نقد و بررسی دیدگاه‌های سلفی بن باز
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «نقد و بررسی دیدگاه‌های سلفی بن باز» پژوهشی از «ابراهیم قاسمی» به بررسی و نقد فتاوای سلفی بن باز در موضوعاتی هم چون توحید و شرک، تأویل و تجسیم، استغاثه و توسل، شفاعت و بدعت و بحث قبور اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:
چکیده:
جریان سلفی گری یکی از جریان‌های تأثیرگذار و فعال در دوره معاصر می‌باشد. اگر ترسیم یک طرح کلی برای بررسی جریان‌های اسلامی معاصر ممکن باشد، جریان سلفی گری یا وهابیت یکی از عمده ترین آن‌ها می‌باشد که ریشه در نحله اصحاب حدیث و ظاهر گرایی افراطی که توسط ابن تیمیه احیا و بازسازی شد، دارد. سه جریان عمده در عرصه فکری جهان اسلام بالاخص در رویارویی با مدرنیته و غرب قابل تفکیک است. جریان اول جریان غرب گرایی است که به طور کلی اسلام و هر آن چه متعلق به سنت است را نقد و رد کرده و راه حل جهان اسلام را در غربی شدن تام و تمام جستجو می‌کند.
جریان دوم یک جریان معتدل که خواهان جمع بین سنت و مدرنیته می‌باشد. جریان سوم جریان سلفی گری یا بازگشت به سنت سلف صالح که راه برون رفت از انحطاط جهان اسلام را در فهم ظاهری و عمل به ظاهر نصوص دینی دانسته و به نفی اجمالی و تفصیلی مظاهر مدرنیته می‌پردازد. جریان سلفیه وهابی که در کنار جریان‌های دیگر سلفی مانند سلفیه شمال آفریقا و سلفیه شبه قاره هند، در عین تشابه و تفاوت‌ها، اصول و مبانی فکری آن‌ها توسط ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم تدوین و نظریه پردازی شد طی قرون بعد علاقهمندان و پیروانی یافت که آن را بازسازی و احیا نمودند اما کمتر توانستند به آن مبانی چیزی اضافه کنند.
محمد بن عبدالوهاب یکی از این شخصیت هاست که اگرچه وی به آن مبانی نیفزود اما در عرصه حکومت و سیاست و تثبیت آن افکار نقش مؤثری را ایفا کرد. هم چنین در دوره معاصر کسی که با استفاده از جایگاه حکومتی و علمی خود در بسط و گسترش نظرات سلفیه و وهابیت کوشید، عبدالعزیز بن باز مفتی مشهور عربستان سعودی است که ما در این رساله ضمن نقل فتاوای سلفی وی، در موضوعاتی هم چون توحید و شرک، تأویل و تجسیم، استغاثه و توسل، شفاعت و بدعت و بالاخره بحث قبور که دستاویز اصلی وهابیان در تکفیر و کشتار شیعیان است پرداخته، آن‌ها را به چالش کشیده و نقد خواهیم کرد.
ضرورت انجام پژوهش:
از آنجایی که، از طرفی بن باز دارای مسئولیت‌های خطیری در دولت وهابی سعودی هم چون رئیس دانشگاه اسلامی مدینه، رئیس هیئت مؤسس سازمان الرابطه العالم الاسلامی، رئیس و عضو مجمع فقهی اسلامی در مکه مکرمه، رئیس کل ادارات پژوهش‌های علمی و فتوا و تبلیغ و ارشاد و از همه مهم‌تر مفتی اعظم عربستان سعودی بوده و از طرفی هم وی دارای کتب، آثار و آراء سلفی وهابی هم چون این گفته وی که «چهل سال در مدینه، مسجد النبی نماز خواندم ولی هنوز به پیامبر سلام نداده‌ام» بوده و با وجود این متأسفانه آراء و افکار سلفی وی به طور مستقل مورد بررسی و نقد قرار نگرفته است، لذا بر آن شدیم تا درباره آراء و دیدگاه‌های سلفی وی تحقیق نموده و بعد از بررسی، در صورت نیاز آن‌ها را به نقد و چالش بکشانیم.
