اصول و اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در اندیشه امام خمینی

به گزارش سرویس پیشخوان  خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وسائل، جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که در صدد دست‌یابی به هدف جایگاه اول منطقه‌ای در عرصه‌های اقتصادی، علمی و فن‌آوری در یک افق بیست ساله است، ضرورتاً نیازمند برخورداری از سیاست خارجی کارآمد با مبانی نظری و اصول ثابت و هدفمند است؛ زیرا عملکرد متفاوت و متناقض دولت‌ها در عرصه سیاست خارجی موجب عدول از برخی اصول و ارزش‌های انقلابی شده و عواقب و پیامدهای ناگوار و عبرت آموزی برای ملت و نظام اسلامی داشته است.

بنابراین الزام دولت‌ها و تدوین سازوکارها و ضمانت اجراهایی برای تقید کارگزاران دولتی به سیاست‌های کلی نظام اسلامی و پیروی از نقشه راه جامع در سیاست خارجی ضروری به نظر می‌رسد و می‌تواند به منزله منابع رسمی تصمیم‌گیری در سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران به شمار آید.

از این‌رو در بخش نخست این نوشتار که تقدیم خوانندگان شد به مبانی نظری و نقطه عزیمت امام(ره) در نگرش به سیاست خارجی اشاره شد و در بخش دوم که اینک تقدیم می‌شود به اصول و قواعد و در پی آن اهداف و برنامه‌های مطرح شده در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از منظر امام خمینی(ره) اشاره می‌شود؛ تا بدین وسیله معیارها و خطوط کلی سیاست خارجی که می‌تواند چارچوب رفتاری لازم را به کارگزاران نظام اسلامی ارائه دهد، بیش از پیش روشن‌ شود.

همچنین پس از گذشت چند دهه از عمر نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و گذر از مراحل سخت و سرنوشت‌ساز؛ معیار و شاخصی برای سنجش عملکرد مسؤولان باشد که چگونه به اصول اولیه و مبانی اسلامی و علت محدثه انقلاب، پای‌بند مانده‌اند یا همانند بسیاری از انقلاب‌ها در مسیر برخورد با رخدادهای بین المللی و داخلی از مبانی خود عدول کرده‌اند.

اصول (قواعد)

اصول، آن دسته از قواعد بنیادین کلی، ثابت و پایداری است که اهداف وجهت گیری سیاست خارجی راتعیین و تعریف می کند وراهنمای عمل و رفتار آن در عرصه بین المللی قرار می گیرد.

براساس بیانات امام خمینی (ره) اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی عبارتند از:1)نفی سبیل و عزت اسلامی، 2)استکبارستیزی،3)حمایت از مستضعفان و محرومان،4)حمایت ودفاع ازحقوق مسلمانان، 5)همزیستی مسالمت آمیز و صلح طلبی،6)عدم مداخله در امورداخلی کشورها واحترام متقابل،7)اصل نه شرقی نه غربی ،8)تعهد به قرار دادها، معاهدات و قوانین بین المللی

1. نفی سبیل و عزت اسلامی

از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) هر نوع رابطه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی اگر موجب سلطه اجانب بر مسلمانان و کشورهای اسلامی شود، به دلیل این‌که استعمار را نیز در‌پی خواهد داشت، حرام است و باید از آن پرهیز کرد.

در تاریخ نیز نمونه‌هایی از استناد به اصل نفی سلطه کافران بر مسلمانان وجود دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

1.واقعه تاریخی تحریم تنباکو از سوی مرجع بزرگ شیعیان میرزای شیرازی.

 2. در جریان مشروطه نیز عده‌ای برای حفظ جان خود به سفارت‌خانه‌های کشورهای بیگانه پناه بردند.

