سینمای سیاسی؛ بررسی و تحلیل بیش از پانصد فیلم
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وسائل، کتاب «سینمای سیاسی؛ بررسی و تحلیل بیش از پانصد فیلم» نوشته جواد امین خندقی است که چاپ اول آن توسط ولاء منتظر در سال 1391 در قم انجام گرفته است. این کتاب 342 صفحه و دارای 127 منبع می باشد. مرکز پخش این کتاب خیابان آیت الله مرعشی نجفی (ارم) رو به روی پاساژ قدس ساختمان کوثر، انتشارات سوره مهر می باشد.
روش این کتاب تحلیلی و انتقادی است و از نقاط قوت این کتاب بررسی و نقد جدیدترین و پربیننده ترین فیلم‌های‌هالیوود است.
عرصه‌های مختلف اخلاق، اعتقادات و سیاست همواره جولانگاه حضور کمپانی‌های بزرگ فیلم سازی‌هالیوود است تا علاوه بر تخریب سازه‌های فکری و عملی جوامع، در ایجاد بنایی جدید، مطابق سفارش دستگاه عظیم جاسوسی و نظامی قدرت‌های سلطه گر، خاصه ایالات متحده در ایجاد فکر، روش، عادت و جریان‌های مورد نیاز، تلاش نماید. مجموعه حاضر ضمن معرفی هزار فیلم از تولیدات سینمای‌هالیوود، به بررسی گزاره سیاست در فیلم‌ها می پردازد. زمینه سازی برای رخدادی سیاسی، نقد جریان حاکم، تبلیغ ایدئولوژی سیاسی، نقد جنگ‌ها و ده‌ها موضوع دیگر را می توان به عنوان بخشی از کنش سیاسی در این فیلم‌ها مشاهده کرد. در هر بخش از این کتاب اطلاعات مختصری درباره بخش نهفته در فیلم‌ها بیان می شود تا صحت و نادرستی مورد بحث روشن شود.
در بخش «دین و سیاست» نویسنده به بحث‌هایی مثل سیاست اسلامی (1ـ فلسفه سیاست اسلامی 2ـ فقه سیاست اسلامی) و جدایی دین از سیاست پرداخته است و به این نکته اشاره می کند که فلسفه سیاست اسلامی چگونگی تنظیم زندگی سیاسی برای دستیابی به سعادت است و از آنجا که وجود حکومت برای ادامه جامعه ضروری است.در جامعه اسلامی حکومت باید اسلامی باشد تا بتواند زمینه فعالیت‌های فردی و اجتماعی مسلمانان را فراهم آورد. حکومت اسلامی برای اداره جامعه، احتیاج به قوانین منظم و مدون دارد که فقط در سایه علم فقه میسر است.
نویسنده سپس به مفهوم «جنگ نرم و تاکتیک‌های آن» می پردازد و به این نکته اشاره می کند که جنگ نرم در پی تغییر قالب‌های ماهوی و ساختاری سیاسی جامعه است که با استفاده طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن، است.
سپس نویسنده وارد بخش اصلی مطلب خود یعنی «سیاست و سینما» می شود. در بخش سینمای سیاسی به این نکته اشاره می کند که در نزاع میان دولت‌ها آنان که از قدرت رسانه ای برخوردارند موفق تر جلوه می کنند و صهیونیسم، سیطره ای فراگیر بر مهم ترین شرکت‌های فیلم‌سازی دارد و اندیشه سیاسی کارگردان تأثیر به سزایی در تمام فرآیند تولید دارد.
نویسنده در بخش «نظام‌های سیاسی» به تعریف و بررسی انواع حکومت‌ها از جمله حکومت‌های دینی، کمونیسم، دموکراسی، آنارشیسم و حکومت‌های فردی و شبه فردی(مثل سلطنت، تمامیت خواهی، استبداد و دیکتاتوری) می پردازد.
