راز و رمز پیروزی بر دشمن از دیدگاه قرآن کریم
به گزارش پیشخوان خبرگزاری رسا، حجت الاسلام و المسلمین میرعرب, عضو هیات علمی مرکز فرهنگ و معارف قرآن در یادداشتی به بررسی رمز پیروزی بر دشمن از نگاه قرآن پرداخته است.
خدای متعال در آیه 60 سوره روم می فرماید: فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذینَ لا یُوقِنُون؛ (در برابر چنین مردمی) صبر کن که وعده خدا حق است و هرگز کسانى که ایمان ندارند تو را سبک نکنند (و وادار به رفتار نسنجیده و انفعالی ننمایند.)
مقابله با باطل کاری سخت و تحمل عواقبش بسیار دشوار است. خدا در آخرین آیه سوره روم، از پیامبرش می خواهد که در مقابله و مبارزه صبور باشد. می فرماید: فَاصْبِرْ، صبر کن اى محمّد! کسی که بخواهد درهم کوبنده شرک و کفر و شکننده سد عقاید خرافی باشد، باید صبر کند. مشرکان از عقاید خود دست برنخواهند داشت، و با کسی که بخواهد عقاید آنان را ابطال کند، مبارزه خواهند کرد، نه یک مبارزه فکری و عقلی، بلکه با اذیت و آزار و تهمت زدن. روش آنان ناجوان مردانه خواهد بود که تحمل آن سخت است و دلی قوی و اراده ای مستحکم می خواهد.
امر به صبر در این آیه در پی آن است که خدای متعال، جبهه ی مقابل پیامبر را مُردگان ناشنوا: الْمَوْتى، لجوجان در برابر دعوت حق: وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرین (روم: 52)، کورهای گمراه (روم: 53)، مردم مجرم: الْمُجْرِمُونَ (روم: 55) و انسان هایی که بر دلهایشان قفل خورده و راه های ادراکی آنان بسته شده (روم: 59)، معرفی کرد. چنین موجوداتی را چگونه می شود هدایت کرد؟! در مقابل اینها که حوادث ناگواری پیش خواهند آورد، آزارها و کارشکنی های بسیار خواهند داشت و نسبت هاى ناروا خواهند داد، جز صبر چیزی کارساز نیست.
در این آیه کوتاه، در آغاز و ختام دو دستور مهم اخلاقی و روانی به پیامبر داده شده که دو راهکار اساسی برای رسیدن به هدف هستند. در وسط آیه یک بشارت بزرگ، تا او را در این مبارزه پىگیر و مستمر در برابر این لجوجان جاهل، و بىخردان سرسخت، پایدار کند.
در کنار مأموریت به صبر، خدای متعال به رسولش وعده پیروزی و غلبه می دهد و گوشزد می کند که وعده خدا حق است: إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ. با اینکه کسی مانند او به حق بودن وعده خدا، آگاه نیست و از ایمان او قوی تر وجود ندارد، ولی از آنجا که فشار بسیار زیاد است، خدا تاکید می کند تا دلش هر چه بیشتر آرامش یابد. پس، در مبارزه با دشمن آرامش قلبی و صلابت روحی بسیار مهم است.
در ادامه آیه مورد بحث، دومین دستور، "لا یَستَخِفَّنَّک" است. یستخفّ از "خَفَفَ" به معنى سبکى است که باب استفعال آن چنین معنا می شود: آنان می خواهند تو را سبک کنند و به کارهای سبک وادارند. نهی از چنین فعلی یعنى آن چنان سنگین و پا بر جا باش و بر اساس برنامه عمل کن که این افراد نتوانند تو را از جا تکان دهند. پس خدای متعال از پیامبر خواسته که مواظب باشد تا دشمن احساس نکند می تواند در او تاثیر بگذارد. به پیامبر(ص) تذکر داده شده که اگر دشمن بفهمد نقطه ضعف داری، فشارش بیشتر خواهد شد، پس در مسیرت استوار و محکم بایست و صبورانه برنامه خود را اجرا کن.