3.حادثه تاریخی دیگر درباره مخالفت با سلطه کافران و اجانب بر کیان اسلامی و مسلمانان، در سال 1343 رخ داد. براساس مصوبه مجلس، مصونیت‌ها و امتیازاتی به امریکایی‌ها داده شده بود، که از کاپیتولاسیونی که در عهدنامه ترکمنچای برای دولت روسیه و سپس با استفاده از اصل «کامله‌الوداد» برای دیگر کشورها مقرر شد. کمتر نبود. تصویب چنین قانونی در پارلمان دست‌نشانده بیگانه با اعتراض مردمی روبه‌رو شد. اولین و رساترین اعتراض از جانب حضرت امام خمینی(ره) بود که با سخنان خود در چهارم آبان 1343، پایه‌های حکومت استبداد و عوامل استعمار را به لرزه درآورد. (48)

2. استکبارستیزی

برنامه ظلم ستیزی حضرت امام (ره) به عنوان تکلیف دینی و الهی، پیوند عمیق و همه جانبه‏ای را میان اندیشه‏های سیاسی - دینی آن حضرت و نهضت‌های اسلامی در سراسر جهان برقرار می‏سازد.

همین پیوند ناگسستنی، براساس تکلیف شرعی و دینی، میان تمامی نهضتها و جنبشهای دینی برقرار بوده و زمینه‏های باروری و شکوفایی هرچه بیشتر این خیزشها را از طریق اتحاد و همسویی نظری و عملی فراهم می‏آورد. امام خمینی(ره) این نکته را چنین بازگو می‏نمایند: «برای من، مکان مطرح نیست ؛ آنچه مطرح است، مبارزه بر ضد ظلم است. هر جا بهتر این مبارزه صورت بگیرد، آنجا خواهم بود». (49)  

عدم پذیرش تسلط قدرتهای سلطه گر و عدم تعهد نسبت به آنان در سیاست خارجی لازم است ولی کافی نیست؛ بنابراین تنها وظیفه جمهوری اسلامی در روابط همکاری، معاهدات خود با کشورهای غیراسلامی، این نیست که راه هرگونه نفوذ و سلطه آنها را ببندد، بلکه فراتر از آن مکلف به مبارزه با استکبار، نظام سلطه، ظلم و بی عدالتی است؛ زیرا جهان شمولی اسلام و ماهیت فراملی انقلاب اسلامی ایران، رعایت این اصل در چارچوب یک سیاست خارجی تهاجمی را ایجاب می نماید. امام خمینی (ره) نیز می فرماید:«تکلیف ما این است که با ظلم مبارزه کنیم».(50)

در جای دیگر اعلام می کنند:«ما این واقعیت و حقیقت را در سیاست خارجی و بین المللی اسلامی مان بارها اعلام نموده ایم که در صدد گسترش نفوذ اسلام در جهان و کم کردن سلطه جهان خواران بوده و هستیم».(51)

3. حمایت از مستضعفان و جنبشهای آزادی بخش

امام خمینی (ره) بیان می دارند که «ما طرفدار مظلوم هستیم. هرکسی در هر قطبی که مظلوم باشد، طرفدار آن هستیم»؛(52)«ما باید مستضعفان جهان را پشتیبانی کنیم... زیرا اسلام... پشتیبان تمام مستضعفان جهان است».(53)

4.حمایت و دفاع از مسلمانان

حمایت و دفاع از حقوق مسلمانان در سه سطح عملی می شود؛ نخست در سطح امت وجهان اسلام به صورت پشتیبانی از نهضت ها و جنبش های آزادی بخش اسلامی تجلی می یابد، مانند حمایت از حزب الله لبنان ومجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق. دوم، پشتیبانی و دفاع از مسلمانی که در حال مبارزه با کفار برای  احقاق حقوق خود هستند. نمونه بارز این سیاست حمایت جمهوری اسلامی ایران از مسلمانان فلسطین و بوسنی هرزگوین است. سوم، دفاع از حقوق اقلیتهای مسلمان در کشورهای غیر اسلامی  مانند مسلمانان چچن در روسیه. (54)

