شماره بیست و چهارم فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق به چاپ رسید + دانلود شماره های گذشته
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست و چهارمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق دربردارنده مقالات زیر است:
«چالش‌های اخلاقی فمینیسم در فرزندآوری از دیدگاه اسلام و راهکارهای آن»
«فضیلت‌گرایی اخلاقی ابن‌سینا»
«ملاحظات و چالش‌های اخلاقی در برنامه‌های رادیویی (با تأکید بر ارتباطات کلامی)»
«تأملاتی در کاربرد قانون زرین اخلاق در قرآن کریم»
«اخلاق رسانه در حوزه خبر و اطلاع‌رسانی با تأکید بر آموزه‌های دینی»
«توصیف اخلاقی خداوند در حکمت سینوی»
«نقش انسان‌شناسی در اخلاق بر مبنای تفسیر المیزان»
«اندیشه اخلاقی ابن‌مسعود»
«شریعت، ضمانت اجرای اخلاق»
چالش‌های اخلاقی فمینیسم در فرزندآوری از دیدگاه اسلام و راهکارهای آن
سیدعلی حسینی زاده
حسین بستان (نجفی)
مهوش کهریزی
چکیده: در جوامع غربی به موازات گسترش نگرش‌های فردگرایانه، گرایش به داشتن فرزند کمتر شده است؛ زیرا فرزندان به طور طبیعی محدودیت‌ها و فشارهای روانی و اقتصادی متعددی را به خانواده تحمیل می‌کنند و در نتیجه به عاملی مؤثر در کاهش رضایت زناشویی مبدل شده‌اند که این امر موجب افزایش خانواده‌های بدون فرزند در جوامع صنعتی شده است. در مقابل، توصیه‌هایی دینی دربردارنده راهکارهایی هستند که اسلام از راه آنها کوشیده است فرزندان را به جای آنکه عاملی برای سرخوردگی و نارضایتی والدین باشند، به عاملی برای افزایش رضایت خاطر آنان و در نتیجه تحکیم پیوند زناشویی تبدیل کند. در آیین اسلام، وجود فرزندان مایه خیرات و برکات دنیوی و اخروی برای والدین است و آنها به هر دلیل، نباید خود را از این بهره‌مندی محروم سازند. در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه‌های اسلام و فمینیسم در موضوع تولید مثل و فرزندآوری با هم مقایسه شده و سپس چالش‌های اخلاقی فمینیسم برای خانواده در این موضوع و راهکارهای اسلام برای حل آنها بررسی شده است.
فضیلت‌گرایی اخلاقی ابن‌سینا
حسین اترک
چکیده: نظریه اخلاقی ابن‌سینا در زمره نظریه‌های فضیلت‌گرایی قرار می‌گیرد. وی نظریه اخلاقی خود را با بحث از سعادت به عنوان غایت نهایی زندگی انسان آغاز می‌کند و سعادت نهایی انسان را در قرب به خداوند متعال و راه رسیدن به مقام قرب را کمال در عمل و نظر می‌داند. بنابراین سعادت حقیقی انسان در کمال قوه نظری و عملی اوست. کمال قوه عملی در این است که انسان به ملکه عدالت برسد و قوای شهوی و غضبی را تحت کنترل قوه عاقلانه درآورد و فضائل حکمت، شجاعت و عفت را کسب کند. همچنین کمال قوه نظری در آن است که انسان به حقایق همه اشیا علم پیدا کند و عالم عقلی مضاهی با عالم عینی باشد. ابن‌سینا فضائل را به فضائل نطقی (یا عقلی) و خلقی تقسیم می‌کند که فضائل نطقی، فضائل نفس هستند و فضائل خلقی، فضائل بدن اراده کننده در نگاه او، راه رسیدن به فضائل اخلاقی، رعایت قاعده اعتدال است و نکته مهم در نظریه وی، اکثری‌دانستن این قاعده است. در این مقاله سعی شده است جهات ابتکاری نظریه اخلاقی ابن‌سینا در مقایسه با دیگر حکمای اسلامی نیز بیان شود.
