سید جمال الدین اسد آبادی در زمان خودش یک ولی فقیه و الگوی مبارزه با استکبار بود

آیت‌الله روح‌الله قرهی، مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) تهران در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا به تحلیل و بررسی زندگی و مبارزات سید جمال الدین اسد آبادی پرداخت و گفت: یکی از چیزهایی که دوست دارم خبرگزاری رسا فراموش نکند، یاد بزرگانی است که بر گردن اسلام و مسلمین حق دارند.

وی یکی از ویژگی‌های بسیار بزرگوارانه سید جمال الدین اسد ابادی را رفتار کردن به‌نحوی که بسیاری او را جزو خودشان می‌دانند دانست و افزود:  این مرد بزرگوار در اسدآباد همدان در محله با سابقه امامزاده احمد که مردمان نجیب از سادات حسینی آنجا هستند، متولد شد.

مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) تهران با اشاره به این‌که سید جمال الدین اسدآبادی طوری در زمینه تقریب بین ادیان و مذاهب کار کرد که حتی هندی‌ها او را متعلق به خودشان می‌دانند، گفت: افاغنه بسیار اصرار دارند که او اصلا جزو ما است و به‌عنوان کسی که متعلق به افغانستان است او را می‌شناسند و همچنین مصری‌ها سید جمال را به‌عنوان الگوی عالی می‌دانند.

استاد اخلاق ادامه داد: ترکان به‌ویژه ترکانی که در زمان عثمانی بودند، او را به عنوان یکی از کسانی که شاخصه ترکیه مدرن و ترکیه تدین است، می‌دانند.

آیت‌الله قرهی به سفر سید جمال الدین اسدآبادی از ایران به کشورهای اسلامی و حتی غرب اشاره کرد و بیان داشت: وی به صراحت بیان کرد که بدانید آنچه که من در غرب دیدم اسلام بود اما مسلمان نبود و آنچه که در شرق دیدم مسلمان بود اما اسلام نبود.

وی در ادامه این مطلب نگاه بسیار زیبا، عالی و نافذ سید جمال الدین اسدآبادی نسبت به اصل اسلام را نشانگر درایت و تیزهوشی این سید عظیم الشأن و بزرگوار ارزیابی کرد و اظهار داشت: وی ادبیات، منطق، فقه و اصول را از کودکی شروع می‌کند و از همان زمان به علم عشق می‌ورزید.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه تهران به ورود سید جمال الدین اسدآبادی در سال 1266 هجری قمری به تهران به همراه پدرش اشاره و آن را نکته بسیار مهم دانست و افزود: در آن زمان امیرکبیر در سمت دارتی و سید جمال الدین در آغاز جوانی بود که پس از استراحت کوتاهی که انجام می‌دهد، یکی از کارهایی که می گویند او انجام می‌دهد این بود که نخست حال و هوای تهران را نگاه می‌کند و این‌که کدامیک از علما، علمای درجه یک هستند.

مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) تهران اظهار داشت: سید جمال الدین در تهران سراغ آقا سیدمحمد صادق طباطبایی همدانی که به ظاهر خویشاوندی هم با یکدیگر داشتند می‌رود و از محیط درس او که مسلط به فقه و فلسفه بوده، استفاده می‌‎کند.

آیت‌الله قرهی ادامه داد: سید جمال الدین اسدآبادی در همان جوانی ضمن این‌که فضل و کمال و بلوغ فکری خود را نشان می‌دهد، همان‌جا یک نیم نگاه عمیقی به سیاست دارد که در یکی از جلساتش در منزل آقا سید محمدصادق طباطبایی همدانی از حاج میرزا محمود طباطبایی که از تجار و کسانی است که خودش هم دروس حوزه را خوانده سؤال می‌کند و این نکته را بیان می‌کند که آیا حال علما این است که امور را به دست دیگران بسپارند و خود یک گوشه فقط نظاره کنند و گاهی نصیحتی داشته باشند که آن نصیحت در وجود آنها رخنه بکند یا نکند؟

استاد اخلاق ابراز داشت: شاید نخستین جرقه‌ها از آن چیزی که به عنوان ولایت مطلقه فقیه است، در فکر سید جمال الدین قرار می‌گیرد و این یک نکته بسیاربسیار مهمی است که باید بدانیم.