بر همین اساس  امام خمینی (ره) اظهار می دارد: « ما با تمام مسلمانان برادر هستیم و این یک اصل اسلامی است که هر مسلمانی باید به مسلمانان  دیگر کمک کند»؛(55)«جمهوری اسلامی ایران مایل است براساس حفظ  وحدت وحمایت از منافع کشورها وملتهای اسلامی، آنان را در مشکلات یاری نماید». «ایران قدرت خود را صرف پشتیبانی از سایر مسلمانان می کند». (56)

5.همزیستی مسالمت آمیز و صلح طلبی

امام خمینی(ره) بیان می دارند:«آنچه غایت تعلیمات اسلامی است همزیستی مسالمت آمیز درسطح جهان است».(57) ایشان همچنین تصریح می کنند:«ملت های اسلام...صلح جویی و زندگی مسالمت آمیز را با تمام دولتها و ملتها طالب می باشند».(58)

6. عدم مداخله در امور داخلی کشورها و احترام متقابل

عدم مداخله در امور داخلی کشورها به صورت متقابل است، یعنی در صورتی دولت اسلامی، در اینجا جمهوری اسلامی، در امور دیگران دخالت نمی کند که آنها نیز متقابلا در امور داخلی ایران مداخله نکنند؛ امام خمینی (ره) در این باره می فرماید:«دولت آینده نسبت به  همه دولتها بی طرف خواهد بود و با تمام دولت ها به طور عادلانه رفتار می کند، مادامی که روابط  متقابل حسنه باشد».(59)

7.اصل نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی

سیاست نه شرقی، نه غربی در دوران تکوین انقلاب اسلامی و در بیانات حضرت امام (ره) مطرح شد و به دنبال آن در اوج گیری نهضت اسلامی، بر زبان توده های مسلمان با شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» جاری شد. با تشکیل حکومت جمهوری اسلامی ایران، این شعار به عنوان چارچوب نظری در سیاست خارجی کشور به کار رفت و پیوسته از سوی حضرت امام خمینی (ره) مورد تأکید قرار می گرفت. ایشان فرمودند: «ما نه تحت حمایت آمریکا و نه تحت حمایت شوروی و نه تحت حمایت هیچ قدرتی نیستیم... آن چیزی که شما می‌خواستید جمهوری اسلامی بود. آن چیزی را که شما می‌خواستید نه شرقی و نه غربی بود و این حاصل است، این را حفظش کنید».(60)

«ملت ایران بدون اتکا به غرب و شرق می خواهد روی پای خود بایستد و بر سرمایه های مذهبی و ملّی خود استوار باشد».(61)

آن چه که در اصل نه شرقی، نه غربی نفی می شود، نفس ارتباط نیست بلکه نحوه ی ارتباط با مفاد آن است.

تفاوت سیاست نه شرقی، نه غربی با سیاست عدم تعهّد

سیاست نه شرقی، نه غربی، برخلاف سیاست عدم تعّهد، در برابر ابرقدرت ها حالت تدافعی و انفعالی ندارد؛ بلکه با اتّخاذ سیاست تهاجمی، فعّال و پویا علیه سلطه گران به مبارزه می پردازد. بنابراین، اصل نه شرقی، نه غربی، نه تنها نوعی عدم تعهّد در قبال قدرت ها را دنبال می کند، بلکه در عین حال مانع از اعمال سلطه جویانه ی آنان می شود. هم چنین، دکترین عدم تعهّد نمایندگی جهان سوّم را بر عهده دارد؛ در حالی که دکترین نه شرقی، نه غربی علاوه بر آن، نمایندگی جهان اسلام را نیز به دوش می کشد. (62)

8. تعهد به قرار دادها وقوانین بین المللی

احترام والتزام به قوانین بین المللی وتعهدات دوجانبه وچند جانبه یکی از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. برای نمونه بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران دراین مورد بیان می دارد: « ما از باب اینکه تابع اسلام هستیم، قرار داهایی که شده محترم می شماریم». (63) رعایت قرارداد 1975 الجزایر بین ایران  وعراق، بیانیه 1359 الجزایر بین ایران و امریکا پس از بحران گروگانگیری و پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای نمونه های عملی و نمودهای عینی پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهدات و معاهدات بین المللی است.

