صنعت گیم در ایران کودکان را به چه سمت می‌برد؟/ درمان معتادان بازی‌های رایانه‌ای سخت‌تر از معتادان شیشه
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، از بیماری های ناشناخته ای که طی سال های اخیر نوجوانان و جوانان ما دچارش شده اند، بحث اعتیاد به بازی های رایانه ای و مجازی است.
در حال حاضر بازی‌های رایانه‌ای یکی از سرگرمی‌های کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان است. این بازی‌های مهیج و پر کشش ساعت‌ها فرد را در مقابل صفحه نمایشگر میخکوب کرده، او را از دنیای واقعیات به عالم تخیلات فرو می‌برد و در این گیر و دار یا چیزی را به او می‌آموزد یا چیزی را از او می‌گیرد، یا اینکه او را در تخیلات بی‌پایان به حال خود رها می‌کند.
این بازی‌ها که تنوع آن بیش از کاربرد آموزشی آن است، در کنار محاسنشان، گاهی آثار مخرب روحی و جسمی را در فرد بر جای می‌گذارند. به طوری که متأسفانه آنچه در این زمینه اتفاق می‌افتد، استفاده بی‌ضابطه مقاطع سنی مختلف از این بازی هاست. به عنوان مثال یک کودک ۸ تا ۱۰ ساله از یک بازی اکشن و خشونت بار که سراسر آن پر از کشت و کشتار و فجایع غیر قابل تحمل است، استفاده می‌کند. این گونه استفاده‌های نابجا و حتی بجای بیش از حد می‌تواند آسیب‌های روانی - تربیتی زیر را به دنبال داشته باشد.
با وجود همه عیوبی که برای بازی‌های رایانه‌ای برشمرده می‌شود، بسیاری از کار‌شناسان آموزشی کودکان بر این عقیده‌اند که بازی‌ها جدای از آثار مخرب، از مزایا و فوایدی نیز برخوردارند که نمی‌توان به سادگی از کنار آن‌ها گذشت. به عقیده بعضی از پزشکان، بازی‌های رایانه‌ای به کودکان کمک می‌کند که به داروهای مسکن کمتر احتیاج پیدا کنند. همچنین باعث هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک می‌شوند. از طرفی در برخی موارد بازی‌های کامپیوتری وسیله کمک آموزشی برای معلولان و پر کردن اوقات فراغت آن‌ها به کاربرده می‌شود. براساس تحقیقات جدید، بازی‌ها به کودکان در زمینه تکلم و حرف زدن، کمک می‌کند و آنان سریع‌تر شروع به سخن گفتن می‌کنند.
با این حال آنچه که خطر این بازی‌ها را برای افراد دوچندان می‌کند، استفاده غیر معمول و درگیری افراطی فکر و جسم کودک و نوجوان به این نوع بازی هاست. بنابر آنچه پزشکان هشدار می‌دهند بازی‌های رایانه‌ای پر تحرک باعث بروز بیماری‌های استخوانی و عصبی در ناحیه دست‌ها و بازو‌ها می‌شود و از طرف دیگر یکی از دلایل شب ادراری در کودکان، انجام بازی‌های ترسناک رایانه‌ای نامبرده می‌شود.
کره جنوبی شاید در زمینه شناسایی و درمان اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای در جهان بر‌ترین باشد. این کشور پس از اینکه پرسرعت‌ترین اینترنت جهان را در اختیار کاربرانش قرار داد، سالانه میلیون‌ها دلار سرمایه را صرف شناسایی و درمان اعتیاد به اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای می‌کند. بر اساس گزارشی که دولت کره در سال ۲۰۱۰ منتشر کرد، حدود هشت درصد از جمعیت کشور کره‌جنوبی از ۹ ساله تا ۳۹ ساله به نوعی از اعتیاد به بازی یا اینترنت مبتلا هستند. به گفته پزشکان، به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه نمایش رایانه، چشمان فرد به شدت تحت فشار نور قرار می‌گیرد و دچار عوارض می‌شود. نوجوان چنان غرق بازی می‌شود که توجه نمی‌کند که ساعت‌ها در یک وضعیت ثابت نشسته است و به همین دلیل ستون فقرات و استخوانبندی‌اش دچار مشکل می‌شود.
هم چنین احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف‌ها و مچ دست از دیگر عوارض کار ثابت و طولانی مدت با رایانه است. پوست هم در معرض مداوم اشعه‌هایی قرار می‌گیرد که از صفحه رایانه پخش می‌شود و ایجاد تهوع و سرگیجه، به خصوص در کودکان و نوجوانانی که زمینه تهوع دارند، از دیگر عوارض بازی‌های رایانه‌ای است.