قرینه ذیل آیه که جبهه مقابل پیامبر(ص) را با صفت "لایوقنون" توصیف می کند، یادآور شده که جبهه مقابل هیچ نوع استواری در عقیده و هیچ اطمینانی به راه خود ندارد. به همین علت زود دستپاچه می شود و شکست می خورد، فقط کافی است مدتی صبر کنی و از هیاهوی آنها نترسی. کسی که مانند پیامبر(ص) به درستی فکر و راه خود یقین دارد باید صلابت و صبر داشته باشد.
این دستور به تسلط بر اعصاب و حفظ متانت و آرامش، و به اصطلاح از جا در نرفتن در مبارزه سخت و پىگیر، بسیار مهم است. همه کسانی که در طول تاریخ پیروز شده اند، در اثر اعتقاد جازمی بوده که به راه خود داشته و مدیریت متینی بوده که در مسیر مبارزه انجام داده اند.
اگر دشمن بتواند صاحب عقیده ای را به انفعال بکشاند، امیدوار می شود که او را سردرگم کند تا رفتاری نامعقول و شاید زشت انجام دهد که در این صورت امیدوار می شود بتواند خصمش را وادار به نرمش کند. در این حال است که در او طمع می کنند و جسارتشان بیشتر می شود. خدای متعال در سوره قلم آیه 9 می فرماید: وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُون؛ آنها دوست دارند نرمش نشان دهى تا آنها(هم) نرمش نشان دهند (نرمشى توأم با انحراف از مسیر حق!)
از امر به صبر و نهی از سبکی استفاده می شود که یک رهبر حق حتی در مسیر مبارزه عجله هم نباید کند. حرکت عجولانه و انفعالی و ضعیف که ناشی از عصبانیت و درهم ریختگی روانی باشد، نتیجه خوبی ندارد. گاهی هیاهوی دشمن و فشارهای روحی و روانی او برای رسیدن به همین هدف است. فشار دشمن، اذیت و آزار او ممکن است رهبری را از جای برکند و او را به اقدام عجولانه وادارد. این هم نوعی سبکی و کم تحملی است. برنامه باید قوی، دقیق و طبق دستور خدای متعال صبورانه عملیاتی شود.
على بن ربیعه نقل می کند: مردی از خوارج علی(ع) را مورد خطاب قرار داد و آیه 65 سوره زمر را خواند: "و لقد اوحى الیک و الى الذین من قبلک: لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ به تو و همه پیامبران پیشین وحى شده که اگر مشرک شوى، تمام اعمالت تباه مىشود و از زیانکاران خواهى بود!
او می خواست علی(ع) را با تهمت شرک منفعل کند تا حرکتی سبک و دون شأن خود انجام دهد، ولی، علیّ(ع) که در حال نماز صبح بود، همین آیه شصتم روم را خواند: فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ؛ پس صبر کن که وعده خدا حق است. مباد آنان که به مرحله یقین نرسیدهاند، تو را بىثبات و سبک گردانند. (میبدی، کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج7، ص473.) با این پاسخ دشمن خلع سلاح شد و نتوانست رهبر الهی را تضعیف کند.
حدیثی دیگر نیز معنای آیه را روشن می کند. زید بن على بن الحسین، خدمت امام باقر(ع) رسید و نامه هایى از اهل کوفه را نشان داد که از امام(ع) درخواست قیام کرده بودند. بعد از گفت و شنودی، حضرت باقر(ع) به زید فرمود: اطاعت از امام از طرف خدای عز و جل فرض و واجب است. این قانون ثابت خداست. سپس امام یادآور شد که خدا برای امام برنامه معین کرده و او حق ندارد عجولانه دست به حرکتی بزند. اینجا امام(ع) به همین آیه تمسک کردند و خواندند: فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ.
حضرت در توضیح زید را چنین نصیحت فرمودند: «آنها در برابر مشیت خدا هیچ کمکى به تو نمی کنند، شتاب مکن، زیرا خدا با شتاب زدگى بنده ها نمى شتابد، تو خود را از خدا پیش نیانداز تا بلاها درمانده ات نکنند و به خاک هلاک نیاندازند». (کلینی؛ الکافی، ج1، ص356- 357) پس، آیه دستور به استواری و استحکام در اجرای برنامه و مراقبت از انفعال در برابر تحریکات دشمن و یا دوستان ناآگاه و کم تجربه است./992/د101/ب6
منبع: پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی