معارف ناب اهل بیت باید در کودکی آموخته شود
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از روابط عمومی مسجد مقدس جمکران، در تعالیم دین مبین اسلام بر موضوع تربیت صحیح فرزند تأکید بسیاری شده است، تا جایی که حتی این دین انسان‌ساز دستورات تربیتی در این مورد را حتی بیش از تولد فرزند صادر کرده است. این تأکید به سبب اهمیت نوع و روش تربیت فرزندان و اثرات مستقیم آن بر روی شخصیت، نوع جهان‌بینی و زندگی آینده اوست. یکی از رسالت‌های مراکز و اماکن مذهبی اهمیت دادن به این موضوع و برنامه‌ریزی برای تربیت دینی کودکان است. مسجد مقدس جمکران که به تعبیر مقام معظم رهبری پایگاه عظیم تشیع است، از جمله مراکزی است که سالانه پذیرای بیش از 20 میلیون زائر و نمازگزار از اقصی نقاط این کره خاکی است و بخش قابل توجهی از این آمار را کودکان به خود اختصاص داده‌اند. با حجت‌الاسلام «عباس ابراهیمی»، معاون فرهنگی مسجد مقدس جمکران با موضوع برنامه‌ریزی‌های این معاونت در حوزه تربیت مهدوی کودکان گفت‌و گویی کردیم که در زیر می‌خوانید.
مخاطبان شما در مسجد مقدس جمکران چه کسانی هستند؟
بدیهی است که ما باید همه توان و بضاعتمان را به کار بگیریم تا زائران و نمازگزاران این مکان مقدس از خدمات فرهنگی مسجد بهره‌مند شوند. البته ناچاریم زائران مسجد را بر اساس ویژگی‌ها و شاخص‌های مختلفی چون ملیت، قومیت، زبان، شغل، تحصیلات و مواردی از این دست طبقه‌بندی کنیم تا بستر لازم برای برنامه‌ریزی و آینده‌نگری فراهم شود.
آیا به‌صورت ویژه برای نوجوانان و کودکان هم برنامه‌ریزی می‌کنید؟
اساساً آموزش و تربیتی که در دوره‌کودکی و نوجوانی رخ دهد، پایدارتر و اثرگذارتر از هر‌زمان دیگری خواهد بود و جملات حکیمانه‌ای چون «العلم فی الصغر، کالنقش فی الحجر» به معنای «دانش در دوران کودکی چون نقش زدن بر سنگ است»، موید این دیدگاه است. سیره معصومین و بزرگان ما هم همین‌طور بوده است. تاکید امامان معصوم(ع) بر آموزش معارف دینی به فرزندانشان در سنین کودکی یکی از بخش‌های مهم و قابل مطالعه در این حوزه است.مسجد مقدس جمکران هم بر همین اساس به دنبال طراحی بستر خاصی برای انتقال این آموزه‌ها و فرهنگ والا به نسل نوپا و نونهال جامعه اسلامی است و در این راه اقدامات گوناگونی انجام شده است. مثلاً یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های انجام‌شده که نتایج مثبت زیادی را برای ما به ارمغان آورده، انعقاد تفاهمنامه‌ای بین مسجد مقدس جمکران و سازمان دانش‌آموزی کل کشور است که بر اساس آن در طول سال هر‌روز پذیرای بیش از پانصد نفر از دانش‌آموزان سراسر کشور هستیم.
این طرح بیشتر در حوزه نوجوانان بود. در بخش کودکان چطور؟
جالب است بدانید که جمکران نخستین پایگاه مذهبی کشور است که در قالب واحدی به نام «گل نرگس» فضای اختصاصی‌ای برای کودکان دارد و در آن کارشناسان متعهد و متخصص تربیت کودک، خدمات فرهنگی و هنری متنوعی را به فرزندان زائران ارائه می‌کنند. مرکز گل نرگس محیط جذاب و نشاط‌آوری دارد و در فضایی به مساحت حدود 600مترمربع که از کارگاه‌های مختلف فرهنگی و هنری در آن تشکیل شده است.همچنین 14 کارشناس و مربی کارآموزده در این بخش فعالیت می‌کنند و در طول هفته پذیرای فرزندان زائران و اردوهای اعزامی از پیش‌دبستانی‌ها و دبستان‌هاست.