روان‌شناسان علائم هشداردهنده زیادی را به عنوان علائم روانی اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای مطرح می‌کنند. در این حالت فرد نوعی احساس لذت و رضایت هنگام دسترسی به بازی به دست می‌آورد، از سوی دیگر ناتوانی در متوقف کردن فعالیت، صرف کردن وقت بیشتر با آن و از دست دادن علاقه نسبت به فعالیت‌های اجتماعی و دوری از خانواده و دوستان، احساس تهی بودن یا افسردگی و بدخلقی را در مواقعی که دسترسی به بازی رایانه‌ای وجود ندارد، افزایش می‌دهد و همچنین رفتارهایی چون دروغ گفتن به اطرافیان در مورد میزان استفاده از بازی از نشانه‌های اصلی و مهم اعتیاد نامبرده شده است.
گیم باز بی‌ادب، معروف‌تر و محبوب‌تر
عصبانیت و بی‌حوصلگی مهم‌ترین نشانه اعتیاد در گیم بازان است، چرا که کنترل عصبی باعث می‌شود تیک‌های عصبی در دست و پا بسیار دیده شود. این مطالب را محمد اصغرزاده، دبیر اجرایی آخرین دوره مسابقات بازی‌های رایانه‌ای تهران، می‌گوید. وی که ۱۵ سال تجربه کار در گیم نت را دارد، معتقد است: «افرادی که در گیم نت‌ها بازی می‌کنند، دیالوگ و کلام بی‌ادبانه‌ای دارند. زمانی بازی‌های خشن خیلی استقبال می‌شد اما بعد از اینکه اپلیکیشن‌ها به سمتی رفتند که بازی‌های خلاقانه را معرفی و تبلیغ کردند، به گیم‌هایی با محتوای خشنونت زا کمتر توجه می‌شود. اما در این بین گیم‌های کلاسیکی هم مثل «کانتر و داتیس» از قدیم بازی می‌شده و نسل به نسل طرفداران خودش را دارد و بازی‌ای نیست که قدیمی شود.»
اصغرزاده در خصوص واکنش‌های اجتماعی به افرادی که اعتیاد به گیم پیدا می کنند، می‌گوید: «این افراد در دو دسته در جامعه شناخته می‌شوند. دسته اول کسانی هستند که واقعا در این زمینه موفق هستند، مثل آقای منتظر الظهور و شهریار شاکی. به دلیل اینکه شغلشان مشخص است و گیمینگ هم هستند، در بین خانواده افرادی پذیرفته شده هستند و در جامعه محبوب‌اند. اما دسته دوم افرادی هستند که شغل ندارند برنامه‌ای هم برای اوقات فراغت‌‌شان ندارند و با جیب خالی گیم بازی می‌کنند، با پول توی جیبی در داخل گیم نت رها می‌شوند. در نهایت هم به جایی نمی‌رسند در حالی که تمام معضلات و مشکلات در گیم نت‌ها هم از این قشر منشأ دارد.»
گیم باز‌ها را نمی‌شود کنترل کرد
این فعال حوزه گیمینگ می‌افزاید: «کسی که از ۱۲ ساعت روز ۱۱ ساعت را در گیم نت می‌گذراند نمی‌تواند از مغزش استفاده کند چرا که تمام روز در محیطی بسته قرار دارد و کسی هم نیست که او را از این فضا بیرون بیاورد. از طرفی من صاحب گیم نت، سودم در حضور این افراد است. در حالی که مسئول برگزاری مسابقات بازی‌ها هم سود را در این می‌بیند که افرادی که بازی بلد نیستند را در مسابقات بیاورد و فضا را شلوغ کنند.»
افتخار بازی با گیمنرهای موفق یکی از ویژگی‌های افرادی است که بی‌هدف در گیم نت بازی می‌کنند. این اظهار نظر را اصغرزاده به عنوان یک فعال گیمینگ می‌گوید: «این افراد نه تنها در جامعه گیمینگ جایگاه نداشته بلکه در بین خانواده و جامعه نیز محبوبیت ندارند و تنها افتخارشان این است که با چند نفر گیمباز بزرگ در جامعه گیمباز‌ها در ارتباط هستند. ولی به نظرم این افراد نه تنها که بزرگ نیستند بلکه اکثرشان افسردگی یا مشکلات خانوادگی دارند.»
وی که افسردگی و مشکلات خانوادگی به خصوص با پدرانشان را مهم‌ترین ویژگی رفتاری گیمباز‌ها می‌داند و معتقد است: «این افراد بیشتر وقت‌ها حاضرند حتی شب‌ها در گیم نت بمانند و خانه نروند.» از طرفی به گفته این صاحب گیم نت، وقتی سن افراد گیم باز بین ۹ تا ۴۵ متغیر است، مشخص می‌شود اعتیاد به این مسئله سن خاصی را نمی‌شناسد و حتی این تنوع سنی نشان از تاثیر مشکلات عدیده خانوادگی در این مقوله دارد.»