ملاحظات و چالش‌های اخلاقی در برنامه‌های رادیویی (با تأکید بر ارتباطات کلامی)
محمدجواد فلاح
چکیده: اخلاق گفتاری از مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه مطلوب اخلاقی است که مرهون عوامل بسیاری از جمله عوامل فرهنگی و اجتماعی است. در این بین رادیو به عنوان رسانه شنیداری نقش کلیدی در این زمینه دارد. در این رسانه عوامل انسانی مستقیم و غیرمستقیم شامل تهیه‌کنندگان، نویسندگان، گزارشگران، گویندگان، مجریان، کارشناسان و دیگر عوامل مؤثر در برنامه‌های تولیدی و زنده رادیو می‌توانند گام‌های مؤثری در این زمینه بردارند. اخلاق حرفه‌ای رسانه اقتضا می‌کند عوامل دست اندر کار به ویژه سیاست‌گذاران کلان در رادیو با آموزش و آگاهی‌بخشی اخلاق‌گفتاری در این رسانه ضمن دانستن مصادیق رذایل و فضای اخلاق و ادب گفتار در رادیو و با تأکید بر اخلاق رسانه‌ای بتوانند زمینه بهبود شرایط موجود و رسیدن به نتایج و اهداف اخلاقی مورد نظر را فراهم آورند. چالش‌ها و تعارضات اخلاقی در این حوزه نیز حائز اهمیت است. اینکه آیا عوامل رادیو جهت جذب مخاطب یا حقیقت‌گویی می‌توانند برخی ملاحظات اخلاقی مثل عدم اشاعه فحشا و یا مزاح و شوخی غیرمشروع را نادیده بگیرند و اقدام به تولید محتوی کنند مصداق و نمونه‌ای از این چالش‌هاست.
تأملاتی در کاربرد قانون زرین اخلاق در قرآن کریم
حامد شیواپور
محسن اخباری
چکیده: قانون زرین اخلاق از مهم‌ترین قوانین کلی اخلاقی است. این قانون صورت‌بندی‌‌های گوناگونی دارد که یکی از رایج‌ترین آنها چنین است: «آنچه برای خود می‌پسندی، برای دیگران هم بپسند و آنچه برای خود نمی‌پسندی، برای دیگران نیز نپسند.» قانون زرین در بیشتر ادیان و از جمله در ادیان ابراهیمی مورد توجه است. در اسلام نیز روایات فراوانی با مضمون قانون زرین وجود دارد؛ اما در قرآن کریم این قانون با همین قالب بیان نشده و تنها "آیات متعددی از قرآن مبتنی بر قانون زرین یا مشیر به آن است. بررسی این آیات در قرآن کریم و تطبیق آنها با بیان قانون زرین به ویژه در یهودیت و مسیحیت حاوی نکاتی است که در این مقاله بررسی می‌گردد.
اخلاق رسانه در حوزه خبر و اطلاع‌رسانی با تأکید بر آموزه‌های دینی
میثم قاسمی
چکیده: رسانه خبری، مرجعی اجتماعی برای تأمین نیازهای اطلاعاتی جامعه بشری و دارای نقشی بی‌بدیل است که کلیه نهادهای اجتماعی زندگی، مثل نهادهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه مستقیم و غیرمستقیم از آن متأثر خواهند بود. از این‌رو تحلیل خبر و اطلاع‌رسانی رسانه‌ای، از منظر اخلاقی حائز اهمیت بسیاری است و بی‌توجهی به رویکرد‌های اخلاقی در این حوزه به انحراف جامعه هدف در بیشتر نهادهای اجتماعی آن می‌انجامد. ما در این مقاله، اصول و کدهای اخلاقی را با محوریت مراحل کنشگری حرفه‌ای رسانه خبری، سامان‌دهی می‌کنیم و برخی از اصول و کدهای اخلاق رسانه خبری را برمی‌شمریم.
