مرکز مشاوره مأوا به حوزویان و اقشار مختلف مردم خدمات میدهد
اشاره
مرکز مشاوره مؤسسه آموزشیپژوهشی امام خمینی(ره) در سال 1378 در بخش معاونت فرهنگیتربیتی این مؤسسه دایر شد، این مرکز تاکنون با بهرهمندی از توان علمی دانشآموختگان رشتههای روانشناسی و علومتربیتی مؤسسه امام خمینی(ره) در دو حوزه معارف اسلامی و دانش روانشناسی به ارائه خدمات رواندرمانی و مشاورهای پرداخته است.
هدف اولیه از تأسیس مرکز مشاوره، تلاش در جهت ارتقای سطح سلامت روان، سازگاری و کارآمدی و بالتبع بهرهوری نیروهای انسانی مؤسسه اعم از دانشپژوهان، کارمندان و خانوادهها به عنوان رکن رکین حرکت علمی و مقابله با معضلات و نابهنجاریهای روانی و رفتاری بوده است، هرچند به تدریج خدمات مرکز به سطح طلاب حوزه علمیه و خانوادههای آنان و عموم متقاضیان خدمات روانشناختی گسترش یافته است.
از سوی دیگر، فراهم آوردن زمینه استفاده از توان علمی و مهارتهای عملی فارغالتحصیلان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری روانشناسی و علومتربیتی با توجه به خلأ رویکردهای بومی و مذهبی در امر مشاوره و رواندرمانی از اهداف دیگر تأسیس این مرکز بوده است.
مرکز مشاوره مؤسسه امام خمینی(ره) برای فاصله گرفتن از آسیبهای مشاورههای سنتی فاقد مبانی پژوهشی و مشاورههای غیربومی، سیاست کلی خود را بر مبنای استفاده از رویکردهای علمی، تخصصی و در عین حال استفاده از آموزههای دینی در فرایند مشاوره و رواندرمانی قرار داده است.
از آنجا که تولید روشها و تکنیکهای مبتنی بر دین، فارغ از کار عملی در حوزه مشاوره و درمان میسر نیست، تشکیل این مرکز گامی در جهت فراهمآوردن این زمینه بوده که این سیاست در تولید محصولات پژوهشی و برگزاری کارگاهها نیز ساری و جاری است.
مرکز مشاوره از لحاظ ساختار اداری دارای سه واحد و یک شورای علمی است که به ترتیب شامل واحد کلینیک تخصصی، واحد آموزشهای روانشناختی و کاربردی و در نهایت واحد پژوهشهای روانشناختی و کاربردی شورای علمی به عنوان بازوی علمی مدیریت مرکز میشود که این واحد پشتیبانی علمی فعالیتهای مرکز را بر عهده دارد؛ واحد کلینیک به ارائه خدمات روان درمانی، مشاوره و روانسنجی و بالتبع پذیرش کاربردی بر اساس نیازها و آسیبهای روانشناختی مخاطبان با بهرهگیری از معارف اسلامی و دانش تجربی و بایگانی اسناد است.
واحد پژوهشهای کاربردی، طراحی، اجرا و انتشار متون علمی را بر عهده دارد؛ همچنین این مرکز دارای کتابخانه تخصصی مشاوره با بیش از 3000 عنوان کتاب در موضوعات روانشناسی، علوم تربیتی، حدیث و اخلاق است؛ واحد آموزشهای کاربردی، برگزاری گارکاههای دانشافزایی و مهارتآموزی (برای دانش پژوهان، طلاب و عموم)؛ برگزاری نشستهای علمی، تخصصی برای دانشپژوهان رشتههای مربوطه، برگزاری جلسات آموزش ضمن خدمت مشاوران و تنظیم برنامههای آموزش غیرحضوری مشاوران را بر عهده دارد.