اهداف

در مورد تقسیم بندی اهداف سیاست خارجی دیدگاه های مختلفی از سوی دانشمندان علوم سیاسی و روابط بین الملل بیان شده است که جهت اختصار به آنها نمی پردازیم و در این قسمت با توجه به  عامل زمان، انواع هدف رابیان می کنیم. هدف های بلندمدت، هدف های میان مدت و اهداف کوتاه مدت و حیاتی.

1.هدف­های بلند مدت: که عبارتند از طرح ها و رویاها و پندارهای مربوط به سازمان سیاسی یا ایدئولوژیک غایی نظام بین المللی، قواعد حاکم بر روابط درون نظام مزبور و نقش دولت های خاص در این نظام می باشد. (64)

با نظر به اینکه سند چشم اندازباتکیه بر"تعامل سازنده و موثردر روابط با جهان"، دیدگاهی مداراجویانه و عاقلانه راتوصیه می کندکه در آن ترازمی توان باحکمت و خرد، ضمن حفظ عزت کشور، مصالح نظام اسلامی رادنبال کرد. (65)

اهداف بلندمدت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در گفتمان امام خمینی(ره)  که در قالب اهداف راهبردی در سندچشم انداز افق 1404 تعقیب می شود را می توان در پنج هدف کلی خلاصه کرد: حفظ موجودیت و پاسداری از «کیان اسلام ناب»، ایجاد جامعه واحد جهانی اسلامی، اتحاد و وحدت اسلامی و صدور انقلاب اسلامی؛ البته نوعی ارتباط تنگاتنگ و ملازمت منطقی بین این اهداف پنج گانه وجود دارد که در اینجا به ذکر دومورد اکتفا می کنیم.

صدورارزش های انقلاب

صدور انقلاب در نظام فکری واندیشه سیاسی امام خمینی(ره) دارای سه عنصر مفهومی «تکلیف گرایی»، «تحول گرایی» و «واقع گرایی» هنجاری مبتنی برقدرت بازدارنده است. (66)

چون صدور انقلاب به معنای دعوت یا تبیین آرمان ها و آموزه های انقلاب اسلامی عنصر ماهوی سیاست خارجی جمهوری اسلامی  است که  تحت هر شرایطی باید پیگیری شود؛ از این رو است که امام خمینی(ره) از بدو پیروزی انقلاب در سال 1357تا زمان رحلت در سال 1368، به انحاء مختلف اصل وضرورت صدور انقلاب را مورد تأکید قرار می دهند.

برای نمونه ایشان در پیامی به مناسبت اولین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی تصریح می کنند:«ما انقلابمان را به تمام جهان صادر می کنیم چرا که انقلاب ما اسلامی است و تا بانگ لا اله الا الله ومحمد رسول الله بر تمامی جهان طنین نیفکند، مبارزه هست و تا مبارزه در هر جای جهان علیه مستکبران هست، ما از مردم بی پناه فلسطین در مقابل اسرائیل دفاع می کنیم و اسرائیل این جرثومه فساد، همیشه پایگاه آمریکا بوده است...ما از ملت مسلمان و دلیر افغانستان کاملا پشتیبانی می کنیم».(67)

تحول گرایی به معنای تلاش برای تغییر وضع و نظم موجود بین المللی است. (68)  

