حوزه‌های علمیه خراسان شمالی؛ نوپا اما پرتوان
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، حوزه‌های علمیه سند فقاهت و دیانت هر منطقه محسوب می شوند، از طرف دیگر نقش و جایگاه والای روحانیت در تشکیل نظام جمهوری اسلامی و شکل‌گیری هویت و فرهنگ دینی و اخلاقی مردم واقعیتی انکارناپذیر است به همین دلیل نیز شرایط و فعالیت‌های حوزه‌های علمیه در راستای تداوم آرمان‌ها و ارزش‌های انقلابی و اسلامی اهمیتی دوچندان دارد.
اگرچه غالب مدارس علمیه استان خراسان شمالی در شمال شرق کشور نوپا هستند اما برخی از مدارس این استان با مدیریت کلان حوزه علمیه خراسان، سابقه‌ای چند ده ساله داشته و بسیاری از بزرگان فقاهت و دیانت کشور روزگاری در این حوزه‌های علمیه تلمذ می کردند.
به بهانه برگزاری آزمون ورودی به حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی به سراغ حجت الاسلام والمسلمین حجت سالاری مکی، مدیر نمایندگی حوزه علمیه خراسان شمالی رفتیم و از او در مورد برنامه‌های این نمایندگی در سال جدید پرسیدیم، آن‌چه در پی می‌آید حاصل گفت‌و گوی خبرنگار خبرگزاری رسا در بجنورد، با این مدیر حوزوی است.
رساـ با تشکر از وقتی که در اختیار خبرگزاری رسا گذاشتید، لطفا بفرمایید رویکرد کلی برنامه‌های مدارس علمیه استان خراسان شمالی در سال جدید چیست؟
در سال جدید که ابتدا و انتهای آن به نام حضرت فاطمه(س) مزین شده است، برنامه‌ها و فعالیت‌های مدارس علمیه استان خراسان شمالی در راستای تحقق فرمایشات رهبر معظم انقلاب حول محور همدلی و همزبانی به لحاظ آن چه که وظیفه حوزه علمیه و روحانیت است، برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود.
حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی امسال همگام با تمامی اقشار مردم و نهادهای مختلف، سعی می‌کنند برنامه‌های خود را در راستای شعار سال پیش برند و در این زمینه با توجه به این‌که حوزه‌های علمیه در طول تاریخ اسناد فقاهت و دیانت هر منطقه‌ای بوده اند و مردم ولایت مدار و متدین استان خراسان شمالی نیز در جریان سفر رهبر معظم انقلاب به این استان در مهر ماه سال 91 همراهی و همگامی خود با ولایت را اثبات کردند؛ از این رو وظیفه روحانیت، مسؤولان، متدینان و نیک‌اندیشان استانی و کشوری تلاش برای تحکیم، توسعه و بالندگی بیش از پیش حوزه‌های علمیه و به تبع آن فرهنگ جامعه است.
برنامه‌های حوزه علمیه دو بخش است؛ بخشی از برنامه‌ها، همانند دانشگاه‌ها و مراکز علمی و آموزشی، آیین نامه‌ای بوده و مدارس علمیه استان نیز بر اساس آیین نامه ابلاغی و سرفصل دروس آنها را اجرا می کنند.
اما بخش دیگر فعالیت‌ها شامل آن دسته از برنامه‌های کلی است که از سوی مدیریت حوزه علمیه خراسان ابلاغ می شود و در این راستا امسال اولویت نخست مدارس علمیه استان خراسان شمالی، اجرای فعالیت‌های هدفمند در عرصه‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی بر اساس محورهای مشخص شده در سند چشم‌انداز حوزه علمیه خراسان است.
رسا- در مورد سند چشم‌انداز حوزه علمیه خراسان و برنامه ریزی شما برای اجرای این سند اندکی توضیح دهید.
پیرو بیانات رهبر معظم انقلاب مبنی بر لزوم تدوین سند چشم‌انداز برای حوزه‌های علمیه و ابلاغ مدیر عالی حوزه علمیه خراسان، سند چشم‌انداز 20 ساله حوزه علمیه خراسان با تشکیل کارگروه‌های متعدد تخصصی تدوین شده است.
بر اساس این سند حوزه علمیه خراسان در افق سال 1414، دومین حوزه علمیه شیعی در عرصه تفقه، تولید علم و زمینه‌سازی نظام‌های دینی و تمدن نوین اسلامی در جهان، مرجع اصلی فرهنگ و معارف اسلامی در منطقه، الهام‌بخش در تربیت عالمان متقی، متعهد و کارآمد و برخوردار از سازمان‌های بالنده و هم‌افزا خواهد بود.
سند چشم‌انداز حوزه علمیه خراسان اکنون ابلاغ شده و طی چهار برنامه پنج ساله از ابتدای سال 94 اجرایی شده است و مدارس علمیه استان خراسان شمالی نیز امسال برنامه‌های خود را بر مبنای این سند و فرمایشات رهبر معظم انقلاب تنظیم و اجرا می کنند.
وقتی از برنامه‌های هدفمند در حوزه‌های علمیه استان سخن به میان می‌آوریم به آن دلیل است که وضعیت موجود مدارس علمیه خراسان شمالی به لحاظ آماری و کیفی برای ما مشخص بوده و از طرف دیگر وضعیت مطلوب و مورد انتظار و برنامه های لازم برای رسیدن از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب نیز کاملا روشن است.
در این راستا امسال برنامه‌هایی نظیر توجه بیش از پیش به برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی با مدیران، اساتید و طلاب حوزه‌های علمیه استان از سوی اعضای شورای استانی و مسؤولین حوزه در دستور کار قرار دارد، همچنین در نظر داریم تا نشست‌هایی در خصوص موضوع همدلی و همزبانی با مدیران، اساتید و طلاب مدارس علمیه استان به صورت دوسویه و گفتمانی برگزار شود.
رسا- در زمینه مسائل آموزشی حوزه‌های علمیه خراسان شمالی برای امسال چه برنامه‌هایی دارید؟
در شهرستان‌های مختلف استان خراسان شمالی در مجموع حدود هزار و 300 طلبه خواهر و برادر در 15 حوزه علمیه شامل 9 مدرسه علمیه ویژه برادران و شش مدرسه علمیه ویژه خواهران در سطوح یک، دو و سه مشغول تحصیل علوم دینی هستند.
به فضل الهی و تلاش مسؤولان و طلاب مدارس علمیه استان خراسان شمالی، شاخص‌های آموزشی در مدارس استان در چند سال اخیر روند رو به رشدی داشته‌اند به گونه‌ای که در سه سال تحصیلی اخیر معدل کل حوزه های علمیه استان هر سال به طور میانگین 1.5 نمره افزایش داشته و در سال تحصیلی 93-92 نیز با تداوم روند افزایشی خود به 16.10 رسید.
در استان‌های سه‌گانه خراسان در مجموع بیش از 122 مدرسه علمیه دایر است که از بین این تعداد، مدارس علمیه استان خراسان شمالی از نظر معدل آموزشی رتبه های سوم، هفتم و یازدهم را نیز کسب کرده اند.
در بین حوزه‌های علمیه خواهران نیز مدرسه علمیه الزهرا(س) بجنورد سال گذشته در قسمت سفیران هدایت در سطح سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی مقام اول را کسب کرد که تمامی این مؤفقیت‌ها به واسطه تلاش جهادی مدیران و اساتید و طلاب مدارس علمیه استان خراسان شمالی به دست آمده است.
علاوه بر برنامه‌های آموزشی معمول، دوره‌های دانش‌افزایی مختلفی نیز در طول سال برای طلاب در نظر گرفته شده که از آن جمله می توان به دوره دانش‌افزایی عقاید، کلام، ادبیات عرب و ... اشاره کرد، دوره‌های دانش افزایی که با استفاده از اساتید مجرب هر رشته در راستای ارتقای مهارت‌های علمی طلاب برگزار می شود.
رساـ تدریس در حوزه‌های علمیه خراسان شمالی تا چه سطحی انجام می شود؟
از 15 مدرسه علمیه خواهران و برادران فعال در استان که در آنها سطوح یک، دو و سه حوزه علمیه تدریس می شود؛ شش مدرسه ویژه خواهران بوده که تمامی این مدارس به غیر از حوزه علمیه الزهرا(س) بجنورد فقط در مقطع پنج ساله سفیران هدایت( دیپلم به بالا) طلبه می پذیرند اما در مدرسه علمیه خواهران بجنورد افزون بر سفیران هدایت، طلاب مقطع بلندمدت( سیکل) نیز پذیرش می شوند.