رواندرمانی و مشاوره حضوری، تلفنی و مشاوره الکترونیکی از طریق سایت، شامل رواندرمانی، اختلالات روانی به صورت خاص: اضطراب، افسردگی، وسواس، زوجدرمانی و خانوادهدرمانی، رواندرمانی کودک و نوجوان، مشاوره ازدواج، مشاوره تحصیلی، مشاوره تربیتی، روانسنجی، گروهدرمانی، برگزاری کارگاههای مهارتی و دانشافزایی برای دانشپژوهان، خانوادهها و عموم مراجعان، برگزاری کارگاههای تقویت مهارتهای رواندرمانی و مشاوره برای فارغالتحصیلان کارشناسی و شاغلان به کارشناسی ارشد رشته روانشناسی، ارائه خدمات مشاورهای و آموزشی به مراکز دیگر از جمله فعالیتهای مرکز مشاوره مأوا است که در همین زمینه با حجت الاسلام ابراهیم اخوی، روانشناس و مدیر مرکز مشاوره مأوا گفتوگوی تفصیلی داشتهایم که تقدیم خوانندگان میشود.
رسا ـ درباره مرکز مشاوره مأوا و فعالیتهایی که دارید و این که چه افرادی برای مشاوره به شما مراجعه میکنند، توضیح دهید؟
مرکز مشاوره مأوا وابسته به مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است و در شهر قم فعالیت میکند؛ فعالیتهای مرکز مشاوره مأوا در سه بخش خدمات مشاوره، خدمات آموزشی و پژوهشی انجام میشود؛ در قسمت خدمات مشاوره با بهرهگیری متخصصان حوزوی، یعنی همکاران روحانی که تحصیلات رسمی روانشناسی دارند و خواهرانی که برخی حوزوی و برخی منسوب به حوزه هستند و چهرههای ارزشی که فارغالتحصیل رشته روانشناسی در مقطع ارشد و دکترا هستند، استفاده میشود و در مجموع یک تیم 35 نفره را تشکیل میدهند.
مرکز مشاوره مأوا در تمام زمینههای مورد نیاز جامعه خدمات مشاوره با رویکرد مذهبی ارائه میدهد از جمله آنها بحث ازدواج، فرزندپروری، اختلال کودکان و نوجوانان، مسائل جوانان، مشاوره شغلی و تحصیلی، مشاوره مرتبط با اختلالات روانشناختی همچون وسواس، اضطراب، اختلالات شخصیت، گرفتن روانسنجی به معنای تستهای هوش، سلامت روان و تستهای شخصیت عمده فعالیتها در حیطه مشاوره و خدمات روانشناسی است.
چندی پیش موفق شدیم سرویس مشاوره تلفنی راهاندازی کنیم و با شماره هوشمند «9099071486» چهار روز هفته را به ارائه خدمات میپردازیم که روزهای زوج و سهشنبهها ساعت10 تا 12 کارشناسان ارشد و دکترا مرکز مشاوره مأوا به مشاوره میپردازند و یکی از امتیازات این مرکز به حوزوی، مذهبی و متخصص بودن مشاوران است.
در حیطه خدمات آموزشی، برگزاری دورههای آموزشی خانواده به صورت عمومی، تحت عنوان خانه خوبان در محل مؤسسه و ماهانه است؛ مباحث تخصصی به صورت کارگاههای ارتباط همسران و تربیت فرزند در مرکز مشاوره مأوا و مراکزی که متقاضی هستند تشکیل میشود، همچنین تحت استاندارهای علمی، دورههای تربیت مشاور برگزار میشود و اعزام اساتید به همایشهای و سخنرانیهای علمی با موضوع مشاوره اسلامی و تخصصی توسط مرکز مشاوره مأوا انجام میگیرد.
در حیطه سوم یعنی بحث تولید محتوا و کارهای پژوهشی، در مرکز مشاوره مأوا، چهار محصول پژوهشی تحت عنوان کتابها، بروشور، فلش کارت و مجله ارائه میشود که تاکنون پنجاه عنوان کتاب تخصصی خودیار را با رویکرد کاربردی در چهار کارگروه کودک و نوجوان، ازدواج و خانواده، مهارتهای زندگی و اشتغال و تحصیل تولید شدهاند.
در کارگروههای پژوهشی، همگی اساتید حوزوی و متخصص هستند و تیم پژوهشی نیز اساتید حوزوی و فارغالتحصیلان رشته روانشناسی هستند که توانستند در این چند سال پنجاه عنوان کتاب را چاپ کنند.
