عوامل انحراف و کج فهمی در شناخت حقیقت از نگاه آیت‌الله مصباح

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)  شب گذشته در دفتر مقام معظم رهبری در قم برخی مسائلی که مانع از شناخت حقیقت و موجب انحراف و کج فهمی می شود را برشمرد و اظهار داشت: برخی از این عوامل ناشی از جهل است.

وی افزود: کسانی هستند که می خواهند مسائل را بفهمند اما نمی توانند؛ برخی نیز در جهل مرکب هستند یعنی حقیقت را نفهمیده اما فکر می کند آنچه خودش می داند حقیقت است.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری تنبلی را اولین عامل و مانع در مسیر شناخت حق دانست و گفت: طبیعت و بعد حیوانی انسان تنبلی را اقتضا می کند؛ معمولا آدمی چیزی که سخت به نظرش می رسد را دوست دارد کنار بگذارد و کمتر کسی پیدا می شود که به دنبال کشف همه مجهولاتش باشد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: همه ما در دوران کودکی بسیاری از مسائل را نمی دانستیم اما کم کم با تفکر دریافتیم و گاهی که مسائل سخت و پیچیده می شد دیگران ما را وادار به تفکر می کردند چراکه برای کودک سخت است ساعت ها روی یک موضوع فکر کند سعی می کند فرار کند و به بازی بپردازد.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که انسان نمی خواهد وارد مسائلی شود که اثر حسی ندارد، ابراز داشت: تنبلی مانع می شود؛ به همین دلیل بسیاری از افراد دنبال سودهای مادی و دنیایی هستند زیرا که اثرش را به صورت مستقیم درک می کنند.

وی در نقد برخی نظریاتی که از سوی برخی در جامعه مطرح می شود، گفت: اینها می گویند انسان باید خوب باشد و این خوب بودن ربطی به این ندارد که خدا را قبول داشته باشد؛ می گویند کار خوب کردن چه ربطی دارد به اعتقاد به قیامت؟ یعنی اینها خوب بودن را غیر از دینداری می دانند.

رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به آیاتی که انسان ها را به تفکر تشویق می کند، اظهار کرد: عباراتی  مانند«أَفَلاَ یَعْقِلُونَ» در قرآن نشان می دهد که یک عامل بیرونی ما را باید وادار به تفکر کند و برای این امر در درون ما عاملی وجود ندارد.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم، کم صبری را یکی دیگر از آفت های موجود برای شناخت حقیقت دانست و گفت: کسانی هستند که فکر می کنند اما حوصله ندارند و برای به نتیجه رسیدن عجله دارند؛ این صفت در برخی از طلبه های جوان دیده می شود که هنوز صرف و نحو را به خوبی فرا نگرفته می خواهد جواب یکی از عمیق ترین مسائل فلسفی که به گوشش خورده را بگیرد.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری با اشاره به این که برای دست یابی به علم باید مقدماتی را گذراند، اظهار داشت: اگر می خواهیم به حقیقت دست پیدا کنیم باید بپذیریم که همان گونه که جسم ما برای برداشتن وزنه سنگین نیاز به رشد عضلات دارد فکر را نیز باید برای درک حقایق به بلوغ برسد بنابراین باید صبر و حوصله کافی داشت و از استاد و کسانی که این راه را پیموده اند علم بیاموزیم.

آیت الله مصباح یزدی در بیان سومین آفت در راه شناخت حق، گفت: اگر انسان رشد کافی عقلانی نداشته باشد مثلا خوب درس نخواند و قدرت کافی در استدلال و استنتاج پیدا نکرده باشد، خیلی که هنر داشته باشد می تواند صورت مسأله را درک کند و ممکن است در استدلال دچار مغالطه شود.

وی افزود: این آفت تنها منحصر در افراد تازه کار نیست بلکه ممکن است اساتید منطق و فلسفه نیز دچار مغالطه شوند و سال ها بعد کسی پیدا شود و آن مغالطه را کشف کند؛ بنابراین انسان باید صبر و حوصله به خرج دهد تا مباحث و قواعد استدلالی را درست بفهمد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که قواعد منطق تعبدی نیست، گفت: دسته ای از این قواعد بدیهی و دسته دیگر برگرفته از همان بدیهیات است چراکه ساختار عقل آدمی این چنین است، اما عده ای زحمت کشیده اند و آن قواعد ذهنی را دسته بندی کرده اند.

نماینده مجلس خبرگان رهبری با بیان این که خطا پذیر بودن قواعد منطقی نباید موجب شود که آن را کنار بگذاریم، خاطرنشان کرد: در علم طب نیز از ابتدا تا کنون نظریات متعددی مطرح شده که در آینده دیگران آن را رد کرده اند اما هیچ کس نمی گوید که باید علم طب را کنار گذاشت؛ بنابراین با توجه به ضرورت و اهمیت علوم عقلی باید آنها را آنقدر ادامه دهیم تا به یقین برسیم.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با بیان این که انجام همه کارهای مهارتی نیاز به تمرین و تکرار دارد، گفت: انسان وقتی به دنبال استدلال و کسب مهارت می رود باید با تمرین رشد کند؛ برخی در این راه مناظرات و بحث های مصلحتی انجام می دهند تا این که بهتر یاد بگیرند و استدلال کنند اما ممکن است فرد کم کم به سفسطه روی بیاورد.

آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: سوفسطائی ها از همین جا پیدا شدند؛ آنها می گفتند چیزی را که بتوان هم نفی کرد و هم اثبات، معلوم می شود واقعیت ندارد؛ گاهی انسان در بحث می خواهد نسبت به طرف مقابل غالب شود و این به مرور زمان ملکه اش می شود و به جایی می رسد که می خواهد حرف خود به کرسی بنشاند و به دنبال واقعیت نیست، گاهی هم می فهمد که حق با دیگری است اما هوای نفسش نمی گذارد بپذیرد.

وی با اشاره به آیه«مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ» گفت: در این آیه شریفه کسانی که بدون علم و استدلال بحث و جدل می کنند مورد مذمت قرار گرفته اند؛ در روایات هم آمده حتی اگر حق با تو است باز هم جدال نکن زیرا کم کم ذهن انسان را کج می کند و دچار وسواس ذهنی یا مشکل اخلاقی می شوند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان داشت: گاهی انسان به جایی می رسد که فراموش می کند که برای چه درس می خوانده، هدف را گم می کند و تنها به دنبال غلبه در بحث است؛ انگیزه های شیطانی این گونه است، درس می خواند که با دیگران جدال کند و علم خود را به رخ بکشد و درست بودن حرف خود را اثبات کند؛ این جز اتلاف وقت سود دیگری ندارد./928/پ201/ج