با اعتقاد عمل کردن لازمه اثرگذار بودن آثار هنری است

 علی تاجدینی، مسؤول پژوهش موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) همزمان با برگزاری جشنواره بین المللی فیلم فجر در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، در تبیین هنر دینی گفت: هنر یکی از ویژگی های منحصر به فرد انسان است که سایر موجودات از آن بی بهره اند.

وی با اشاره به تعاریف متعدد هنر، افزود: در اندیشه علامه شهید مطهری، انسان یک سلسله بینش ها و تمایلات به نام فطرت دارد که او را از حیوان متمایز می کند بنابراین انسان، حیوان دارای فطرت است.

تاجدینی تصریح کرد: در اندیشه اسلامی، انسان به حدی از تکامل رسیده است که بعدی به نام روح الهی در او دمیده می شود، این روح شامل یک سری شناخت های عمدتا عقلی و یک سلسله گرایشات است که چون خاص انسان و روح الهی او و ملاک انسانیت انسان است، از آن به گرایشات مقدس تعبیر می شود.

هنر دینی ترکیبی از گرایشات مقدس و فطرت است

مسؤول پژوهش موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) در تشریح گرایشات مقدس ابراز کرد: این گرایشات در اندیشه اسلامی شامل گرایش به اخلاق،حقیقت، عبادت و پرستش، حقیقت جویی، زیبایی، ابداع و خلاقیت می شود.

وی با بیان این که خلاقیت در همه انسان ها وجود دارد، افزود: در تعریف هنر آمده است که معجونی از زیبایی، ابداع و خلاقیت است بنابراین می توان گفت در آن آفرینشگری وجود دارد و هنرمند چیزی را می آفریند؛ هنر دینی در اندیشه بزرگان ما نیز همین تعریف را دارد اما با لحاظ مرزهای فطری.

 هنر، متعهد به حقیقت است و نمی تواند مبتنی بر تحریف واقعیت باشد

وی با بیان این که هنر، متعهد به حقیقت است و نمی تواند مبتنی بر دروغ و تحریف واقعیت باشد، گفت: از این منظر هر اثر هنری که در خدمت فضایل انسانی و مخالف ظلم باشد، هنر دینی به شمار می رود و ضرورت ندارد که در ظاهر اثر هم لزوما نمادهای دینی مشاهده شود.

تاجدینی ادامه داد: در منطق دینی ما کسی که پایبند فضایل انسانی و در برابر حقیقت تسلیم باشد، در مرتبه اسلام فطری قرار دارد و مسلمان فطری است و این مراتب در هنر دینی نیز به همین شکل قابل مشاهده است.

مدیر پژوهش کانون های فرهنگی و هنری مساجد کشور اضافه کرد: چه بسا فیلم یا آثار هنری که درباره یک موضوع اسلامی باشد ولی هدف آن، تحریف واقعیت یا ضداخلاق و ارزش های انسانی باشد بنابراین نمی شود صرف ظاهر یا موضوع، اثری را دینی خواند.

 جایگاه فن و تکنیک در آفرینش های هنری

وی در مورد جایگاه فن و تکنیک در آفرینش های هنری تصریح کرد: اگر منظور از فن، تکنیک و روش باشد تردیدی نیست که در سینما با وجود پیچیدگی های آن ضرورت دارد؛ فن و تکنیک، لازمه کار آفرینشگری است، ممکن است کسی از حافظ هم عارف تر باشد ولی برای حافظ شدن نیاز است ادبیات و فن آن را بداند و این در مورد همه هنرها صادق است.

تاجدینی افزود: این مسأله باید کاملا تبیین شود که سینما یک صنعت است و کسی که مسلط باشد می تواند سینما داشته باشد.