محصول دوم مرکز مشاوره مأوا، بروشورهای تخصصی است که به صورت رنگی با کیفیت بالا و با هزینه بسیار کمی چاپ و به قیمت 300 تومان عرضه میشود که در صورت سفارش تعداد زیاد، تخفیف نیز داده میشود؛ فلش کارتهایی با موضوعات تربیت فرزند، خانواده و ارتباط همسران چاپ شده و مجلهای به نام خانه خوبان نیز منتشر میشود که در این اواخر زیرمجموعه مرکز مشاوره مأوا قرار گرفته است.
مجله خانه خوبان تنها نشریه اخلاقی ویژه خانوادهها است که به صورت حرفهای و به سبک مجله فعالیتهایش را انجام میدهد و تاکنون 30000 مشترک دارد که در جهت گسترش فعالیتهای این مجله تلاش میکنیم و موارد فوق، محصولات مرکز مشاوره مأوا در بخش تولید محتوا است که به همت تیم اجرایی و تخصصی مرکز مشاوره که به صورت عمده و نزدیک به 90 درصد آنها فارغالتحصیلان حوزوی هستند تهیه شده است.
در سال 1394 حدود 3 هزار جلسه مشاوره داشتهایم که نزدیک به 50 درصد از این مشاورهها به حوزویان بوده و به نصف قیمت به آنها ارائه شده است و بیشتر مراجعان با موضوع خانواده به مرکز مراجعه کردهاند و بعد به ترتیب اختلالات روانی، کودک و نوجوان، ازدواج، اشتغال و موضوعات دیگر در رتبههای بعدی قرار دارند که قصد داریم در سال 95 این موضوعات و جلسههای مشاوره را با همت بیشتری توسعه دهیم.
رسا ـ مرکز مشاوره مأوا از چه سالی تأسیس شده و میانگین افرادی که به این مرکز با راهکارهای کاربردی با محوریت دینی مراجعه میکنند، چقدر است؟
مرکز مشاوره مأوا در حدود 17 سال است که فعالیت دارد، البته در گذشته حوزه فعالیت مرکز مشاوره محدود به کارمندان، دانشپژوهان، اساتید و افراد تحت تکفل مؤسسه امام خمینی(ره) بوده است، اما از سال 93، خدمات این مرکز شامل حوزویان و اقشار مختلف مردم شده و فعالیتهای مشاورهای آن توسعه و گسترش پیدا کرده است که در حال حاضر با توجه به روزانه 12 ساعت فعالیت مشاوره، 700 نفر حتی از شهرهای دیگر نیز در نوبت هستند که منتظر دریافت خدمات این مرکز با ویژگی حوزوی بودن هستند.
رسا ـ با توجه به سابقه خدمات مرکز مشاوره مأوا به اقشار مختلف مردم بفرمایید که برای چه اموری بیشتر به این مرکز مراجعه میشود و به صورت کلی چه خلأها و ضعفهایی در زمینه سبک زندگی اسلامی وجود دارد که باید به آن بیشتر توجه شود؟
ما معتقدیم که اگر تخلفی از چارچوبهای تعریف شده خداوند صورت بگیرد، اختلال به وجود میآید و به عنوان مثال در حوزه خانواده تا مادامی که به قوانین الهی احترام قائل باشند، حقوق همدیگر را رعایت کرده، کرامت و شرافت انسانی را زیر پا نگذارند، هر کدام از اعضای خانواده، وظیفه خودش را به خوبی انجام میدهد و از حقوق خودش نیز برخوردار میشود.
اما وقتی افراد از این چارچوب و قوانین خارج شده و تخلف کنند، به خیانت، ناسازگاری و تنوع خواهیهایی دچار میشوند که ناشی از فرهنگ و القائاتی است که از بیرون و از طریق رسانهها پذیرفتهاند و در نتیجه ارتباط با نامحرم به خانواده نفوذ کرده و به عنوان راهزنان عشق، زندگیها را تهدید میکند و افراد با توجیههای مختلف زیر بار این گونه مسائل میروند و به مسؤولیت و وظیفه خودشان لطمه میزنند.
