نیاز به استاد در سیر و سلوک عرفانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «نیاز به استاد در سیر و سلوک عرفانی» پژوهشی از «ابوالقاسم هاشمی نسب» به بررسی موضوع نیاز به استاد در سیر و سلوک عرفانی اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

رساله حاضر در صدد بررسی موضوع «نیاز به استاد در سیر و سلوک عرفانی» است. بدین منظور مباحث آن طی چهار فصل و یک خاتمه تنظیم شده است. در فصل نخست با عنوان «کلیات و مفاهیم پژوهش»، واژگانی که ارتباط مستقیم با موضوع این رساله دارند، نظیر :عرفان، عارف، کشف، شهود، سیر، سلوک، سالک و استاد مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل دوم تحت عنوان «سیر و سلوک عرفانی» از مطالبی همچون حقیقت و جوهره سلوک، مسیر حرکت سلوکی، هدف سیر و سلوک، مراتب و مراحل سیر و سلوک، ضرورت سیر و سلوک و شرایط موفقیت در سلوک بحث می‌شود.

در فصل سوم ذیل عنوان «دلایل نیاز به استاد در سیر و سلوک و ثمرات بهره­مندی از او»، ابتدا پنج دلیل 1ـ کمال جویی فطری انسان 2ـ نبرد نابرابر عقل و نفس 3ـ نامحسوس بودن طریقت 4ـ لزوم مراجعه به متخصص در هر علم 5ـ نیاز رهروان به همراه، در راستای نیازمندی به استاد در سیر و سلوک عرفانی مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس سه مبحث 1ـ رهایی از سستی و انگیزه یابی در سلوک 2ـ رفع حجاب‌های ظلمانی و نورانی 3ـ ظهور استعدادهای درونی و نیل به کمال انسانی، به عنوان مهم ترین ثمرات بهره­مندی از وجود استاد کامل معنوی ارائه می‌شود و در پایان شبهات مطرح در این زمینه به همراه پاسخ هر یک بیان می‌گردد.

در فصل چهارم با عنوان «اوصاف و ویژگی‌های استاد طریقت و سالک حقیقت» نخست اوصاف و ویژگی‌های هفت‌گانه‌ای برای استاد معنوی مطرح می‌شود که عبارتند از 1ـ رهایی از دلبستگی‌های دنیایی 2ـ مجذوب و تحت سلطه حق بودن 3ـ عامل به شریعت الهی 4ـ آگاهی به کیفیات سلوک 5ـ رأفت و مهربانی 6ـ صبر و حلم 7ـ آگاهی به معارف باطنی. آن گاه هفت صفت و ویژگی برای سالک تبیین می‌گردد که عبارتند از 1ـ عزم و اراده 2ـ تسلیم 3ـ طهارت و پاکی 4ـ ادب و احترام 5ـ ارادت و محبت 6ـ تلاش و خدمت 7ـ صبر و استقامت و در خاتمه به جمع بندی و نتیجه گیری از مباحث مطرح شده در این رساله پرداخته می‌شود.

بیان اهمیت موضوع:

از دیدگاه غالب عارفان صاحب نظر و محققان اهل معرفت، یکی از لوازم صیانت از خطرات مسیر خودسازی و از مهم ترین شرایط موفقیت در سیر و سلوک عرفانی، استفاده از راهنمایی‌ها و ارشادات استاد کامل و بهره­مندی از تجارب سازنده و تأییدات معنوی مربی طریقت و استادی است که خود پیش‌تر مراتب و مراحل کمال انسانی را در محضر کاملان الهی طی نموده و شایسته مسئولیت خطیر ارشاد سالکان طریق گردیده است. از این رو، رهروان طریق کمال و شیفتگان معارف حق را گریزی از شاگردی در محضر اساتید معنوی نیست و بدین جهت اهمیت موضوع این رساله، یعنی نیازمندی به استاد در سیر و سلوک عرفانی مشخص می‌شود.

معناشناسی عرفان:

«عرفان» در لغت، به معنای آگاهی، بینش و شناخت و نیز معرفت حق تعالی است و اگر قیدی به آن افزوده شود، مثلاً بگویند:عرفان فیزیک و یا عرفان تاریخ، از نظر لغوی اشکالی ندارد؛ زیرا به معنی شناخت فیزیکی و شناخت تاریخی می‌باشد. اگر این گونه آگاهی‌های یک انسان را نسبت به موضوعات مختلف، عرفان آن موضوعات نام‌گذاری کنیم، معنی لغوی آن مراد خواهد بود در فرهنگ فارسی معین نیز آمده است: «عرفان در لغت به معنی شناختن، باز شناختن، معرفت و وقوف به دقایق و رموز چیزی است مقابل علم سطحی و قشری». در معنای اصطلاحی عرفان گفته‌اند: «راه و روشی است که طالبان حق برای نیل به مطلوب و شناسایی حق برمی گزینند...این معرفت شهودی هیچ کس را جز مجذوب مطلق دست نمی‌دهد مگر به سبب طاعت و عبادت آشکار و پنهان، قلبی و روحی و جسمی». شیخ محمد لاهیجی در شرح گلشن راز می‌گوید: «عرفان شناخت حق را گویند و نام علمی از علوم الهی است که موضوع آن معرفت به حق و اسماء و صفات او است».