محتوای فعالیت‌ها و برنامه‌های مرکز گل نرگس چیست؟
در این مرکز تلاش می‌کنیم دو مفهوم اساسی و بنیادین را به کودکان منتقل کنیم. یکی بندگی و عبودیت خدای متعال است و دیگری انتظار و آمادگی برای ظهور حضرت مهدی(عج). اگر این 2 عقیده مهم در ذهن کودک جا بگیرد، به همه افکار و اعمال او در زندگی‌اش جهت خواهد داد. از همین رو، عبودیت و مهدویت را می‌توانیم 2 مفهوم مهم در برنامه‌های حوزه کودک بدانیم. البته با توجه به مکان مقدسی که در سایه آن به کار و فعالیت مشغولیم، طبیعی است که مهدویت و انتظار ولویت بیشتری پیدا می‌کند.
فعالیت‌های مرکز گل نرگس چه تفاوتی با برنامه‌های رایجی که در سایر مراکز و پایگاه‌های مختلف انجام می‌شود، دارد؟
در مرکز گل نرگس مهم‌ترین نقطه قوت ما تاکید بر فعالیت هدفمند و برنامه‌ریزی دقیق و مبتنی بر موازین علمی و اسلامی در همه جنبه‌هاست. ما به‌صورت همزمان چند محور مختلف را در نظر می‌گیریم: محتوایی که قرار است ارائه شود؛ قالب مناسب آن محتوا؛ شیوه اجرای آن قالب؛ شخصی که قرار است مجری قالب باشد و آن را به کار بگیرد. و از همه مهم‌تر محور آخر است که باید با دقت، حساسیت و لطافت کار را به نتیجه مطلوب برسانند.
چرا مجری مهم‌ترین بخش این فعالیت است؟
هدف ما از اجرای این فعالیت‌ها، تربیت دینی، تعمیق باورهای مذهبی و تقویت احساس دینی کودکان است و همه معتقدیم که مؤثرترین و ماندگارترین شیوه تعلیم و تربیت، ارتباط چهره‌به‌چهره و حضوری است. درست است که امکان ارائه بسیاری از آموزش‌ها به‌صورت غیرحضوری هم وجود دارد، اما آموزش و تربیت تفاوت‌های زیادی با هم دارند و تربیت را نمی‌شود از راه دور انجام داد. پس مجری یعنی کسی که در گام نهایی با ارتباط بی‌واسطه و زنده با کودک که مخاطب این تعلیم و تربیت است، بیشترین تأثیر را بر او می‌گذارد.
در زمینه انتخاب محتوا و انتخاب قالب و روش اجرا چطور؟ در این زمینه‌ها چگونه فکر می‌کنید؟
اولین نکته که باید به آن اشاره کنم، این است که متأسفانه در حوزه آموزش معارف مرتبط با فرهنگ انتظار و مهدویت به کودکان، کار چشم‌گیری تا کنون انجام نشده است و کارهای انجام‌شده، بسیار محدود است یا فاخر و اثرگذار نیست. در این رابطه گاهی محتوای خوبی ندارند و گاهی قالب مناسبی برایشان انتخاب نشده است.