در تربیت فرزندان نیز همین گونه است، هنگامی که مسألهای به نام حرص وارد زندگی میشود، تمام وقت والدین را اشتغال مالی میگیرد و با توقعهای فراگیری که دارند و با کنار رفتن قناعت نمیتوانند خودشان را راضی نگه دارند، در نتیجه در تربیت، احساسات و حوزه آرامش خانواده کم میگذارند، چنان که آمارها نیز نشان میدهد که برخی خانوادهها در حدود یک ربع در طول شبانهروز برای همدیگر وقت میگذارند.
پیشفرض ما این است که وجود مسائل ضد اخلاقی از تهدیدهای جدی خانوادهها است؛ بنابراین به جای پیاده کردن فرهنگ اصیل و اسلامی خودمان به دنبال این هستیم که فرهنگ القائی ماهوارهها را پیاده کنیم و سبک زندگی آنها را دنبال کنیم؛ از اینرو این مسأله مشکل ساز میشود و بسیاری از مشکلات در عرصه خانواده از این جهت ناشی میشود.
در عرصه دیگر ممکن است، بسیاری از افراد به صورت شخصی دچار گرههای روانشناختی باشند و این گونه مسائل، قدرت ایفای نقش پدر یا مادری را از آنها بگیرد و در نتیجه مباحث دیگری لازم است در این موارد مطرح شود.
رسا ـ یکی از اشکلالها و شاید شبهاتی که امروزه مطرح شده و ترویج میشود، این است که سبک زندگی غربی کاربردی و علمیتر است، مرکز مشاوره مأوا از مراکزی است که به صورت کاربردی، علمی و به صورت کارآمد، سبک زندگی اسلامی را تبیین و ترویج میکند، به نظر شما شاخصهها و ویژگیهای کاربردی و عملیاتی شدن سبک زندگی اسلامی چیست و چگونه یک خانواده میتواند با توسل به این امور به فلاح و صلاح دست پیدا کند؟
مجموعه کتابها، مجلات و مطالبی که تحت عنوان متون ترجمه شده روانشناسی در بازار وجود دارد، به صورت طبیعی برنامههای مشخصی را به افراد ارائه میدهند، اما چون حوزه نظری آنها با مبانی فرهنگی ما هماهنگ نیست، در بسیاری از موارد افراد را دچار مشکل میکند.
به عنوان مثال کتابهایی که تحت عنوان روانشناسی موفقیت در جامعه توزیع میشود، ممکن است فردی را از لحاظ مالی و تحصیلی به رشد برساند، اما این فرد از نظر جامعیت و شخصیت تهی است که باید دست از خودشیفتگیهایش بردارد و دچار آسیبهای اخلاقی نشود.
بنابراین این خلأ وجود دارد که آموزههای دینی و اخلاقی اسلام را با ادبیات روانشناختی کاربردی به جامعه معرفی شود که تمام همت مرکز مشاوره مأوا در طول این سالها بر این امر قرار گرفته است تا کتابهایی تولید شوند که جای کتابهای وارداتی را پُر کنند و هم این که بتوانند این روایت را که «اگر مردم زیباییهای کلام ما را درک میکردند، به طور قطع از ما پیروی میکردند» به صورت عینی در ذائقه مردم جای دهند.
مرکز مشاوره مأوا درصدد است با معاصرسازی و استفاده از ادبیات روانشناختی، محتوای غنی دینی و روایات اهلبیت(ع) را به صورت آماده در فضای زندگی مردم قرار دهد تا با سبک زندگی اسلامی آشنا شوند و به موفقیتهای بیشتری دست یابند.
رسا ـ مهمترین شاخصههای سبک زندگی اسلامی برای رسیدن خانوادهها به سعادت و آرامش چیست؟
مهمترین شاخصه سبک زندگی اسلامی به نظر بنده این است که هر فردی زندگیش را طبق چارچوب و قوانین الهی تنظیم کند و بر این اعتقاد باشد که این مدل زندگی برایش آرامش، خوشبختی، سعادت و پیشرفت را به همراه میآورد که همینگونه نیز هست.