توصیف اخلاقی خداوند در حکمت سینوی
حبیب‌الله ابراهیمی
محسن جوادی
سعید رحیمیان
چکیده: در فلسفه برای معرفی خداوند بیشتر از اوصاف متافیزیکی همچون وجوب، قدرت و حیات بهره گرفته می‌شود و از اوصاف اخلاقی کمتر استفاده می‌شود؛ اما در متون مقدس دینی، از جمله قرآن کریم، اوصافی مانند عدالت، بخشندگی، مهربانی و وفای به عهد در مورد خداوند به کار رفته است که در زبان متعارف انسانی، به اوصاف اخلاقی معروف‌اند. بسیاری با ابتنای اخلاق بر امر و نهی الهی، امکان توصیف اخلاقی خداوند را به چالش کشیده‌اند؛ چنان‌که در جهان اسلام این دیدگاه را اغلب به اشاعره نسبت داده‌اند. حال آیا خداوند، واجد اوصاف اخلاقی است؟ این نوشتار با شیوه‌ای توصیفی ـ تحلیلی و گاه انتقادی، برخی لوازم توصیف اخلاقی خداوند، مانند اندراج اخلاق در علوم فلسفی و جایگاه قضایای اخلاقی در اندیشه ابن‌سینا را بر اساس دو تفسیر از محقق لاهیجی و محقق اصفهانی بررسی و اثبات می‌کند که بر اساس برداشت محقق لاهیجی می‌توان از دیدگاه ابن‌سینا، خداوند را واجد اوصاف اخلاقی دانست و او را با اوصاف اخلاقی توصیف نمود. همچنین در این نوشتار، برخی چالش‌های توصیف اخلاقی خداوند پاسخ داده شده است.
نقش انسان‌شناسی در اخلاق بر مبنای تفسیر المیزان
رحیم دهقان سیمکانی
محمدرضا پورتقی
چکیده: در جهان‌بینی الهی، هر موجودی که در جهان امکانی سهمی از هستی دارد، از سه مبدأ «فاعلی»، «داخلی» و «غایی» برخوردار است. انسان نیز دارای این مبادی سه‌گانه است و علامه طباطبایی این مبادی را مدخلی برای ورود به نظام اخلاق ترسیم نموده که بر اساس آن می‌توان نقش انسان‌شناسی در اخلاق را در نظر ایشان تبیین نمود. ایشان به مقتضای مبدأ فاعلی انسان، الگوی «اخلاق توحیدی» را مطرح نموده که نه تنها نگرش انسان محدود در این عالم مادی را به سمت اخلاق مابعدالطبیعه ترغیب می‌کند، در تحقق عینی ارزش‌های اخلاقی و نیز ایجاد انگیزه در عامل اخلاقی نیز تأثیر قابل توجهی دارد. همچنین به مقتضای مبدأ داخلی، ضمن تحلیل قوای نفس انسان، الگوی «اخلاق عقلانی» را ارائه نموده و مسئولیت اخلاقی انسان را منوط به بهره‌مندی از درک اخلاقی او دانسته است. ایشان به مقتضای مبدأ غایی، داشتن انگیزه الهی را مهم‌ترین عنصر در اخلاقی‌بودن فعل قلمداد کرده است. در این مقاله تلاش خواهد شد تا ضمن تبیین این مبادی سه‌گانه ناظر به انسان، دیدگاه علامه درباره نقش انسان‌شناسی در اخلاق تبیین و بررسی گردد. روش این مقاله در مراجعه به آرا، استنادی و در تبیین محتوا توصیفی ـ تحلیلی است.
