کرمه و سمساره در آیین جینه
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان‌نامه «کرمه و سمساره در آیین جینه» پژوهشی از «وحید پزشکی» به بررسی کرمه و سمساره در آیین جینه اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان‌نامه می‌خوانیم:
چکیده:
یکی از آموزه‌های اساسی آیین جینه که شناخت آن در رسیدن به مُکشه نقش مهمی دارد، خامهه و سَمساره است. کرمه جوهری مادی است که در اثر اعمال جسمی، گفتاری و ذهنی (یگَس) با روح یا جیوه هم نشین شده و سبب تشکیل کرمه کایه (کالبد کرمهای) می‌شود. ماده کرمهای، گونه‌ها یا صفات اصلی روح یعنی معرفت، ادراک، سرور و انرژی را در راستای بندهه با اسارت کرمهای و در نهایت سمساره تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و بر اساس این چهار صفت روح چهار گونه ترکیب کرمهای را تشکیل می‌دهند که آن‌ها را ترکیبات اولیه کرمهای (گهاتیه) می‌نامند.
گهاتیه سبب می‌شود که فرد به معرفت مطلق (کولین) و به تبع آن به مُکشه دست نیابد. دسته‌ای دیگر از کرمُنها که وارد روح شده‌اند (آسروه) ترکیبات کرمهای ثانویه (اگهاتیه) را می‌سازند که مسئول ایجاد کالبد بعدی متناسب با اعمال فردند. یعنی 1- کرمه تولیدکننده احساسات که عامل ایجاد خوشی یا رنج در قالب بعدی فرد می‌شود 2- نامَه کرمه که ویژگی‌های جسمانی کالبد را تعیین می‌کند 3- آیوکرمه که تعیین‌کننده طول عمر است 4- گُترَه کرمه که محیط تولد و خاندان فرد را تعیین می‌کند. ترکیبات اولیه که در کالبد فعلی فرد ایفای نقش می‌کنند بستر لازم را برای تشکیل ترکیبات ثانویه فراهم می‌کنند تا وضعیت کالبد بعد را تعیین کنند. اگهاتیه نیروی مصوره حیات بعدی است که بر اساس آن خلقت در یکی از طبقات تک حسی تا پنج حسی یا دوزخ، جهان مبانه و بهشت تعیین می‌شود.
وظیفه حفاظت از کالبد کرمهای در مسیر سازمان‌دهی و عملکرد آن را تَیجَسه شَریرَه یا کالبد آتشی بر عهده دارد طریق اصلی رهایی از این ترکیبات، ریاضت‌های شدید (ورته یا تَپَس) است، مُکشه تنها از قالب انسانی امکان‌پذیر است، دیگمبرهها بر خلاف شوتامبرهها رسیدن زنان را به مکشه نفی می‌کنند و لذا یک زن نمی‌تواند به مقام تبرتهنکره یا علم مطلق دست یابد. جینه تأکید زیادی بر اهیمسا یا عدم آزار دارد. اهیمسا کمک به روح خود و دیگر موجودات در رسیدن به سیدّهَه شیلا یا جایگاه ارواح رها یافته است. هیمسا یا آزار سبب آسروه، بندهه و ادامه سمساره می‌شود. رعایت اهیمسا، تأمّل در متون، پرستش تماثیل تیرتهنکرهها، درون‌نگری یا دیانَه و ریاضت سبب توقف (سَموَرَه) و حذف (نیرجَرا) کرمه از روح در طی چهارده مرحله تصفیه روح می‌شود این چهارده مرحله به نیروانه پس از مرگ یا مُکشه در لحظه مرگ جسمانی منتهی می‌شود.