بدقولی، اولین ویژگی افراد وابسته به بازی‌های رایانه‌ای
برخی از روان‌شناسان بر این باورند که آثار این گونه بازی‌ها به تدریج در رفتار و گفتار کاربران آشکار می‌شود. این گروه از روان‌شناسان از کاربران حرفه‌ای بازی‌های رایانه‌ای به عنوان «بیماران روانی ناشناخته» نام می‌برند. براساس تحقیقات به عمل آمده، میزان کنترل کودکانی معتاد به بازی‌های کامپیوتری بر شرایط مختلف زندگیشان به مراتب کمتر از دیگر هم‌سن و سالانشان است، اکثر این افراد در زمینه روابط اجتماعی و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی تنبل هستند.
آن طور که دبیر اجرایی آخرین دوره مسابقات بازی‌های رایانه‌ای تهران می‌گوید: «اولین نشانه اعتیاد به بازی، بدقولی‌هایی است که گیمر‌ها روزانه در انجام کار‌هایشان انجام می‌دهند. وقتی پسر ۹ ساله در روز ۱۰ ساعت را در گیم نت می‌گذراند، باید بدانید که به گیم وابسته شده است. حتی مشتری‌هایی را داشته‌ام که برای خرید نان از خانه بیرون زده ولی قبل از خرید یک ساعت گیم بازی می‌کند.»
بسیاری از مطالعات نشان دهنده این مطلب است که بازی‌های خشونت‌آمیز و برنامه‌های تلویزیونی خشن، میزان خشونت و پرخاشگری و تجاوز به حقوق دیگران نه تنها در کودکان، بلکه در بزرگسالان را نیز افزایش می‌دهد و هرچه میزان زمانی که افراد صرف چنین برنامه‌هایی می‌کنند افزایش یابد، این رفتار ضد اجتماعی نیز در آن‌ها افزایش می‌یابد.
محققان و آموزگاران پس از قتل عام دانش‌آموزان دبیرستان کلمباین آمریکا در سال ۱۹۹۹ به دست دو دانش‌آموز دیگر، توجه بیشتری به بازی‌های ویدیویی و کامپیوتری چون Doom نشان دادند، به طوری که نشان داد این بازی یکی از سرگرمی‌های هرروزه یکی از دو دانش‌آموز قاتل این حادثه بود. دکتر «اریک سیگمن» در مقاله روزنامه اینترنتی «میل آنلاین» متذکر می‌شود که بازی‌های کامپیوتری و همچنین استفاده زیاد از اینترنت می‌تواند علاوه آسیب‌های‌شناختی، در مهارت بروز احساسات و همچنین قدرت تصمیم‌گیری کودکان تاثیرات منفی غیرقابل جبرانی بگذارد. اکثر این کودکان به مرور در برقراری ارتباط با اعضای خانواده، دوستان و همچنین افرادی که در مراحل مختلف زندگی وارد زندگیشان می‌شوند، به شدت دچار مشکل می‌شوند.
اعتیاد را چه زمانی تشخیص دهیم؟
یک روانپزشک اعتیاد را اینگونه توصیف می‌کند که فرد زمان مفید زیادی را صرف یک عملی می‌کند که هیچ گونه نتیجه اجتماعی و رشدی برایش در پی نداشته باشد. «هادی معتمدی»، اعتیاد به کامپیو‌تر، تبلت، موبایل و بازی‌های رایانه‌ای را در کنار اعتیاد به غیر از مواد مخدر قرار می‌دهد و می‌گوید: «هر نوع اعتیاد مدرن به معنای آن است که اولا فرد مرتکب عملی شود که منجر به وارد شدن لطمه به سایر ابعاد زندگی‌اش می‌شود و در مرتبه بعدی فرد علی رغم اینکه می‌داند مشکلات و صدمات روحی، جسمی، روانی و ذهنی برایش به همراه دارد به آن عمل ادامه می‌دهد و از تعهدات خود مانند درس خواندن می‌گذرد.» این روانپزشک این علائم را از نشانه‌های اعتیاد در فرد می‌داند و می‌افزاید: «در نهایت وقتی این عمل را از فرد بگیریم و اجازه ندهیم برای مدت زمانی آن را انجام دهد، علایم فیزیولوژیکی، پرخاشگری و روحی و روانی از خود نشان می‌دهد. همچنین این فرد میزان مصرف و یا اعمال آن کار را مدام افزایش می‌دهد.»