اندیشه اخلاقی ابن‌مسعود
حامد خانی (فرهنگ مهروش)
چکیده: یکی از ادوار مهم در تاریخ اندیشه اخلاقی جهان اسلام، عصر صحابه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است که فرصت داشتند تا آموخته‌های خویش را از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در زمینه‌های مختلف، به همراه اجتهاد شخصی‌شان و به تناسب نیاز بومی که درآن می‌زیستند، رواج دهند. با این حال، کمتر کوششی برای شناخت نظریه‌پردازی‌های عالمان این عصر ـ از جمله نگرش‌های اخلاقی ایشان ـ صورت گرفته و بیشتر به نقش آنها در انتقال سنت نبوی توجه شده است. در این مقاله، با نگرشی بازبینانه به این رویکرد فراگیر، اندیشه اخلاقی عبدالله بن مسعود، یکی از عالمان برجسته این دوره، بازشناسی و بازسازی می‌شود؛ عالمی که به عصر پیش از تدوین در تمدن اسلامی تعلق دارد و همچون بسیاری دیگر از معاصران خویش ناشناخته مانده و اثر وی بر تحول اندیشه اخلاقی در جهان اسلام واکاوی نشده است. بدین منظور، با مروری بر شواهد تاریخی و روایات بازمانده از وی، نخست مبانی هستی‌شناسانه و نگرش‌های کلی وی به هستی و انسان و کمال و سپس تفکر اخلاقی خاصی که وی ترویج می‌کند، بررسی خواهد شد.
شریعت، ضمانت اجرای اخلاق
عباس عباس‌زاده
چکیده: جایگاه بنیادی اخلاق، ارتباط وثیق آن با همه ساحات زندگانی بشر و نقش بی‌بدیل آن در راهنمایی انسان‌ها و گره‌گشایی از معضلات گوناگون ما را بر آن می‌دارد تا از اخلاق و ضمانت اجرایی آن بحث کنیم. اجرای قانون، همواره یکی از دغدغه‌های قانون‌گزاران بوده است؛ چرا که ثمره وضع قانون در اجرای آن است و بدون اجرای قانون، وضع آن کاری لغو و بیهوده خواهد بود و اجرای قانون، نیازمند ضمانت‌هایی است که احتمال اجرا را بالا ببرد و احتمال عدم اجرا را پایین آورد و هر چه ضمانت‌ها محکم‌تر باشد، به همان اندازه اجرایی‌تر خواهد بود. همین بحث در اخلاق نیز مطرح است و امروزه دوربین‌های پلیس و تحقیقات و نیز احکام قضایی، ضامن اجرای حقوق بشر است که دو عیب اساسی دارد: اول اینکه آنها فقط عمل بیرونی انسان را مشاهده می‌کنند و از انگیزه درونی فرد که همان نیت اوست، بی‌خبرند و دوم اینکه فقط از جلوت انسان خبر می‌گیرند و از خلوت انسان خبری ندارند؛ اما در شریعت الهی، وجدان انسان و نفس لوامه او به مثابه دادگاه اخروی معرفی می‌شود که قاضی‌اش همان عامل است. همچنین خداوند ناظر، همان داور است و نعمت‌های بی‌پایان بهشت و عذاب‌های جاوید جهنم به عنوان پاداش و کیفر اعمال نیک و بد انسان معرفی می‌شوند. در نتیجه دیگر مجالی برای فرار از عدالت باقی نمی‌ماند و کسی نمی‌تواند با وجود گناه، خود را تبرئه کند یا با وجود بی‌گناهی، محکوم شود. در این مقاله درصدد هستیم ضمانت‌های اجرایی شریعت اسلامی را برشمریم و ترجیح آن را بر ضمانت منهای شریعت نشان دهیم.
علاقه‌مندان جهت تهیه این فصلنامه می‌توانند با شماره تلفن 8 ـ 37734327 ـ 025 تماس بگیرند.
برای دانلود شماره های گذشته این فصلنامه اینجا را کلیک کنید.
قابل ذکر است، بیست و چهارمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق، سال هفتم، ویژه تابستان 1393، به صاحب‌امتیازی نهاد نمایندگی رهبر معظم انقلاب در دانشگاه‌ها، دانشگاه معارف اسلامی و مدیرمسؤولی ابراهیم کلانتری در 191 صفحه و با قیمت تک‌شماره 6400 تومان راهی بازار نشر شده است./992/ن602/ق