نشست فلسفی تبیین صفات خداوند برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا نشست علمی بررسی ادله الاهیات سلبی توسط حجت‏الاسلام رضا برنج کار عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) شب گذشته در انجمن علمی حوزه علمیه قم برگزار شد.

حجت‏الاسلام برنج کار در بیان موضوع این نشست گفت: بحث از اسما و صفا الهی در دو بخش وجود شناسی و روابط آن با صفات مطرح می‏شود و معنا شناختی صفات یا اسما بدین صورت که آیا معانی اسما و صفات بین خالق و مخلوق متحد است یا خیر مورد بررسی است.

وی در ادامه افزود: معنای عام الاهیات سلبی در مقابل الاهیات اثباتی است و اتحاد بین معانی اسما و صفات خالق و مخلوق را با حذف نواقص مخلوق و با صفت بینهایت برای خالق اثبات می‏کند.

وی در تشریح معنای الاهیات سلبی به معنای خاص ابراز داشت: الاهیات سلبی به معنای خاص یعنی این‏که درک صحیح انسان از اسما و صفات خداوند به معنای سلب صفات نقص نسبت به خدا است و غیر از این را نمی‏توان درک کرد به طور مثال خدا عالم است یعنی خدا جاهل نیست.

این استاد دانشگاه در بیان اولین دلیل این نظریه اظهار داشت: اگر خداوند به همان معانی اثباتی که از مخلوقات انتزاع کردیم باشد میان خالق و مخلوق اشتراک ایجاد کردیم و این تشبیه است که باطل است که اصل آن توحید خداوند است.

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) به بیان دوم دلیل از این نظریه پرداخت و اظهار داشت: صفات خداوند عین ذات خدا است نه زائد به ذات، پس اگر صفات خدا به نحو اثباتی قابل تصور باشد ذات خدا تصور شده که این امری محال است.

این کارشناس فلسفه ادله سوم الاهیات سلبی را تحلیل کرد و گفت: صفات مفهوما غیر همدیگر و غیر ذات هستند، بنابراین اگر ذات الهی متصف به این صفات شود متکثر خواهد بود مگر این که مفاهیم صفات از واقعیات حکایت نکند که در این صورت صفات واقعی خدا نخواهد بود و این نیز باطل است.

در ادامه امیر خواص عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در نقد سخنان حجت‏الاسلام برنج کار و ادله طرفداران نظریه الاهیات سلبی گفت: دلیل اول یک قیاس استثنائی متصله است که کلیت تالی محل اشکال است، چرا که اثباتیون تشبیه را نمی‏پذیرند اما اشتراک به اصل توحید خدشه وارد نمی‏کند پس نتیجه باطل خواهد بود.

وی در نقد دلیل دوم الاهیات سلبی خاطر نشان کرد: عینیت ذات و صفات درست است اما تصور صفات مربوط به مقام معرفت شناسی است و تصور ذات مربوط به مقام هستی شناسی بنابراین محال بودن تصور ذات نیز پیش نخواهد آمد.

خواص به نقد دلیل سوم الاهیات سلبی پرداخت و تأکید کرد: عینیت متصل به حقیقت ذات می‏شود نه مفاهیم ذات، در ضمن آن تکثری که پیش می‏آید تکثر مفهومی است که اشکال ندارد و محال نیست.

وی در پایان سخنان خود با ارائه سوال از حجت‏الاسلام برنج کار اظهار داشت: آیا الاهیات سلبی صفت را از خداوند سلب می‏کند؟ یا این‏که صفات را به خداوند نسبت می‏دهد اما فهم آن را برای انسان محال می‏داند؟

در ادامه نشست حسن یوسفیان عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در نقد نظریه الاهیات سلبی گفت: ابهامی که در استدلال‏های حجت‏الاسلام برنج کار مطرح شد این است که بحث الاهیات سلبی لازمه این است که خداوند اصلا صفتی ندارد.

وی در ادامه افزود: تقریری که در اثبات نظریه سلبی مطرح شد دقیقا نظریه الاهیات سلبی نیست و این تقریب و نزدیک کردن دو نظریه سلبی و اثباتی در کنار هم است که می‏توان با تغییر عبارت آنها را به اتحاد رساند.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: قاضی سعید که رییس این نظریه است به نص صریح در کتب خود صفات را از خداوند نفی می‏کند و این با تقریر شما مخالف است.

وی افزود:  به زعم و گمان صاحبان نظریه الاهیات سلبی صفات مورد استفاده در آیات و روایات برای رعایت حال عوام است که سخن درستی نیست.

یوسفیان تصریح کرد: عالم بودن با جاهل نبودن یکی است و افتراق بین آنها تناقض و پارادوکس است و این قابل تعقل نیست و تصورا و تصدیقا باطل است.

در پایان حجت‏الاسلام برنج کار در پاسخ به نقد‏های وارده بر نظریه خود گفت: نقد ادل که کلیت و باطل دانستن تالی دال بر بطلان توحید است در صورتی که این محال است، اما در بحث وجود نیز می‏گوییم خداوند معدوم نیست و مخلوقات نیز معدوم نیستند و این چون سلبی است تعلق صفت به خداوند نیست و تشبیه بین خاق و مخلوق نیز پیش نمی‏آید.

وی در پاسخ به نقد دوم گفت: افتراق بین کنه ذات و خود ذات، کنه علم و خود علم افتراق مبهمی است و معنای دقیقی از آن معلوم نیست فهمیدن علم همان علم است و لا غیر.

وی در پاسخ به تناقض مطرح شده با اشاره به روایتی از امام صادق(ع) خاطر نشان کرد: بله ما معتقدیم خداوند صفت ندارد البته می‏توان مانند بیان معصوم در برخی روایات خداوند را به صفت بی صفتی توصیف کرد که این توصیف به معنای عام است و محال نخواهد بود.

وی تأکید کرد: چون احاطه به ذات خداوند محال است انتزاع صفات از آن نیز محال خواهد بود مگر این‏که برای بیان محدودیت آن باشد که به شرک منتهی می‏شود.

این استاد فلسفه اظهار داشت: تکثر مفهومی تکثر ذاتی می‏آورد مگر این‏که از مصداق حکایت نکند و این نیز محال است.

وی در پایان در رد تناقض مطرح شده گفت: بله عدم جهل خدا لازمه اثبات علم است اما علم متصف به خداوند نیست و خدا خالق علم است نه این‏که خداوند متصف به علم باشد.

شایان ذکر است در ادیان الهی بسیاری از مسائل مشترک مانند وحدت الهی، ارسال رسل و اثبات معاد مطرح شده است که در بیان و تشریح آنها در طول تاریخ از سوی فلاسفه در هر گوشه از جهان مورد نقض و ابرام قرار گرفته است، این نشست در پاسخ به نحوه اتصاف خالق و مبدأ عالم به صفات کمالی و تنزیه وی از صفات سلبی از دو دیدگاه الاهیون سلبی و فیلسوفان صدرایی است که برخی از آنها قائل به عدم درک صفت و یا گاهی عدم اتصاف و سلب صفت از خداوند قائل‏اند و در برخی از این نظریات صفت را در حد درک بشر و در برخی دیگر اثبات صفات کمالی قابل فرض را بر خداوند متصف می‏داند./1329/پ201/س