وی هم چنین در بخش «برخورد تمدن‌ها» فیلم‌ها را به چند دسته تقسیم کرده است:
1ـ تأثیر متقابل فرهنگ‌ها: در این فیلم‌ها رویدادهای سیاسی در حوزه برون مرزی و بین الملل، یکی از زمینه‌های ایجاد تقابل و دگرگونی‌های فرهنگی است. مثلاً حضور نظامیان آمریکایی در ویتنام، محور داستان فیلم "آسمان و زمین" است. و فیلم، بخشی از تأثیر متقابل فرهنگ غربی آمریکایی و ویتنامی بر سربازان آمریکایی و مردم ویتنام را روایت می کند. و برخی از آثار، حضور نظامیان در کشورهای دیگر یا جنگ‌ها و مواجهه با فرهنگ‌های دیگر را عاملی برای تحول در افراد و همچنین تأثیر و تأثر در فرهنگ‌ها می داند.
2ـ تقابل فرهنگ شرق و غرب: مراد از شرق در این گونه آثار غالباً کشورهای عرب نشین و مسلمان است و کشورهای غرب کشوهای اروپایی و آمریکا است. در این آثار همواره نگرش و فرهنگ غرب در مقایسه با فرهنگ شرق برتری دارد. گروه نخست این فیلم‌ها شامل آثاری است که داستان آنها در یکی از کشورهای اسلامی و عربی رخ می دهد و فضای انتخاب شده برای فیلم برداری سرزمینی به دور از تمدن و اولیات انسانی را به نمایش می گذارد یعنی جامعه ای سیاه و تاریک، مردمانی بزه کار و مجرم، وضع نامناسب ظاهری و بهداشتی، نبود اخلاق، نبود علم و دانش و غیره برخی از ویژگی‌هایی است که در این فیلم‌ها پررنگ تر نشان داده می شود و جامعه شرقی را همانند جامعه اسلامی نشان می دهند ولی کشورهای غربی را کشورهای پیشرفته و دارای تجهیزات نظامی و سازمانهای امنیتی نشان داده می شود. و در گروه سوم از این آثار، شخصیت‌های غربی در جریان داستان دارای مغز متفکر و حلال مشکلات هستند که با توانایی‌های برآمده از فرهنگ خود به یاری افراد می پردازند و مشکلی بزرگ را حل می کنند.
3ـ نزاع میان روسیه و آمریکا: گروهی از آثار نیز به نزاع سیاسی آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در دوران جنگ سرد و پس از آن در قالب فیلم‌های جاسوسی و برخی هم به جنگ‌های احتمالی اتمی میان شوروی و آمریکا می پردازند.
نویسنده در بخش بعدی یعنی «اسلام و غرب» فیلم‌ها را به چند دسته تقسیم می کند:
1ـ اسلام هراسی: دسته ای از فیلم‌ها به داستان‌های تروریستی در کشورهای غربی به ویژه آمریکا می پردازند. مسئول این انفجارها فرد یا گروهی مسلمان است که درصدد انتقام از مردم آمریکا هستند. و دسته ای دیگر از فیلم‌ها، داستان‌های تروریستی را روایت می کنند که در کشورهای اسلامی رخ می دهد. در این آثار، گروهی از مأموران سازمانهای نظامی و جاسوسی آمریکا در صدد خنثی سازی عملکرد تخریبی گروه‌های مسلمان هستند.
2ـ ایران ستیزی: گروه نخست شامل آثاری می شود که با نشان دادن فضایی تحریف شده از ایران باستان، رمدم این کشور را انسان‌هایی بی فرهنگ، وحشی و بدون تمدن، دور از اخلاقیات و متجاوز به کشورهای دیگر به تصویر می کشد. در برخی دیگر از آثار، ایران کشوری به دور از فرهنگ اجتماعی نشان داده می شود که در آن حقوق انسانها در نازل ترین درجه خود قرار دارد. در گروهی از فیلم‌ها نیز ادعا می شود که ایران در زمینه بمب‌های هسته ای، فعالیت داشته و برخی از این تجهیزات را برای عملیات تروریستی استفاده می کند.