وی با اشاره به این‌که سید جمال الدین اسد آبادی پس از این احساس می‌کند که باید به سمت نجف برود، گفت: از باب تحقیقات خودم این را با جدیت، مطالعه و دقت عرض می‌کنم که در آن زمان علمای تهران و اصفهان از علمای بسیار بزرگی بودند که شاید بگوییم که اگر بیشتر از نجف عالمان و مجتهدین بزرگی در تهران و اصفهان نداشتیم، کمتر هم نداشتیم اما با این حال ایشان فقط برای درس نمی‌رود و ملاک اصلی این سید بزرگوار این بود که علمای نجف چگونه هستند؟

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه تهران با بیان این‌که سید جمال الدین اسدآبادی به‌همراه پدر عازم نجف اشرف می‌شود، اظهار داشت: سید جمال الدین وقتی به نجف اشرف وارد می‌شود، به خدمت شیخ اعظم، شیخ مرتضی انصاری صاحب رسائل و مکاسب می‌رسد و چهار سال در خدمت آن عالم فرزانه مشغول تحصیل علوم اسلامی در تفسیر، حدیث، فقه و اصول و حتی ریاضی و طب می‌شود و از آن مطالب استفاده می کند.

وی با اشاره به این‌که سید جمال الدین اسد آبادی در هیئت و نجوم هم از علمای بزرگ نجف اشرف بهره‌مند می‌شود، بیان داشت: به‌قدری نبوغ او عالی بود که هرجا می‌رفت و صحبت می کرد علمای نجف، کربلا و سامرا را از این نوع علوم به حیرت می‌انداخت و وقتی او بحث سیاست در دین را شروع کرد، بخاطر نبوغ علمی که داشت، متأسفانه برخی از حاسدین و کینه ورزان را بر این داشت که به‎‌دلیل مباحث علمی قوی او در مقابلش بایستند.

آیت‌الله قرهی با اشاره به این‌که سید جمال الدین اسدآبادی یکسال بیشتر در نجف اشرف نمی‌ماند، گفت: به‌دلیل داشتن هوش سرشار، برخی او را به عنوان ابن سینای دوم می‌گویند که در هر درسی شرکت می‌کرد، بسیار عالی مطالب را می‌گرفت.

مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) تهران به توصیه شیخ انصاری به سید جمال الدین اسدآبادی مبنی بر رفتن به شهر بمبئی هندوستان در سال 1270 هجری قمری اشاره کرد و بیان داشت: وی در شهر بمبئی کارهای بسیار مهمی انجام می‌دهد بطوری‌که راه آبی بوشهر ـ بمبئی را تأکید می‌کند که حتما باید به عنوان یک بندر تجاری برای مسلمانان و فارسی زبانان رونق بگیرد.

استاد برجسته اخلاق با بیان این‌که خیلی مطالب راجع به سید جمال الدین اسدآبادی در تاریخ گم شده و آنها را بیان نکرده‌ایم، اظهار داشت: همین مطلب که ایشان بر رونق راه‌های آبی یا زمینی بین مسلمین و فارسی زبانان اصرار داشتند، همان چیزی است که امروز امام المسلمین، امام خامنه‌ای هم قائل هستند که زبان فارسی باید حفظ شود و اعتلای آن زبان به‌عنوان زبانی که برای ام القرای اسلامی بتواند کارایی داشته باشد و هم بین مسلمین بتواند اتحاد باشد اهمیت دارد.

وی به اقدامات انجام شده در کلکته روی مرزهای شرقی هند توسط سید جمال الدین اسدآبادی اشاره کرد و گفت: سید جمال الدین اسدآبادی وقتی دید که استعمار پیر انگلیسی‌ها در هند و جاهای دیگر کارهایی را انجام می‌دهند، اولین جرقه‌ها را در کلکته زد تا با پیر استعمار، بریتانیای آن زمان، دولت پلید انگلستان مبارزه کنند، لذا کارهایی را انجام داد که هندی ها او را از خودشان می دانند.

آیت‌الله قرهی با اشاره به  ورود وی به افغانستان و خروج از هندوستان به قصد زیارت خدا درحالی‌که انگلیسی‌ها هم مواظب او بودند، افزود: سید جمال الدین از مکه مسیرش را به مدینه، اردن، دمشق، حمص، حلب، موصل، بغداد تغییر داد و همه اینها را طی کرد و جالب این است که اوضاع تمامی شهرهای مهم اسلامی را هرجا که می‌رفت بررسی می‌کرد نه این که سریع رد شوند و این یکی از نکات بسیار مهم است.

مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) تهران با اشاره به ورود سید جمال الدین اسدآبادی به افغانستان و پنج یا شش سال اقامت در آن کشور، بیان داشت: به‌ این دلیل‌که او می‌دانست استعمار پیر انگلیس از جاهایی که کمتر سواد دارند بیشتر بهره برداری می‌کند، کاری کرد که افغانستان به  عنوان جایگاهی برای مسلمین حفظ شود و در همان ایام بود که او تألیفاتی داشت که تألیف و نشر کتابی به نام تتمه البیان فی تاریخ الافغان یا انتشار روزنامه‌ای به نام شمس النهار را شامل می‌شود و همچنین سید جمال الدین در آنجا احساس آزادی بیشتری داشت.

وی به‌دست گرفتن اصلاح امور، توجه دادن مردم به زبان ملی خودشان، تأسیس بیمارستان و مراکز دامپزشکی، پست‌خانه‌ها و گسترش کاروانسراها را از اقدامات سید جمال الدین اسد آبادی دانست و اظهار داشت: وی در حقیقت یک ولی فقیه در زمان خودش بود و به علما دولت درست کردن و حاکمیت را نشان داد که می‌شود به‌طور غیر رسمی هم کارهایی را انجام داد و  ولایت فقیه می‌تواند کارهایی را انجام دهد که عام المنفعه باشد.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه تهران به سخنرانی‌های آتشین سید جمال الدین اسدآبادی در هند و افغانستان اشاره کرد و اظهار داشت: این نکته از سید جمال الدین معروف است و هندوها زبان به زبان بیان می‌کردند که می‌گفت فرض بگیریم بریتانیا شما را به‌عنوان پشه می‌داند و همه شما همان پشه‌های باشید که در گوش بریتانیا وز وز کنید که در این‌صورت بدانید گوش بریتانیا کر می‌شود و صدها میلیون انسان در این هندوستان بزرگ عامل می‌شوند که بریتانیای به‌ظاهر بزرگ در مقابل شما کوچک شمرده شود.

آیت‌الله قرهی با تأکید بر این‌که ما هیچ وقت نباید خود را در برابر استعمار و ابر قدرت‌ها ذلیل و خار بدانیم، تصریح کرد: دولت امروز باید این را به عنوان الگو قرار دهد؛ نکند خود آقای روحانی خودش را در مقام کرنش قرار بدهد و همانطور که دیدیم گفتمان آقای احمدی نژاد همانطور که امام المسلمین تأکید داشتند،  این بود که ما در مقابل استعمار قوی ایستاده‌ایم.

استاد برجسته اخلاق گفت: وقتی سید جمال الدین اسدآبادی دید که اتحاد اسلامی بالاترین مطلب است، در سال 1285 هجری قمری در مصر حضور پیدا کرد و در مدرسه جامع الازهر با علمای بزرگ آن کشور ملاقات کرد.

وی با بیان این‌که سید جمال الدین اسد آبادی در مصر اقامتگاه خود را برای جوانان عرب قرار داد و با سخنرانی های پرشور آنها را به سوی اسلام دعوت کرد، ابراز داشت: این نخستین سفر او به مصر بود و چهل روز هم دوام نیاورد و وقتی فهمیدند که چه خبر است، سریع حکم اخراج او را دادند و سید جمال الدین اسد آبادی به ناچار به استانبول رفت.

مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) تهران گفت: وقتی سید جمال الدین وارد استانبول شد، آن زمان سلاح‌های تبلیغاتی مانند رسانه‌های امروز نبود اما آوازه شخصیت علمی و سیاسی او به گوش همه رسیده بود به‌طوری‌که ترکان استانبول خبر آوردند و عالی پاشا، امپراطور عثمانی و صدر اعظم او به پیشواز سید جمال الدین اسد آبادی آمدند.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه تهران با بیان این‌که سید جمال الدین اسدآبادی طوری کار کرد که نگویند او فقط شیعه است، ابراز داشت: حسادت شیخ الاسلام سلطان عثمانی از بیشتر شدن تکریم از سید جمال الدین اسدآبادی باعث شد که سید جمال الدین وقتی که هنوز دوسال نگذشته بود، از استانبول بیرون رود و به بهانه سفر سیاحتی یا مشاهده آثار باستانی دوباره وارد کشور مصر شود.