پی گیری صدورانقلاب اسلامی در چارچوب منافع ایدئولوژیک معطوف به نظم جهانی که متضمن ومستلزم تغییر نظم و وضع موجود بین المللی برای استقرار نظم وحاکمیت جهانی اسلام می باشد، آشکارا در کلام و بیان امام خمینی (ره) تجلی یافته است. برای مثال ایشان خاطر نشان می سازد:« مسئولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست. انقلاب مردم ایران نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچمداری حضرت حجت (عج) است... مسایل اقتصادی و مادی اگر لحظه ای  مسئولین را از وظیفه ای که برعهده دارند، منصرف کند، خطر بزرگ و خیانت سهمگین را به دنبال دارد...مردم عزیز ایران باید سعی کنند که سختی ها و فشارها را برای خود پذیرا گردند تا مسئولان بالای کشور به وظیفه اساسی شان که نشر اسلام در جهان است، برسند و هیچ امری نباید موجب انحراف از هدف بزرگ انقلاب یعنی حکومت جهانی اسلام شود، باید دولت جمهوری اسلامی تمام سعی و توان خود را در اداره هرچه بهتر مردم بنامید ولی این امر بدان معنا نیست که آنها را از اهداف عظیم انقلاب که ایجاد حکومت جهانی اسلام است منحرف کند».(69)

این فراز از بیانات امام خمینی(ره) بیانگر چند اصل بنیادی در زمینه صدور انقلاب اسلامی در اندیشه ایشان است؛ نخست، انقلاب اسلامی ماهیتی فراملی دارد و به قلمرو سرزمین ایران محدود نمی شود؛ دوم، انقلاب اسلامی سرآغاز انقلاب های مستمری است که سرانجام به انقلاب جهانی حضرت مهدی(عج) ختم خواهد شد؛ سوم، صدور انقلاب به معنای اشاعه وگسترش اسلام در جهان یک هدف راهبردی است که جمهوری اسلامی مکلف و موظف به تأمین و تحقق آن است؛ چهارم، این هدف راهبردی در چارچوب منافع معطوف به نظم جهانی مبتنی بر تغییر نظم بین المللی موجود و برقراری نظم جهانی مطلوب به صورت ایجاد حکومت جهانی اسلام تعریف می شود؛ پنجم، صدور انقلاب اسلامی یک اصل و هدف همیشگی و ثابت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی است و هیچ امری پیگیری آن را ساقط نمی کند. ششم، صدور انقلاب اسلامی به معنای نشر اسلام در جهان، ماهیتی مسالمت آمیز، نرم افزاری و تدریجی دارد.

بنابراین می توان نتیجه گرفت که صدور انقلاب در منظومه فکری امام خمینی(ره)، سرشت وسرنوشتی قهرآمیز ندارد بلکه یک راهبرد فرهنگی برای فراگیر ساختن و گسترش آرمان ها و گفتمان انقلاب اسلامی است. (70)

واقع گرایی هنجاری تلفیقی از یک سو بر لزوم صدور انقلاب به عنوان تکلیف و اصل ثابت در سیاست خارجی تأکید می ورزد و از سویی دیگر بر اهمیت وضرورت کسب قدرت جهت تأمین آن پا فشاری می کند؛ از این رو امام خمینی(ره) تصریح می کنند:«ما باید در صدور انقلابمان به جهان کوشش کنیم  و تفکر اینکه ما انقلابمان را صادر نمی کنیم کنار بگذاریم؛ زیرا اسلام بین کشورهای مسلمان فرقی قائل نمی باشد؛ تمام قدرت ها و ابر قدرت ها کمر به نابودی ما بسته اند و اگر ما در بسته بمانیم قطعاً با شکست مواجه خواهیم شد».(71)

این امر بیانگر این واقعیت است که صدور انقلاب در اندیشه امام خمینی(ره) یک راهبرد تهاجمی و باز دارنده برای بازداشتن قدرت های بزرگ از نابودی انقلاب اسلامی و به تبع آن جمهوری اسلامی می باشد. تأمین و تحقق این هدف نیز مستلزم کسب و توسعه قدرت است؛ (72)  به طوری که ایشان خاطر نشان می سازد:«...من به صراحت اعلام می کنم که جمهوری اسلامی ایران با تمام وجود برای احیای هویت اسلامی مسلمانان در سراسر جهان سرمایه گذاری می کند و دلیلی هم ندارد که مسلمانان جهان را به پیروی از اصول تصاحب قدرت در جهان دعوت نکند و جلوی جاه طلبی و فزون طلبی صاحبان قدرت وپول وفریب را نگیرد. مسلمانان باید بدانند تا زمانی که تعادل قوا در جهان به نفع آنان برقرار نشود، همیشه منافع بیگانگان بر منافع آنان مقدم می شود... راستی اگر مسلمانان مسائل خود را به صورت جدی با جهان خواران حل نکنند و لااقل خود را به مرز قدرت  بزرگ جهانی نرسانند آسوده خواهند بود؟»(73)