نویسنده در بخش بعدی با عنوان «جنگ» فیلم‌ها را به چند دسته تقسیم می کند:
1ـ نقد جنگ: گروه نخست این فیلم‌ها آسیب‌های جنگ را در قالب مشکلات روحی، شخصیتی و روانی سربازان در زمان جنگ به نمایش می گذارند. گروه دوم این فیلم‌ها تلفات مادی، معنوی انسانی را به عنوان یکی از آسیب‌های اصلی جنگ به تصویر می کشند. گروه سوم این فیلم‌ها، هدف لشکرکشی، دخالت‌های نظامی و جنگ‌ها منافعی در پشت پرده می دانند. این فیلم‌ها را می توان منتقد کشورهایی همچون آمریکا دانست که به بهانه‌های همچون دموکراسی یا مبارزه با تروریسم به کشورهای دیگر حمله می کنند و آغازگر جنگ اند.
2ـ توجیه جنگ و حضور نظامی: این آثار در قالب داستان‌های مختلف جنگ‌ها و دخالت‌های نظامی کشورهای غربی را صحیح شمرده و آن را در جهت منافع عمومی انسانها به ویژه مردم کشور اشغال شده ارزیابی می کنند.
3ـ جنگ هسته ای: گروهی از این آثار، از جنگ هسته ای قریب الوقوعی خبر می دهند که به سبب آن، کره زمین به نابودی مطلق کشیده می شود و هیچ راه مقابله ای برای جلوگیری از این حادثه وجود ندارد و گروه دوم از این آثار در پی هشدار به آزمایش‌های هسته ای و بروز جنگ‌های هسته ای است.
4ـ جنگ روانی: هدف از جنگ روانی که با استفاده از ابزار تبلغاتی انجام می شود، تضعیف و انحراف افکار عمومی برای تحمیل اراده بر آنها است. گروه نخست فیلم‌هایی هستند که اهمیت رسانه‌ها، میزان بالای مخاطب و برخی از سوء استفاده‌های رسانه ای در دوران معاصر را به تصویر می کشند. گروه دوم شامل آثاری است که استفاده از رسانه‌ها را در عرصه‌های سیاست داخلی و بین المللی به تصویر می کشند.
در بخش «سیاست داخلی» نیز فیلم‌ها به چند دسته تقسیم شده اند:
حقوق حکومت بر مردم؛ دسته ی نخست فیلم‌هایی هستند که فریب و نیرنگ‌های دولتمردان در پاسخگویی به مردم را به نقد می کشاند. در این آثار با جوامعی رو به رو هستیم که افراد بلند پایه سیاسی آنها همواره درگیر دروغ و فریب کاری اند و تنها هدف آنان در دست یابی به اهداف شخصی و سیاسی خلاصه می شود و گروه دوم شامل فیلم‌هایی هستند که رابطه میان حکومت و مردم را در قالب شهرهای کوچک و روستا نشان می دهند. گروه سوم فیلم‌های هستند که حکومت را عاملی برای ایجاد مشکلات می دانند.
نویسنده در ادامه وارد بحث «فساد اداری و دولتی» می شود و فیلم‌ها به چند دسته تقسیم می کند:
گروه نخست این آثار شامل فیلم‌هایی می شود که فساد را در ادارات دولتی غیر نظامی نشان می دهند. در این گونه آثار زندان، جایی برای تجارت مسئولان زندان و نگهبان‌ها است و از زندانی‌ها، سوء استفاده‌های مختلف می شود. برخی از این زندانی‌ها، ابزاری سیاسی برای افراد نیز به شمار می آیند. گروه دیگری از فیلم‌ها فساد درباری حکومت پادشاهان را تصویر می کشند. در این گونه آثار برخی از مقامات حکومتی و نزدیک به پادشاه برای رسیدن به مقام یا پول، به پادشاه یا کشور خیانت می کنند. و گروه دیگری نیز فساد مأموران دولتی را در سازمانهای امنیتی نشان می دهند در این فیلم‌ها مأموران سازمانهای امنیتی در کشورهای مختلف از جایگاه، امکانات، نفوذ و حیطه ی گسترده کاری خود برای مقاصد حزبی یا شخصی استفاده می کنند. گروه دیگری از این فیلم‌ها نیز فساد مأموران پلیس را دست مایه داستان خود قرار می دهند.