در کل استان در مجموع 440 نفر طلبه خواهر در مقطع سفیران هدایت مشغول تحصیل هستند در حالی که سفیران هدایت در بخش برادران تنها در حوزه علمیه بجنورد دایر بوده و 63 طلبه نیز در این مقطع در حال تحصیل هستند.
البته برای سال تحصیلی جاری مجوز جذب طلبه برادر در مقطع سفیران هدایت در حوزه علمیه حضرت باقرالعلوم(ع) شهرستان راز و جرگلان نیز اخذ شد اما به دلیل استقبال اندک دارندگان مدرک تحصیلی دیپلم به بالا برای تحصیل در این مدرسه علمیه، مقطع سفیران هدایت در این شهرستان دایر نشد چرا که به طور کلی بیشترین متقاضیان تحصیل در حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی دارندگان مدرک تحصیلی سیکل هستند.
اگر چه تا سال گذشته تحصیل در مدارس علمیه استان خراسان شمالی تنها تا سطح دو انجام می شد اما از سال تحصیلی جاری و در راستای تأکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر تدریس سطوح عالی حوزه در این استان، مدرسه علمیه تخصصی امام خامنه‌ای(مدظله العالی) بجنورد اقدام به جذب طلبه در سطح سه کرد.
این مدرسه تخصصی در واقع پیش‌درآمد حوزه علمیه جامع استان با عنوان فیضیه خراسان شمالی است که طرح احداث آن در سفر مهر ماه سال 91 رهبر معظم انقلاب به این استان مصوب شد و بر اساس برنامه برای تدریس سطوح پایه تا عالی حوزه‌های علمیه در بجنورد راه‌اندازی می‌شود.
اکنون در مدرسه علمیه تخصصی امام خامنه‌ای(مدظله العالی) بجنورد که فاز نخست حوزه علمیه جامع استان خراسان شمالی محسوب می شود دو رشته کلام و علوم و معارف قرآن و حدیث در حال تدریس است.
رساـ وضعیت جذب و تدریس اساتید حوزه‌های علمیه خراسان شمالی چگونه است؟
در سال تحصیلی جاری در مدارس علمیه استان خراسان شمالی در مجموع 204 استاد اعزامی و حق‌التدریسی فعالیت می کنند که از این تعداد 131 استاد در مدارس علمیه برادران و 73 نفر نیز در حوزه‌های علمیه خواهران استان مشغول تدریس علوم دینی در سطوح مختلف هستند.
در حوزه‌های علمیه برادران استان خراسان شمالی از 131 استاد، 105 نفر آنها حق التدریسی و 26 نفر نیز اعزامی هستند که در این میان غالب اساتید اعزامی به حوزه‌های علمیه استان غیربومی بوده و تنها 20 درصد آنها بومی هستند.
در مدارس علمیه خواهران استان خراسان شمالی نیز 73 مدرس در حال تدریس هستند که غالب آنها حق التدریسی و بومی استان به شمار می‌روند.
در زمینه جذب مدرس برای حوزه‌های علمیه استان نیز در بخش اساتید اعزامی متقاضیان تدریس در مدارس علمیه می بایست در آزمون شرکت کرده و پس از کسب نمره لازم و پذیرش در مصاحبه علمی و گزینش، نیروی در تمام‌وقت مرکز مدیریت حوزه قلمداد شده و برای تدریس به مدارس مختلف اعزام می‌شوند که این اساتید در روز چهار ساعت مؤظفی تدریس دارند که شامل دو ساعت تدریس در صبح و دو ساعت حضور علمی در بعد از ظهر می‌شود.
اما برخی از اساتید فعال در حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی حق‌التدریسی هستند به این صورت که در دستگاه‌های دیگری مشغول فعالیت رسمی بوده اما در حوزه علمیه نیز تدریس می کنند که البته این افراد هم در آزمون کتبی شرکت کرده و مراحل مصاحبه علمی و گزینش را طی می‌کنند اما تدریس این اساتید تنها به یک ساعت در روز و یک درس خاص محدود می‌شود.
در واقع اساتید حق‌التدریسی بازوی حوزه علمیه استان خراسان شمالی محسوب می‌شوند چرا که تنها با تکیه بر شمار اندک اساتید اعزامی نمی‌توان پاسخگوی نیاز آموزشی 15 مدرسه علمیه فعال در استان بود.