تبیین موضوع:
یکی از نتایج این‌گونه اندیشه، از گذشته‌های دور تا به امروز باور به تناسخ است که به ویژه در سرزمین هند جلوه بارزی دارد و ادیان و مکاتب مختلف بدان باور دارند که با اصطلاح سنسکریت سمساره شناخته می‌شود. این اصطلاح شامل همه صور تناسخی (رسخ، مسخ، فسخ و نسخ) می‌شود. اصطلاح دیگری که به همراه سمساره مطرح می‌شود، کرمه است که مفهوم عمل و کردار را به همراه دارد و علت رخداد سمساره را بیان می‌کند. بررسی‌های تاریخی در متون مقدسه هند نشان می‌دهد که مسئله کردار و پاداش و جزا از پگاه تاریخ حضور آریاییان در آن سرزمین و پیش از آن نیز مطرح بوده است.
کرمه و سمساره در متون کهن هند:
1- کرمه و سمساره در متون وده ای:
کرمه در دوران وده ای شامل سه مفهوم کلی است: الف) قربانی، ب) قرائت صحیح متون مقدس (اوراد)، ج) طلب حاجات از خدایان (پرستش خدایان). این سه مفهوم در اصل به یکدیگر مرتبط و به نحوی مکمل یکدیگر بوده‌اند. عمل قربانی در صورتی که همراه با قرائت صحیح اوراد ستایشی باشد، مؤثر در برآورده شدن حاجات و پرستش خدایان می‌دانستند. راه نیاکان در ریگ وده، راهی است که هم افراد با اعمال خوب به آنجا رهسپار می‌شوند و هم افراد شرور و بدکار. این همان راه پدران است که به نام راه خدایان نیز نامیده می‌شود. این راه را جمشید یا یمه ایجاد کرده و راهی است که نیاکان آن را طی کردند. در سروده‌های متأخر سخن از داوری یمه و بهشت و دوزخ نیز مطرح شده است که برای نیکوکاران بهشت همراه با لذات و برای بدکاران عذاب‌های جانکاه است.
2- کرمه و سمساره در براهمنهها:
در این متون نیز کرمه به معنای انجام شعایر و تقدیم هدایا به درگاه خدایان برای طلب ثروت و فناناپذیری هست. این شعایر در دوره نگارش براهمنهها، از طریق کاهنان و دستیاران آن‌ها انجام می شده است. هر چند این آداب ظاهری کارساز بود ولی نتایج حاصل از آن آنی نبود بنابراین برهمنان که مشوقان این آداب و شعایر بودند مردم را به انجام این اعمال جهت دستیابی به بهره‌های آن در آینده امید می‌دادند.
3- کرمه و سمساره در اوپه نبشدها:
در این دوره تمایز بین روح و روان کاملاً مشهود است و سه مفهوم برهمن، آتمن و جیوه آتمن مطرح است. برهمن اصلی کاملاً تنزیهی است او هم ساکن است و هم متحرک، هم دور است و هم نزدیک. اصل دیگر آتمن است که آن نیز مساوی و معادل برهمن است. جیوآتمن، آتمن یا ذات بهت است که متعین و متقید گردیده است.
4- کرمه و سمساره در پورانهها:
در پورانهها بر طبق عشق و دلدادگی و تسلیم و رضا تأکید خاصی شده است و این که با استمداد از فیض الهی می‌توان بر کرمه و مرگ غلبه کرد، در افسانه‌ای بیان‌شده که کریشنه، پسر سندی پنی را از دنیای یمه آزاد کرد، این سندی پنی آموزگار کریشنه در دوران کودکی او بوده است.
5- کرمه و سمساره در بهگودگیتا:
بهگودگیتا هر چند طریقه عمل و قربانی ودهها و برهمنهها را رد نمی‌کرد اما اصالت را به نیت می‌دهد نه عمل و می‌آموزد که عمل آن گاه به کمال می‌انجامد که با نیت خالص و بدون چشم‌داشت انجام شود. در این متن طریق عشق و دلدادگی پورانهها در کنار طریق عرفان اوپه نبشدی و طریق عمل وده ای پذیرفته می‌شود.
شایان‌ذکر است، پایان‌نامه «کرمه و سمساره در آیین جینه» پژوهش پایانی «وحید پزشکی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در پاییز 1388دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر محمدعلی رستمیان» و استاد مشاور آن «دکتر علی موحدیان عطار» است. /9193/پ202/ی