اتحاد و انسجام جماهیر دول اسلامی

بکی دیگر از اهداف بلندمدت در گفتمان امام خمینی(ره) اتحاد و انسجام جماهیر دول اسلامی است.

در نزد امام خمینی(ره) به عنوان معمار انقلاب اسلامی و بنیان گذار جمهوری اسلامی، اتحاد و وحدت مسلمانان و جهان اسلام از جایگاه و منزلت والا و اهمیتی بسیار بر خوردار است.

«امیدواریم جمهوری اسلامی که برمبنای اتحاد و تشریک مساعی با کشورهای مسلمان جهان بنا شده، نقش قاطعی در حصول به هدف های والای اسلامی و خوشبختی مسلمانان سراسر جهان داشته باشد».(74)  بر این اساس تأمین وحدت جهان اسلام را یک هدف مهم جمهوری اسلامی می داند «برنامه­ ما برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمانان است. اتحاد ممالک اسلامی است».(75)

برای رسیدن به انسجام ووحدت اسلامی باید سه معادله و مسئله حل شود. برای این سه مسئله، نیازمند سه کلید واژه مهم هستیم؛ ابتدا بازگشت به اصول مشترک اسلامی (آگاهی دینی)، سپس نفی وابستگی و استعمار خارجی (استقلال ملی) و بالاخره ایجاد پیوند مردمی­ ـ ­اسلامی بین حکومت و مردم در کشورهای اسلامی (آزادی سیاسی). (76)

2.هدف های میان مدت

هدف های میان مدت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی که برگرفته از اندیشه امام خمینی(ره) است عبارتنداز: کسب اعتبار بین المللی، کسب و افزایش قدرت ملی.

کسب اعتبار بین المللی

اولین گام در راه کسب اعتبار بین المللی جلوگیری از از بی اعتباری در صحنه جهانی است. (77)  دوم، ارائه تصویر واقعی ومثبت از جمهوری اسلامی در انظار و افکار عمومی بین المللی و مرحله سوم، نمونه سازی و الگوپردازی از جمهوری اسلامی است. (78)

براین اساس امام خمینی(ره) تأکید می کرد: «در این موقع حساس که جمهوری اسلامی و اسلام عزیزمان مورد تهاجم تبلیغاتی رسانه های گروهی مرتبط با قدرت های بزرگ و وابستگان آنان قرار گرفته است... ما و شما وهمه طرفداران اسلام برای حق خود، باید به این حربه برنده روز مجهز باشیم و چهره واقعی اسلام و جمهوری اسلامی را در داخل و بیشتر در خارج در معرض شناخت همگان در آوریم».(79)

در این میان توجه به دیپلماسی فرهنگی و نقشی که در جهت تأمین اهداف و منافع یک کشور ایفا می کند بسیار ضروری می نماید؛ موفقیت دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از آنجا حائز اهمیت فراوان است که زیر بنای فرهنگی موفق سیاست خارجی یک کشور پتانسیل عظیمی برای تأمین اهداف و خواسته های سیاسی، اقتصادی و نظامی آن کشور فراهم می سازد. استفاده از این ابزار (فرهنگی) بی گمان مهم ترین فرصت جمهوری اسلامی ایران برای تقویت و افزایش روند همگرایی منطقه ای و در نتیجه تأمین اهداف خود به شمار می رود. (80)

کسب و افزایش قدرت ملی

قدرت ماهیت دوگانه و مثبت یا منفی، تدافعی یا تهاجمی، ابزاری یا غایی دارد؛ به عبارت دیگر، قدرت می تواند به صورت ابزار و وسیله ای برای دفاع و سعادت یک ملت به کار رود و امکان داردبه عنوان هدف در جهت تهاجم تخریب به کار رود.