استاد برجسته اخلاق با اشاره به این‌که سید جمال الدین اسد آبادی در این سفر با ریاض پاشا رییس دولت مصر در دوره دولت عثمانی دیدار می‌کند، گفت: ریاض پاشا شیفته کمال معنوی و روح باصفای این سید عظیم الشأن شد، طوری که می‌گوید برای من درس‌های خصوصی بگذار و آن وقت همه دانشگاه الازهز را موظف می‌کند که باید مطالب او را یاد بگیرند و دوباره باعث می‌‌شود که کارهای عظیمی را در دانشگاه الازهر انجام بدهد و همچنین مقالاتی را در روزنامه‌های کثیرالانتشار مصر بنویسد و همه را به اتحاد و وحدت بین مسلمین دعوت کند.

وی افزود: سید جمال الدین اسد آبادی در 1296 مجددا به کشور ایران برگشت داده شد و دوباره به هند رفته و سپس به ایران آمد و از آن طریق دوباره در حیدرآباد و ایران روزنامه عروه الوثقی را یکی به زبان اردو و یکی به زبان فارسی راه‌اندازی کرد.

آیت‌الله قرهی با اشاره به این‌که شیخ محمد عبدو از علمای بزرگ مصر تحت تأثیر سید جمال انقلابی شد و به آن وصعیت درآمد، ابراز داشت: محمد اقبال و محمد علی جناح از شاگردان این مرد بزرگوار هستند و اینها نکات بسیار مهمی است که ما باید در تاریخ بسیار دقت کنیم.

مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) به سفر سید جمال الدین اسد آبادی به اروپا به قصد دانستن این‌که آنها چطور استعمارگر شده‌اند اشاره کرد و بیان داشت: وی در 1300 هجری قمری از هند به سمت آمریکا خارج می‌شود اما منصرف شده و به اروپا می‌رود، خود را به شهر پاریس می‌رساند و در آنجا تحقیقاتی را انجام داده و  زبان فرانسه را به‌‌خوبی یاد می‌گیرد.

وی با بیان این‌که او سپس وارد انگلستان می‌شود و به‌خوبی انگلیسی را یاد می‌گیرد و مجله عروه الوثقی را راه‌اندازی می‌کند، افزود: سید جمال الدین اسدآبادی با ارنست رنان که حکیم و مورخ مشهور فرانسوی است دیدار و درباره بحث‌های فلسفی، علم، اسلام و حقیقت قرآن صحبت می‌کند که ارنست رنان تحت تأثیر او قرار می‌گیرد.

استاد برجسته اخلاق گفت: نباید فقط سید جمال را به‌عنوان یک انسان سیاسی ببینیم، او عالم بسیار بزرگ بود اما ما متأسفانه برخی از بزرگان را یک وجهی به دنیا معرفی می‌کنیم و می‌گوییم که فلانی فقط متخلق به اخلاق الهی و مدرس اخلاق، فلانی فقیه، فلانی اصولی، فلانی فقط فیلسوف است درحالی‌که ما خیلی از بزرگان را داریم که به لطف و کرم پروردگار عالم در همه زمنیه‌ها صاحب نظر هستند.

آیت‌الله قرهی به گفت‌وگوهای سید جمال الدین اسدآبادی با رجال انگلیسی و دیدار وی با چرچیل اشاره کرد و گفت: در این دیدار که وی با رهبران سیاسی انگلستان انجام می‌دهد، همه‌شان از او تمجید می کنند و می‌گویند که این سید یک چیز عجیبی است که نمی‌دانیم چقدر ایشان علم، درایت و هوشیاری بالایی دارد.

وی با بیان این‌که سید جمال الدین اسدآبادی پس از مذاکرات سه ماه فشرده در انگلستان به تهران برمی‌گردد، افزود: برخی می‌گویند استعمار می‌خواسته او را از اروپا بیرون کند؛ وی پس از ورود به تهران با ناصرالدین شاه ملاقات و به او توصیه‌هایی می‌کند.

مؤسس و متولی مدرسه علمیه امام مهدی(عج) در پایان این گفت‌وگو «الوحده الاسلامیه»، «نیجریه»، «اسلام و علم» و «القضا و قدر» را به‌عنوان کتب سید جمال الدین اسد آبادی معرفی کرد./956/ت301/ص