بار‌ها والدین در مراجعات خود به روانپزشک یا مشاوران کودک و نوجوان از نتیجه برخوردهای شرطی و تنبیه‌های رفتاری کودکان و نوجوانان در استفاده بیش از اندازه فرزند از کامپیو‌تر و بازی‌های رایانه‌ای، ناراضی بوده و شکایت کرده‌اند. اما آنچه که روانپزشکان در بروز نشانه‌های اعتیاد بر آن تاکید دارند، بی‌توجهی افراد در مقابل این روش‌های تنبیهی بوده که در صورت شدت وابستگی نمی‌تواند موثر واقع شود. معتمدی در این خصوص می‌گوید: «بار‌ها اتفاق افتاده است که برای اعتیاد علائم دیگری رو هم در نظر می‌گیریم که ممکن است علی رغم اینکه نوجوان تهدید می‌شود که اگر این کار را انجام ندهی، پاداشی را از او سلب کنیم. به عنوان مثال مسافرت نرویم، توپش را از او بگیریم، مجددا بازی را ادامه دهد و ترسی هم از این موضوع نداشته باشد. این مجموعه علائم به خصوص وقتی می‌گوییم کامپیو‌تر برای چشم کودک ضرر دارد ولی کودک توجه ندارد، را عامل تشخیص بر اعتیاد می‌دانیم.»
کنترل و درمان
معتمدی در کنترل و پیشگیری اعتیاد به کامپیو‌تر دو دسته افراد را در تقسیم بندی می‌آورد. دسته اول درمان کودکانی است که برای اولین بار با بازی‌های موبایل یا کامپیو‌تر آشنا می‌شوند که در این شرایط به والدین توصیه می‌کند از ابتدا طبق برنامه پیش بروند: «هیچ لزومی ندارد بچه دوازده ساله موبایل داشته باشد که والدین بعد از مدتی نتوانند بازگیری داشته باشند. شخصیت انسان در سنین ۱۴ تا ۱۸ سالگی وابستگی شدیدی پیدا می‌کند. مانند عشق‌های این دوران. با اینکه نوجوان می‌داند در سنی نیست که ازدواج کند اما اصرار دارد و در صورت به نتیجه نرسیدن ممکن است دست به خشونت، ترک تحصیل یا خودکشی هم بزند.»
این روانپزشک در بیان راهکارهای پیشگیرانه تاکید می‌کند: «در سنین ۱۰ سال به بعد باید برای کودک یا نوجوان طبق برنامه عمل کرد. یکی از راهکار‌ها این است که برای کامپیو‌تر برنامه‌ای نصب کنیم که مثلا بعد از نیم ساعت خاموش شود. توصیه می‌شود خانواده‌ها برای استفاده از کامپیو‌تر برای سنین ۱۰ سال ۳۰ دقیقه، ۱۲ ساله ۴۵ دقیقه، ۱۶ سالگی یک ساعت و در سن ۱۸ سالگی یک ساعت و نیم زمان تعیین کنند.» اگر این زمان را در ماه محاسبه کنید برای یک نوجوان ۱۸ ساله نزدیک به ۵۰ ساعت بازی خواهد رسید. حال اگر این زمان برای تمرین ورزش یا موسیقی باشد در یک بازه زمانی چه موفقیتی را در قبال هدر کردن وقت در فضای بازی‌های خشن و نامتعارف به دست خواهد آورد؟
درمان اعتیاد به کامپیو‌تر از درمان اعتیاد به مواد مخدر سخت‌تر است
تجربه نشان می‌دهد درمان فردی که شب امتحان ۵ ساعت جلوی کامپیو‌تر بازی می‌کند، از بازی دست نمی‌کشد مانند فردی است که مواد مخدر مصرف می‌کند و با علم به بیماری، هزینه درمان را صرف مواد مخدر می‌کند. معتمدی با بیان این نکته می‌افزاید: «جالب است بدانید زمان بازگیری افراد معتاد به کامپیو‌تر، مانند معتادان مواد مخدر فرق می‌کنند، تپش قلب پیدا می‌کنند، به اطرافیان آسیب می‌رسانند و اگر کامپیو‌تر و موبایل را در دسترس نداشته باشند، فریاد می‌زنند و تهدید می‌کنند که اگر در اختیارشان قرار ندهید خودکشی می‌کنند.» وی تاکید دارد که ما در درمان این افراد مانند درمان معتادان مواد مخدر عمل می‌کنیم و به خانواده‌ها توصیه می‌کنیم که به فرزندان حرف زور نگویند و باید در درمان با یک روانپزشک و روان‌شناس پیش بروند.»/1311/د102/ب6
منبع: هفته نامه زاهدان امروز