امام خمینی(ره) نیز در سخنان خود بر لزوم و ضرورت تهیه و تدارک قدرت دفاعی  تأکید کرده است؛ برای نمونه ایشان بیان می دارند که «ما امروز محتاج به قدرت هستیم؛ امروز که اسلام مواجه با دشمن است و تمام  اسلام  با تمام کفر مواجه است احتیاج به قدرت داریم».(81)

 همچنین تذکر می دهند که «توسعه و تکامل صنایع و ابزار مربوط به قدرت دفاعی کشور از اهداف اصولی و اولیه بازسازی است و ما با توجه به ماهیت انقلابمان در هر زمان و ساعت احتمال تجاوز را مجددا از سوی ابر قدرتها و نوکرانشان باید جدی بگیریم». (82)

باید توجه داشت که قدرت صرفاً در بعد مادی و سخت افزاری، نظامی و اقتصادی، محدود نمی شود بلکه در کنار آن انواع، اشکال و ابعاد غیر عادی و نرم قدرت نیز اهمیت وا ولویت دارد.

3.هدف های کوتاه مدت

این اهداف از منظر امام خمینی (ره) عبارتنداز: حفظ امنیت ملی و موجودیت کشور، استقلال ، توسعه و رفاه اقتصادی.

حفظ امنیت ملی وموجودیت کشور

موجودیت و بقای جمهوری اسلامی ایران نیز برحسب حفظ تمامیت ارضی و ادامه حیات ملت و نظام  جمهوری اسلامی ایران تعریف می گردد. امام خمینی(ره) نیز فرموده اند: «دفاع از اسلام وایران برای همه قشرها از اهم واجبات دینی است».(84)

استقلال، توسعه ورفاه اقتصادی

امام خمینی(ره) توسعه اقتصادی را به عنوان مجموعه شیوه‏ها، روشها و مکانیزمهای علمی ـ عقلانی ارتقای سطح معیشت جامعه می‏پذیرد. ایشان اتکا به نیروهای داخلی، بهره گیری از توان متخصصان بومی و ایجاد فضای لازم برای رشد استعدادهای ملی را به عنوان اصلی ترین عنصر رشد و توسعه اقتصادی کشور مورد توجه قرار می دهند. (85)

از فحوای کلام امام(ره) می توان دریافت که ضرورت استقلال اقتصادی برای ایشان تا آنجا حائز اهمیت است که استقلال کشور را نجات کشور در تمام زمینه ها به ویژه در عرصه های اقتصادی و صنعتی می دانند و به دور از هر نوع تعارف می فرمایند:«من دست و بازوی همه کسانی که بی ادعا و مخلصانه در صدد استقلال و خودکفایی کشورند را می بوسم».(86)

جمع بندی و نتیجه گیری

سیاست خارجی مهم ترین وجه زندگی اجتماعی- سیاسی ملت‎ها و کشورها به شمار می رود، چون بقا و حیات آنها به سیاست خارجی بستگی دارد و مهمترین نوآوری و کانون مکتب سیاسی امام خمینی، ترکیب سنت دیرپای شیعی با یافته‌های عقلانی دنیای جدید است.

برجسته‎ترین کارکرد سیاست خارجی هر کشور تولید امنیت برای جامعه در جهانی ناامن، پر تلاطم و سیال است و دستیابی به امنیت همگانی، بیش از هرچیز در گرو سامان دهی ذهنی و فکری می‌باشد.