معرفی بن باز و شخصیت علمی وی:
نام وی عبدالعزیز بن عبدالله بن عبدالرحمن بن محمد بن عبدالله بن باز می‌باشد. در 14 ذی‌الحجه سال 1330 ق در شهر ریاض عربستان سعودی دیده به جهان گشود. پدرش باز بن عبدالله و مادرش حفصه بنت سمیح می‌باشد. خانواده وی اصالتاً از ریاض بوده سپس به نقاط دیگر عربستان از جمله حجاز، احصاء و حوطه کوچ کرده‌اند. بن باز در اول درس بینا بوده ولی بر اثر مریضی در چشم خود در سال 1346 ق دید او ضعیف شده و هر روز رو به ضعف رفته تا در محرم سال 1350 ق به کلی بینایی خود را از دست داده است. وی در سنین کودکی درس را شروع کرده و توانست قبل از بلوغ قرآن کریم را حفظ کند و سپس مشغول علوم شرعی و عربی گردید. وی در روز پنج شنبه یازدهم محرم سال 1420 ق در سن نود سالگی از دنیا رفت و ملک فهد در مسجدالحرام مکه بر جنازه او نماز خواند.
توحید و اقسام آن:
بن باز در ضمن مباحث توحید به اقسام توحید پرداخته و می‌گوید توحید سه نوع می‌باشد:
1ـ توحید در ربوبیت:
اعتراف به این که خداوند خلّاق، رزّاق و مدبّر امور است، می‌دهد و منع می‌کند، بالا می‌برد و پایین می‌آورد، عزیز می‌کند و ذلیل می‌کند و زنده می‌کند و او بر هر چیزی قادر است.
2ـ توحید در اسماء و صفات:
خداوند مستحق جمیع اسماء حسنی و صفات علیا نیز می‌باشد و او در ذات، اسماء، صفات و افعالش کامل است و شریک و شبیهی ندارد و ابصار او را درک نمی‌کنند و او سمیع و علیم است.
3ـ توحید در عبادت (الوهیت):
این معنای جمله لا اله الّا الله می‌باشد. به این معنا که معبودی غیر از خداوند وجود ندارد. این نوع از توحید، عبادت به جمیع انواعش را از غیر خداوند نفی می‌کند و ثابت می‌کند که عبادت را فقط باید برای خداوند متعال انجام داد.
شرک و اقسام آن:
بن باز در مورد اقسام شرک قائل است که شرک در حقیقت دو نوع است:
1ـ شرک اکبر:
کاری است که انجام کل عبادت یا بعضی از آن را برای غیر خداوند یا انکار چیزی را که خداوند آن را واجب کرده است و بالضروره از دین است، در پی دارد مانند نماز و روزه رمضان. در نتیجه هر کاری که برگرداندن عبادت از خدا را برای غیر خدا مشتمل گردد مانند خواندن اولیاء و استغاثه به آن‌ها و نذر برای آن‌ها کفر اکبر و شرک اکبر است.
2ـ شرک اصغر:
کاری که در نصوص به شرک نامیده شده است و لکن به درجه شرک اکبر نرسیده است مانند ریا و سمعه. مثل کسی که نماز می‌خواند از روی ریا و دیگر موارد.
نتیجه گیری:
از مباحثی که در نقد و بررسی دیدگاه‌های سلفی بن باز گذشت نتایجی به دست می‌آید که عبارت است از:
1ـ بن باز در بحث کیفیت صفات خبریه قائل به تفویض بوده به این معنا که آن صفات را قبول می‌کند ولی فهم آن را به خداوند واگذار می‌کند.
2ـ از جمله مبانی و اصول فکری سلفیان وهابی، بی توجهی به عقل و عقلانیت است.
3ـ نزاع ما با سلفیان وهابی فقط در توحید در عبادت می‌باشد.
4ـ از دیدگاه بن باز سلف اصحابی را شامل می‌شود که در سه قرن اول (سه نسل اول) اسلام می‌زیسته اند.
شایان ذکر است، پایان‌نامه «نقد و بررسی دیدگاه‌های سلفی بن باز» پژوهش پایانی «ابراهیم قاسمی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در تابستان 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام دکتر حمید ملک مکان» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام دکتر مصطفی سلطانی» است. /9193/پ201/ی