زیرا بهترین الگوها که توانستهاند این سبک زندگی را به طور کامل پیاده کرده و نتیجه بگیرند، اهلبیت(ع) هستند که با تأمل در زندگی آنها میبینیم که با برنامه الهی در زندگی پیش رفتند و ماندگار نیز شدند و از جمله آن، مبارزات کلان و اصلاحات فرهنگی آنها در جامعه است؛ بنابراین ما در حوزه نظر و عمل، فکر و الگوهای کافی را داریم و به همین دلیل اعتقاد داریم که این الگوها باید ترویج شوند.
سبک زندگی حضرت فاطمه(س) دارای شاخصههایی از جمله اولویت دادن به همسر و اطاعتپذیری است و حضرت زهرا(س) در هر شرایطی به همسرشان اعتماد و اعتقاد کامل دارند و تا پای جان نیز از حضرت علی(ع) دفاع میکنند؛ برای اثبات حقانیت امیرمؤمنان علی(ع)، فعالیتهای اجتماعی انجام میدهند.
حضرت فاطمه(س) خانهداری را به عنوان یک عبادت برای زن معرفی میکنند، در حوزه تربیت فرزند، زمان زیادی را برای بازی با بچهها قرار میدادند تا آموزش و نشاط را در فرزندانشان ایجاد کنند؛ در حوزه ارتباط با همسایگان و پاسخگویی به سؤالات آنها اهتمام داشتند.
بنابراین همه این موارد نشان میدهد که آموزههای دینی، بسته کاملی از سبک زندگی اسلامی ارائه میدهد؛ اما نگاه ما به آموزههای دینی گاه نگاهی جزئی در برخی موارد آرمانگرایانه است که با درنظر گرفتن جنبه قدسی امکانش برای افراد خاصی است؛ در حالی که اینگونه نیست، بلکه با مقایسه تمام کسانی که این مدل زندگی را انتخاب میکنند با افرادی که در این مدل نیستند؛ میبینیم که تفاوت بسیاری با هم دارند.
در فضای باز جامعه، افرادی که به صورت واقعی سبک زندگی اسلامی را به درستی پذیرفتهاند و در خود نهادینه کردهاند؛ نگاهشان به زندگی، فعالیتهایشان و موفقیتهایشان بسیار متفاوت با دیگران است؛ از اینرو معتقدیم که سبک زندگی به صورت کامل اثرگذار است و به اندازه کافی در این زمینه الگو داریم.
رسا ـ یکی از آسیبهای سبک زندگی در برخی خانوادهها، تلفیق دو نوع سبک متفاوت غربی و اسلامی با یکدیگر است؛ به عنوان مثال در برخی از خانوادهها و در بخشهایی از زندگی آنها، معضلات غربی و مدرن بودن دیده میشود و در مواقعی نیز به سبک زندگی اسلامی متمسک میشوند؛ در این زمینه توضیح بفرمایید؟
ممکن است ما در اجرای سبک زندگیمان از روشهای که به طور مثال علم روانشناسی به آنها رسیده است استفاده کنیم و این منافاتی ندارد؛ اما باید محتوا را از منابع اصیل اسلامی و دینی خود استخراج کنیم؛ فرض کنید در مدل تربیت فرزند، خانواده میخواهد فررندی را پرورش دهد که افزون بر داشتن سلامتی و نشاط، موحد نیز باشد و در آینده عبادت و پرستش خداوند را به عنوان برنامه اصلی خود بپذیرد.
بنابراین برای ایجاد این رفتار مثبت در فرزند، علم روانشناسی میتواند به والدین کمک کند که برای شکلگیری چنین رفتاری باید از چه قوانین پیروی کنند، از مشکلات همچون ایجاد دلزدگی، افراط و سختگیری پرهیز کنند؛ در جوامع دیگر نیز کشیشان و الگوهای مذهبی به کمک خانوادهها میآیند تا فرهنگی که شکل میدهند، یک فرهنگ کامل مطابق با نیازهای آن جامعه باشد، بنابراین از این جهت منافاتی ندارد.