با عنایت به این پیش فرض، توسعه و تقویت ادبیات و نوشتارهای مربوط به سیاست خارجی و شکل دادن به رشته مطالعات سیاست خارجی ایران، از ضرورت هایی است که پیش روی جامعه علمی کشور قرار می گیرد، در این راستا بررسی اندیشه سیاست خارجی امام خمینی(ره) به عنوان اولین فقیه شیعی که در دوران غیبت امام معصوم موفق به ایجاد حکومت اسلامی گردید اهمیت مسئله را چند برابر می کند

بنابراین سیاست خارجی از منظر امام خمینی(ره) عبارت است از «روابطی که دولت اسلامی بر مبنای اصول اسلامی با همه دولت‎ها و بر پایه احترام متقابل ایجاد یا تحکیم می‌کند و این ارتباط تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که موجبات سلطه و استیلا در ابعاد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... را ایجاد نکند».

(مجتبی عباسی)

/703/825/م

(بخش دوم و پایانی)

منابع و مآخذ

48. نجفی، موسی و فقیه حقانی؛ تاریخ تحولات سیاسی ایران، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،1384 ، ص334.

49. مدنی، سید‌جلال‌الدین؛ تاریخ سیاسی معاصر ایران،، ج1، ص 97 .

50. صحیفه نور، ج12، صص92-93.

51. در جستجوی راه از کلام امام، دفتر 15، صص‏249-250.

52. صحیفه نور، ج25، ص224.

53. صحیفه نور، ج4، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1369، ص3.

54. همان، ج12، ص19-24.

55. صحیفه نور، ج11، ص265-266.

56. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ص135.

57. همان جا.

58. برای توضیح بیشتر ر.ک: زنجانی، عمید؛ اسلام وحقوق بین الملل، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1366، ص87.

59. صحیفه نور، ج11، ص267.

60. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ پیشین، ص 138-139.

61. صحیفه نور، ج4، ص229.

62. همان، ج17، ص62-63.

63. پورقلی، محسن؛ سیاست خارجی ایران قبل و بعد از انقلاب، تهران،مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، 1378، ص ص129-131 .

64. سخنرانی در جمع سفرا ودیپلماتهای خارجی مقیم تهران، در تاریخ 22/11/1359، به نقل از روزنامه اطلاعات 23/11/59 (دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ص139).

65. کی.جی.هالستی؛ مبانی تجزیه وتحلیل سیاست خارجی، ترجمه بهرام مستقیمی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی وزارت خارجه، 1376، ص220-221

66. وردی نژاد، فریدون؛ سخنرانی مدیریت سیاست خارجی در تراز سند چشم انداز ملی ، کنفرانس ملی چشم انداز بیست ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه گرا ، 8 اسفند ماه 1386 ، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت.

67. دهقانی فیروز آبادی، سید جلال؛ الگوهای صدور انقلاب در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1389، ص45-46 .

68. صحیفه نور، ج11، ص266 .

69. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ص143-144 .

70. صحیفه نور، ج21، ص108 .

71. معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره)؛ صدور انقلاب از دیدگاه امام خمینی(ره)، ص20-25 .

72. صحیفه نور ، ج12، ص 19 .

73. دهقانی فیروز آبادی، سید جلال؛ الگوهای صدور انقلاب در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ص63 .

74. صحیفه نور، ج21، ص258 .

75. صحیفه نور، ج6، ص119 .

76. همان، ج1، ص83 .

77. مقیمی، غلامحسن؛ نظریه انسجام اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره)، ص90.

78. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ پیشین، ص154-155.

79. صحیفه نور ،ج16، ص221 .

80. همان، ج11، ص181 .

81. همان، ج21، ص39 .

82. همان، ج12، ص44 .

83. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ پیشین، ص158-159

84. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ پیشین، ص148

85. صحیفه نور، ج 21، ص 233.

86. مـجـمـوعـه مقالات مربوط به اندیشه های اقتصاد امام خمینی(ره)، مـقـالـه مـفـهوم توسعه یافتگی از دیدگاه امام خمینی(ره). مک لوپ)./836/د102/ل