مفهوم سلوک:

سلوک در لغت به معنای رفتن در راهی، درآمدن در جایی، روش و رفتار می‌باشد. سلوک طی مدارجی خاص توسط سالک است تا این که به مقام وصل و فنا برسد.

حقیقت و جوهره سلوک:

آن چه در تحلیل حقیقت و جوهره سلوک جلوه بیشتری دارد مسأله حرکت است. در یک تقسیم می‌توان حرکت را به حرکت ظاهری و باطنی تقسیم کرد. هرچند در عرفان عملی، حرکت ظاهری، یعنی سفر و هجرت صوری به سرزمین‌های مختلف نیز مطرح است و در تکمیل نفس مؤثر می‌باشد اما آن چه اساس عرفان عملی را تشکیل می‌دهد، حرکت و سفر باطنی و درونی است.

مسیر حرکت سلوکی:

از لوازم یک حرکت طریق و مسیر حرکت است. مسیر حرکت در درون انسان است و صیرورت و تحول به سوی حضرت حق در وجود خود سالک رخ می‌دهد.

هدف سلوک:

هدف عرفان عملی و سلوک و مجاهده چیزی جز این نیست که کمالات بالقوه انسان به فعلیت برسد و سالک به مقام انسان کامل نایل آید.

شرایط موفقیت در سیر و سلوک:

1ـ علم و آگاهی به حقایق و معارف دینی: این حقایق و معارف شامل عقاید اسلامی و دستورالعمل‌های اخلاقی و فقهی دین در تمام عرصه‌های فردی و اجتماعی، مادی و معنوی و ظاهری و باطنی می‌شود. پیامبر(ص) می‌فرمایند:هرکس بر مبنایی جز علم و دانایی دست به عمل زند آن چه را تباه می‌کند بیش از آن چیزی است که اصلاح می‌کند.

2ـ صدق و اخلاص: به این معنی که شخص در طی طریق باید از هرگونه اغراض نفسانی خالی باشد. نه مطامع دنیوی از قبیل کسب مال یا جلب احترام دیگران، نه مقاصد اخروی همچون آسانی جان دادن یا آسایش در عالم قبر و برزخ، یا مصونیت از سختی حساب اخروی و محکوم نشدن به عقاب دوزخی و یا دست یابی به نعمت‌ها و لذت‌های بهشتی هیچ یک نباید انگیزاننده او در گام نهادن در طریق سلوک باشد.

3ـ راهبر و مربی ذی‌صلاح: اگر سالک در مورد دیگر شرایط و عوامل موفقیت در سلوک کمبودهایی را داشته باشد به موجب برخورداری از وجود مربی کمال یافته می‌تواند آن کاستی‌ها را جبران نماید و بدون بهره گیری از راهنمایی‌ها و دستگیری‌های چنین مربی و راهبری، بر اساس حدس و گمان و با اتکا به دانسته‌های ناقص و آمیخته به خطای خود، گام نهادن در صراط سلوک، سالک را به صورت جدی در معرض خطر گمراهی و یا در میانه راه ماندن و به مقصد نرسیدن قرار می‌دهد. در سلوک دو گونه استاد قابل تصور است:یکی استاد عام که شامل هر موعظه گری است که انسان را به تأمل وامی دارد که روح خداخواهی و خداجویی را در او تقویت می‌کند. استاد عام ممکن است شخصی اهل معنا و یا حتی نوشته و کتابی معنوی باشد. دیگری استاد خاص است و آن سالک به مقصد رسیده و عارف کاملی است که سالک زیر نظر او مسیر عرفان عملی را می‌پیماید و طبق دستورهای او عمل می‌کند و با بهره مندی از فیوضات و امدادهای باطنی او منازل سلوک را تا مقصد یکی پس از دیگری طی می‌کند.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «نیاز به استاد در سیر و سلوک عرفانی» پژوهش پایانی «ابوالقاسم هاشمی نسب»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در زمستان 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام دکتر امیر جوان آراسته» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام مهدی رضوانی پور» است. /9193/پ201/ی