مشکل ما در پذیرش نظریه این قضیه است که بگوییم روانشناسی میتواند یک آدم کامل را تربیت کند و تحویل جامعه دهد؛ کسی که میخواهد در فرهنگ اسلامی زندگی کند، روانشناسی به عنوان یک کمککار و دستیار است و علمی که روشهای پیشنهادیاش ما را به نتیجه میرساند، میتواند سودمند باشد.
اما اگر بخواهیم طبق روانشناسی، انسانی را پرورش دهیم و یک انسان متعالی را تحویل دهیم، ادعای درستی نیست؛ انسان متعالی در یک فرهنگ وحیانی رشد میکند و علوم دیگر به این امر کمک میکنند، به عنوان مثال پزشکی، جسم فرد را نگه میدارد که رشد اتفاق بیافتد، روانشناسی نیز روان فرد را متعادل نگه میدارد که رشد اتفاق بیافتد و فرد بتواند اهدافش را محقق کند؛ بنابراین به علوم دیگر نیاز داریم؛ اما پایه و اساس، آموزههای دینی است.
رسا ـ طبق آمار و محاسبات، ثابت شده است که اعتقادات انسان روی جسمش تأثیر میگذارد، به عنوان مثال در غرب مشخص شده که افراد معتقد به خداوند و مسائل متافیزیک، چند مرتبه کمتر به انواع بیماریها همچون سرطانها و سکتههای مختلف دچار میشوند؛ از اینرو درباره مزیتهای سبک زندگی اسلامی در این زمینه نیز توضیح بفرمایید؟
از نگاه فرهنگ اسلامی و حتی یافتههای روانشناسی، انسانهایی که اهل محاسبه هستند، سالمتر بوده؛ آرامش بیشتری دارند و تسلط بیشتری روی خود دارند؛ از اینرو پیشنهاد میشود همانگونه که به حسابهای مالی خود مشغول میشویم به همان نسبت نیز به رشد اخلاقی و تحولاتی که ایجاد کرده و یا قرار بوده ایجاد کنیم و تا حدی پیش رفتهایم، ارزیابی داشته باشیم؛ فرض کنید که تصمیم گرفتهاید امسال سه خصوصیت ناشایسته خود را کنار بگذارید و سه خصوصیت خوب را جایگزین کنید؛ در پایان سال ببینید که به این تصمیم اول سال رسیدهاید یا نه؟
تنها مقایسهای که مجاز هستیم، مقایسه خودمان با خودمان است، به عنوان مثال ببینیم نکات مثبت و نکات قوت شما در سال 94 چه بوده است و فرودین 94 از لحاظ روحیات چگونه بودیم و در پایان سال چگونه شدیم؛ آیا سیر تکاملی طی کردیم و به خدا و فرهنگ دین نزدیکتر و پایبندتر شدیم یا این که سیر قهقرایی را پیش گرفتهایم و ضعفهای مضاعفی را به خود تحمیل کردهایم؟
فرض کنید در حوزه خانواده، یک مرد از جنبه شوهر بودنش، در اول سال تصمیمش این بوده که در خانواده خوشاخلاقتر و سخاوتمندتر باشد در پایان سال نمرهاش را در این زمینه ارزیابی و محاسبه کند.
پیشنهاد دوم، بحث تصمیمهای تازه در ابتدای سال است که همزمان با دعای سال تحویل، از خداوند مطالبه میکنید؛ اما به تعبیر روایات مطالبه بدون عمل همچون رفتن به میدان تیر بدون کمان است، اگر تحول بخواهیم اما سیستم زندگی و حلال و حرام داراییمان را تنظیم نکنید، همانگونه که در روایات آمده است انسانی که دعا میکند اما به ازای آن کاری انجام نمیدهد، گویا خودش سرگردان کرده است؛ بنابراین در ابتدای سال از خداوند بخواهیم زمینهها را فراهم کند و در کنارش تصمیم بگیریم و سپس اقدام کنیم؛ بنابراین از همان ابتدای سال در پی تغییر شخصیت خود باشیم؛ خداوند نیز از کسانی که بخواهند بهتر شوند، حمایت میکند.
رسا ـ با تشکر از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید./908/گ402/س