نویسنده در ادامه وارد بخش «ناهنجاری‌های معلول نظام حکومتی» می شود و فیلم‌های با این مضمون را به چند دسته تقسیم می کند. شماری از آثار فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی ناهنجاری‌های موجود در جامعه را که دولت و حکومت سبب ایجاد و تشدید آن است، به تصویر می کشند و به این وسیله جریان حاکم را نقد می کنند برای مثال: گروه نخست این فیلم‌ها، جامعه ای را به تصویر می کشند که فساد و تباهی در آن موج می زند و هیچ عامل بازدارنده حکومتی در این میان نیست. گروه دوم فیلم‌هایی هستند که اشتباهات دستگاه قضایی را دلیلی بر ضعف نظام حکومتی می شمارند. در این آثار، اشتباه قاضی باعث محکوم شدن افراد بی گناه می شود و از طرف دیگر مجرمان آزادانه به فعالیت خود ادامه می دهند. گروه سوم سوم از فیلم‌ها، آثاری هستند که مضمون آنها در ارتباط با مسأله (تیعیض نژادی یا نژادپرستی) است.
نویسنده در ادامه در بخش «صهیونیسم» به مباحثی همچون پیدایش صیونیسم، پروتکل‌های حکمای صهیون، سینمای صیونیسم، هولوکاست و فراماسونری پرداخته است. گروهی از فیلم‌های مرتبط با یهودیت فیلم‌هایی هستند که مظلومیت یهودیان را در جنگ جهانی دوم یا دوران معاصر به تصویر می کشند. گروه دیگری از فیلم‌ها یکی از بنیادی ترین اندیشه‌های یهودیت مبنی بر برگزیده بودن قوم یهود را به تصویر می کشند. در گروه دیگری از فیلم‌ها سعی می شود صهیونیسم، اندیشه و جریانی برتر و تنها راه نجات معرفی شود و گروه دیگر نیز داستانی را در سرزمین‌های اشغالی روایت می کند سعی در تبیین مفهوم کشور مستقل یهودی دارند و مهم ترین کارکرد و هدف این فیلم‌ها را می توان در جهت اثبات کشور جعلی اسرائیل دانست. نویسنده در مبحث «هولوکاست» این فیلم‌ها را به چند دسته تقسیم کرده است؛ گروه نخست از این آثار، فیلم‌هایی هستند که جریان هولوکاست را در زمان جنگ جهانی دوم به تصویر می کشند و سعی در مستند سازی وقایع مرتبط با آن دارند. گروه دوم شامل فیلم‌هایی می شود که بازماندگان هولوکاست و آسیب‌های به جامانده از آن را نشان می دهند.
نویسنده در آخر به این نتیجه می رسد که مضمون فیلم در حوزه‌های مرتبط با سیاست معمولاً تابعی از سیاست‌های کشورهایی است که توان بیشتری در حوزه صنعت سینما دارند و همواره غرب در تلاش بوده که با استفاده از ابزاری همچون سینما، (غربی بودن) را به رخ دیگر کشورها بکشد و تا جایی که می تواند خود را به عنوان کدخدای دهکده جهانی معرفی کند.
اطلاعات کتاب شناختی:
جواد امین، خندقی، «سینمای سیاسی؛ بررسی و تحلیل بیش از پانصد فیلم»، چاپ اول، 1391، قم: انتشارات ولاء منتظر./836/د102/ل