رساـ یکی از مواردی که در سخنرانی رهبر معظم انقلاب در جمع طلاب و روحانیان خراسان شمالی نیز مطرح شد، موضوع خروج طلاب از این استان به منظور ادامه تحصیل بود، برای رفع این معضل چه اقداماتی شده است؟
به فضل الهی بعد از سفر رهبر معظم انقلاب به این استان و راه‌اندازی مدرسه تخصصی امام خامنه‌ای(مدظله العالی) در بجنورد که مقدمه راه‌اندازی حوزه علمیه جامع مورد نظر رهبری است، مهاجرت طلاب از استان به نسبت سابق بسیار کم شده است.
در سال‌های گذشته به دلیل آن که تحصیل دروس حوزوی در استان تنها تا سطح دو آن هم فقط در دو مدرسه امام صادق(ع) بجنورد و آیت الله حکیم شیروان امکان‌پذیر بود طلاب استان خراسان شمالی پس از پایان این سطوح بالاجبار برای تحصیل به حوزه‌های علمیه بزرگ‌تر نظیر مشهد و قم مهاجرت می‌کردند اما با راه‌اندازی مدرسه تخصصی امام خامنه‌ای که سطوح دو و سه تحت برنامه و عمومی و نیز دو رشته تخصصی در آن ارائه می‌شود؛ این مشکل تا حد زیادی رفع شده و اکنون به جز در موارد خاص، مهاجرت طلاب به منظور تحصیل بعد از اتمام سطح دو در استان صورت نمی‌گیرد.
البته بر اساس برنامه و در آینده‌ای نزدیک حوزه علمیه جامع استان خراسان شمالی با داشتن سطوح یک، دو و سه و ارائه مقاطع عالی حوزه علمیه و رشته‌های تخصصی در استان دایر می‌شود.
همچنین برای سال تحصیلی جدید مجوز تدریس درس خارج نیز در این مدرسه تخصصی اخذ شده و قرار است درس خارج به صورت ویدئوکنفرانس ارائه شده و امتحانات آن نیز در مشهد برگزار شود.
رساـ هر سال چه تعداد طلبه از حوزه‌های علمیه خراسان شمالی انصراف می‌دهند؟
شمار طلبه‌هایی که از تحصیل در مدارس علمیه استان انصراف می‌دهند بسیار اندک است به گونه‌ای که در سال تحصیلی گذشته تنها پنج طلبه از تحصیل در حوزه‌های علمیه استان انصراف دادند.
رساـ برنامه‌های پژوهشی حوزه‌های علمیه خراسان شمالی برای سال جدید چیست؟
امسال با توجه به فعالیت مدرسه تخصصی امام خامنه‌ای(مدظله العالی) در بجنورد، رویکرد پژوهشی حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی فرمایشات رهبر معظم انقلاب در جمع طلاب و روحانیان استان در مهر ماه سال 91 با در نظر گرفتن آسیب‌های موجود در سطح جامعه است.
در واقع بعد از سفر رهبر معظم انقلاب به استان خراسان شمالی و بیان وظایف و انتظارات از حوزه‌های علمیه، مقالات و آثار پژوهشی در مدارس استان رشد چشمگیری داشته اند به گونه‌ای که تا سال گذشته حدود هزار اثر پژوهشی از سوی طلاب و اساتید حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی پیرامون فرمایشات رهبر معظم انقلاب خلق شد و امید می‌رود این تعداد امسال به هزار و 300 اثر پژوهشی افزایش یابد.
تجهیز کتابخانه‌های مدارس علمیه استان از نظر کتاب و نرم‌افزار، فعال کردن شورای پژوهشی نمایندگی حوزه علمیه خراسان شمالی به منظور جهت‌دهی و سیاست‌گذاری لازم در امر پژوهش، تقویت مجمع فعالان پژوهشی و ... از جمله برنامه‌های پژوهشی در حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی برای سال جدید به شمار می‌روند.
همچنین در مدارس علمیه خواهران استان نیز برگزاری کارگاه‌های روش و فنون مشاوره خانواده جزء برنامه‌های سال جدید محسوب می‌شوند.