فعالان این عرصه نباید فراموش کنند که کار برای کودکان اقتضائات و ویژگی‌های متمایزی دارد و با دنیای بزرگسالان متفاوت است. رهبر فقید انقلاب امام خمینی(ره) تعبیر جالبی در این رابطه دارند که بخشی از این معنا را منتقل می‌کند: «کودکان به ملکوت نزدیکترند». این یعنی کودکان سرشت و فطرت پاک و آماده‌ای دارند که پذیرای معارف و آموزه‌های ناب است و با توجه به محدودیت‌های سنی‌شان، باید با ارائه نمونه‌های ملموس و مصادیق مناسب، این آموزش‌ها را به آنان عرضه کنیم. البته بیان چنین ضرورتی به کلام راحت می‌نماید و در عمل بسیار پیچیده و دشوار است.به موضوع تخصصی خودمان در مسجد مقدس جمکران برگردیم و این که اینجا قرار است چه کنیم. روشن است که مهدویت محور اصلی کار ماست. اما مهدویت نیز دامنه بسیار وسیعی دارد. پس ابتدا باید ببینیم که چه جنبه‌هایی از آن را می‌خواهیم منتقل کنیم. پس ناچاریم به برخی سؤال‌ها پاسخ دهیم تا بتوانیم این پاسخ‌ها را با روش‌های مختلف به کودکان نیز بیاموزیم. این که امام ما کیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد؟ چه نقشی در زندگی ما دارد؟ رابطه ما با او چگونه است؟ تعابیری چون «بیمنه رزق الوری» و «سبب متصل بین الارض و السما» یعنی چه؟ منتظر چه فرقی با سایر افراد دارد؟ وظایف منتظر چیست؟ در دوران غیبت چه کاری باید کرد؟ سؤالاتی از این قبیل.این‌ها همه سؤالاتی است که پیش روی ما و همکاران ما است و برای پاسخ به هرکدام نیازمند مطالعه، تحقیق و تأمل فراوان هستیم.این موارددر مرحله انتخاب محتوا بود. به انتخاب قالب و روش اجرا که برسیم هم راه دشواری پیش روی ما باز می‌شود. زیرا طبع کودکان حوصله بیان طولانی و خشک و علمی معارف را ندارد و ناگزیریم که از ابزار هنر بیشترین استفاده را در ابلاغ پیام‌های فرهنگی‌مان ببریم. همان‌طور که مقام معظم رهبری نیز تصریح کرده‌اند، هر‌پیامی که بخواهد ماندگار شود، باید در قالب هنر عنوان شود و این رویکرد در حوزه کودکان اهمیت دوچندانی دارد.مقصود ما از هنر در اینجا، ابزارهایی چون شعر، قصه، نمایش، سرود و چیزهایی از این دست است که هرکدام‌شان اگر بخواهد برای کودکان اجرا شود، نیازمند ملاحظات و برنامه‌ریزی مفصلی است.
شما قبلاً اصالت را به مجری داده‌اید. وقتی محتوا و قالب با این همه مطالعه و دقت انتخاب شد، نقش مجری کمرنگ نمی‌شود؟
درست برعکس. گفتیم که همه فعالیت‌های ما با هدف تربیت دینی کودکان انجام می‌شود و برای انتقال معارف دینی، به‌ویژه با استفاده از هنر، به کسی نیاز دارید که هم تسلط خوبی بر محتوا داشته باشد و هم هنرمند و هنرشناس باشد. این را هم فراموش نکنیم که در امر تربیت، مهم‌ترین اصل، رابطه مستقیم مربی و متربی است. زیرا پیام‌ها و معارف اخلاقی به تنهایی و به خودی خود اثرگذاری کمی دارند و همیشه به وجود فردی که حامل این پیام‌ها باشد، نیاز داریم.
سخن پایانی؟
مطالبی که ارائه شد در حد اشاره به کلیات بود و جنبه‌های بسیار مهمی باقی مانده که متاسفانه گاهی از آن‌ها غفلت می‌شود. مثلاً توجه به بازی و اثر عمیقی که بر روان کودک دارد و ظرفیت زیادی که برای تعلیم و تربیت دینی کودکان در اختیار ما می‌گذارد.
اما به هر حال، در همه‌ی این حوزه‌ها، چه در انتخاب محتوا، چه در گزینش قالب و چه در برنامه‌ریزی برای چگونگی پیاده‌سازی قالب و اجرا، دست نیازمان را به سوی همه‌ی دغدغه‌مندان و کارشناسان متعهد عرصه‌ی کودک دراز می‌کنیم و دستشان را به گرمی می‌فشاریم.
از شما هم ممونیم که به این جنبه‌ی مهم و تاثیرگذار مسجد توجه کردید و امیدواریم که همین اقدامات زمینه‌ساز گسترش کمی و کیفی فعالیت‌ها شود./1323/د101/ی