‌که امکان وقوع و عدم وقوع هست ولی می‌دانیم که واقع نمی‌شود) در این‌صورت می‌شود لطف مقربی که علما می‌خواهند برایش استدلال بیاورند. اگر این لطف موجب حصول تکلیف شد، می‌شود محصل.

حجت‌الاسلام فتحی درباره «لطفِ مُمکّن» گفت: لطفِ مُمکّن لطفی است که اگر نباشد، محال است تکلیف واقع شود؛ در حالی که در لطف محصّل و مقرّب، بدون تکلیف، لطف ممکن است حاصل شود، ولی حاصل نمی‌شود.

وی تصریح کرد: این تعریفی است که می‌‎گوییم خلط شده است؛ یعنی بین لطف مقربِ قسمی با لطف مقرب مقسمی که در مقاله ناقد آمده، خلط شده است.

در ادامه حجت‌الاسلام زارعی در نقد سخنان حجت‌الاسلام فتحی، گفت: علما برهان لطف را دو قسم مقرب و محصل تقسیم کرده‌اند و هیچ یک از علما و متکلمین نه لطف مُمّکن را مطرح و نه تعریف کرده‌اند.

وی با طرح این سؤال که چه نوع رابطه‌ای از نسب اربعه بین این دو قسم وجود دارد و آیا اساسا این تقسیم ثنایی است یا استقرایی، گفت: برای پاسخ به این سؤال باید ببینیم کلام علما چیست؟ و راه کشف کلام آن‌ها این است که به «تعاریف، مثال‌ها، استدلال‌ها و شرح علمای مطرح» مراجعه کنیم.

این پژوهش‌گر خاطرنشان کرد: یک لطف عام داریم که شامل همه موجودات می‌شود و ملاعلی‌‎نظر از آن به لطف تکوینی تعبیر می‌کند؛ اما وقتی به موجود مختاری مانند انسان می‌رسیم، این‌جا وارد عالم تشریع می‌شویم و لطف تشریعی که ملاعلی نظر ذکر می‌کند مطرح می‌شود؛ البته ما در اصل می‌گوییم یک لطف است، منتها این تقسیم را ذکر می‌کنیم.

وی افزود: آ‌ن‌چه که از متون و بحث‌ها برداشت کردم لطفِ مقسم، لطف مقرب است که به مقرب و محصل تقسیم می‌شود؛ رابطه لطف مقرّب مقسم و لطف مقرّب قسم، اعم و اخص مطلق است؛ یعنی قسم، جزئی از مقسم است؛ این تقسیم صحیح است، ولی سود زیادی ندارد.

حجت‌الاسلام زارعی ادامه داد: اما اگر بیاییم مقسم را «لطف عام» بگیریم که به «مقرب و غیرمقرب» تقسیم شود، این تقسیم بهتر است. لطف مقرب هم دو‌گونه است: یا قید تحصیل دارد یا ندارد. پس لطف عام را اگر بخواهیم تقسیم‌بندی کنیم می‌شود یک لطفی که غیرمقرب است. غیرمقرب همان لطف عام و تکوینی است که شامل همه موجودات می‌شود؛ یعنی در جایی مطرح می‌شود که بحثی از طاعت و تکلیف در میان نیست.

وی در نقد «لطف ممکّن» که دکتر فتحی مطرح کرد، ابراز داشت: علما لطف ممکن را مطرح نکردند و تعبیر به شرط تمکین کرده‌اند؛ که این شرط تمکین بخشی از لطف عام است. اما خداوند باید تکلیف را بر بنده‌اش آسان کند؛ وقتی خداوند تکلیف را آسان و تسهیل کند، می‌شود لطف مقرب؛ همان‌که مبعد از معصیت و مقرب به طاعت است.

این پژوهش‌گر افزود: نمی‌توانیم به نحو موجبه کلی بگوییم هر لطف مقربی واجب است، ولی به نحو موجبه جزئیه می‌توانیم بگوییم بعضی از الطاف واجب است؛ اما این‌که این وجوب را از کجا می‌فهمیم، آن بحث دیگری است.

وی خاطرنشان کرد: اگر این لطف مقرب اتفاق بیفتد، اطاعت حاصل می‌شود که به لطف مُحصّل تعبیر می‌کنند؛ در غیر این صورت، اطاعتی محقق نمی‌شود.

حجت‌الاسلام زارعی ابراز داشت: بنابراین لطف عام به دو قسم مقرب و غیرمقرب تقسیم و مقرب نیزپ به محصل و غیرمحصل تقسیم شد؛ غیرمحصل همانی است که بیشتر به مقرب تعبیر می‌کنند. این تقسیم‌بندی است که از تعریف و مثال‌های علما برداشت می‌شود؛ گرچه یک‌جاهایی تصریح نکرده‌اند./845/د101/ی