رساـ در زمینه کشف و جذب نخبگان حوزوی خراسان شمالی چه برنامه‌هایی دارید؟
مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان مدرسه ای با عنوان فقاهت دارد که مختص جذب نخبگان حوزوی و فقیه‌پروری است، در این راستا همه ساله نخبگان مدارس علمیه استان خراسان شمالی شناسایی شده و برای شرکت در آزمون این مدرسه علمیه معرفی می‌شوند که امسال نیز فراخوان آزمون ورودی این مدرسه برای طلاب پایه شش حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی منتشر شده است.
در مجموع در زمینه ممتازین حوزه علمیه خراسان، باید گفت بخش قابل توجهی از نخبگان مربوط به حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی هستند.
رساـ برخی معتقدند در سال‌های اخیر مدرک‌گرایی در بین طلاب باب شده است، نظر شما چیست؟
اولا ما این مسأله که طلاب به سمت مدرک‌گرایی رفته‌اند را قبول نداریم چرا که این موضوع حداقل در مدارس علمیه استان خراسان شمالی وجود ندارد و در بسیاری از مواقع مسؤولان آموزش به دنبال طلاب رفته و از آنها می‌خواهند تا برای دریافت مدرک، اقدامات لازم را انجام دهند.
در زمینه نمره‌گرا شدن طلاب نیز اگرچه نمره‌گرایی یک آسیب است اما این موضوع در مدارس علمیه آن‌چنان نمود ندارد؛ چرا که در ساختار حوزه علمیه طلبه ممتاز، طلبه‌ای نیست که تنها نمره آموزشی و معدل او بالاتر باشد؛ بلکه ممتاز کسی است که به لحاظ اخلاقی، فعالیت‌های تبلیغی و پژوهش در رتبه قابل قبولی باشد و آن‌گاه وضعیت آموزشی و نمره او هم لحاظ می‌شود.
در حوزه‌های علمیه افزون بر پرونده آموزشی، پرونده اخلاقی طلاب نیز وجود دارد و این شائبه که طلاب و حوزه‌های علمیه به سمت مدرک‌گرایی پیش می‌روند شاید از نظام‌مند شدن فعالیت‌های آموزشی در حوزه‌های علمیه نشأت گرفته باشد؛ چرا که در گذشته در حوزه‌های علمیه امتحان و نمره به معنای امروزی آن وجود نداشت اما امروز آموزش در حوزه علمیه نمره‌بندی شده، اما این به معنای نمره‌گرایی نیست حداقل برنامه‌ریزی ما به این سمت نیست.
رساـ برنامه‌های شما در حیطه امور فرهنگی حوزه‌های علمیه خراسان شمالی چیست؟
در حیطه مباحث فرهنگی و تهذیبی اولویت حوزه‌های علمیه استان خراسان شمالی در سال جدید دروس اخلاق عملی است، همچنین با توجه به اهمیت خودسازی، مؤانست بیش از پیش با قرآن در زمینه قرائت و مفاهیم نیز به صورت ویژه در دستور کار مدارس علمیه استان است.
سال گذشته طلاب حوزه علمیه خراسان شمالی برنامه فرهنگی هنری تحت عنوان «سینمایش غدیر» را با مشارکت نهاد کمیته امداد امام خمینی(ره) استان برگزار کردند که بیش از هشت هزار نفر مخاطب داشت و امسال نیز با توجه به تجربه مؤفق سال گذشته، ورود طلاب و روحانیان استان خراسان شمالی به امور هنری به صورت جدی پیگیری می شود.
درواقع یکی از اولویت‌های فرهنگی نمایندگی حوزه علمیه استان خراسان شمالی برای سال جدید ورود طلاب استان به عرصه هنر اسلامی و حضور پررنگ و مؤثر در برنامه های استانی است.
در این راستا بر اساس برنامه با همکاری حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، فعالیت‌های هنری طلاب و روحانیان استان خراسان شمالی در مناسبت‌های مذهبی نظیر ایام فاطمیه، محرم، عید غدیر، ایام ماه رجب و ... برگزار می شود.
رساـ از وقتی که در اختیار ما گذاشتید سپاسگزاریم
من هم از شما و تلاش‌های خبرگزاری رسا در استان خراسان شمالی، علی‌الخصوص فعالیت‌های خبری ارزشمندی که در رابطه با حوزه‌های علمیه استان صورت می‌گیرد، تشکر و قدردانی می کنم.
/402/9314/م
گفت و گو از: هادی رحیمی کوهستان