با اعتقاد عمل کردن لازمه اثرگذار بودن آثار هنری است

این نویسنده و منتقد هنری با اشاره به این آموزه عرفانی که اگر نفس انسان آلوده باشد در بیان، حرکات و رفتار او متجلی می شود، ادامه داد: به نظر بنده سینما در وهله اول، آیینه دیدگاه فیلمنامه نویس است تا کارگردان؛ سینماگر اگر صداقت داشته باشد، موضوع دینی که به آن می پردازد باید دغدغه او باشد(جز در فیلم های سفارشی، که اغلب اینگونه نیست) نه این که صرفا دغدغه معاش او را وادار به ساخت فیلم دینی کرده باشد مانند بسیاری فیلم های تلویزیونی که بسیار متمکنانه و ریاکارانه است چون فیلمساز یا بازیگر، اصولا اعتقادی نداشته است.

وی با اعتقاد عمل کردن را لازمه اثرگذار بودن کارهای هنری عنوان کرد و گفت: عده ای معتقدند سینما عین تکنیک یا پیام است؛ در گام اول نباید این دیدگاه را به کلی رد کرد چرا که اصولا می توان سینمای خوب داشت و سینمای بد؛ همان گونه که سینمای خوب، محصول تفکر فیلمساز است، سینمای غیردینی نیز محصول تفکر و اندیشه فیلمساز بی اعتقاد است بنابراین نمی شود گفت آثار بی محتوا صرفا محصول سینمای فن سالار است.

تاجدینی با اشاره به ارتباط تفکیک ناپذیر محتوا و تکنیک، افزود: در پروسه تبدیل پیام به تصویر، تکنیک حرف اول را می زند اما با صرف دانستن تکنیک هم، نمی توان سینماگر شد. می توان گفت کسی که بر فن مسلط است بهتر می تواند پیامش را منتقل کند.

چرا تاکنون به سینمای دینی نرسیده ایم؟

همکار شهید آوینی در مجله سوره، ضمن رد نظر آوینی در خصوص تناسب ظرف و مظروف، گفت: غرب معتقد است سینما ظرفی نیست که هر مظروفی را بپذیرد و این ظرف، محتوای غیردینی را بهتر می پذیرد از این رو نتیجه می گیرند که سینما با دین قابل جمع نیست.

وی با بیان این که نظر شهید آوینی نیاز به نقد و تحلیل های عمیق تر دارد، در پاسخ این پرسش که چرا تاکنون به سینمای دینی نرسیده ایم، اظهار کرد: متأسفانه افکاری که در طول انقلاب مطرح شده، مشوق هنر نبوده است به گونه ای که خانواده های مذهبی را به طرف سینما نبرده و این ها هنوز هم رغبت ندارند وارد این عرصه شوند در حالی که بخشی از سینمای دینی را افکار شکل می دهند.

تاجدینی تصریح کرد: در یک بازه زمانی، نیروهای ارزشی این دیدگاه که در سینما فقط حرف غیردینی می شود زد را باور کردند لذا درصدد تسخیر آن برنیامدند در حالی که سینما صرفا یک ابزار است و تحقق سینمای دینی به اراده وهمت ما بستگی دارد.

وی ادامه داد: دلیل دوم، این است که جامعه دینی ما حتی پیش از انقلاب هم موضع داشت؛ تحت تأثیر علمایی که هنر را لغو تلقی می کردند، کسی به فرزندش برای فعالیت در حوزه سینما  اجازه نمی داد. از سوی دیگر، روشنفکران دینی هم بهای لازم را به هنر ندادند و در مجموع فضایی ایجاد شد که خانواده های مذهبی کمتر بدان تمایل داشتند.

مسؤول پژوهش موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) با بیان این که سینمای دینی می بایست یا مضمون دینی داشته باشد یا کارگردان متدین و دارای دغدغه های انسانی، گفت: با این تعریف، بسیاری از تولیدات هالیوود هم جزو سینمای دینی قرار می گیرد حتی اگر به ارزش های اخلاقی پایبند نباشد.

تاجدینی یادآور شد: البته گاهی نفسانیت در ایجاد جذابیت برای مخاطب لازم است مانند کارهای منفی قهرمان داستان. بر این اساس می توان گفت همراهی ارزش و ضدارزش، جزو ذات تکنیک سینما است ولی غلبه باید با ارزش ها باشد./930/ت301/ب