بحث اخلاقی؛
اخلاص، رکن قبولی اعمال
خبرگزاری رسا - ماندگاری عمل، محبوبیت و زنده ماندنِ نامِ فاعلِ عمل و برکتِ اثرِ به جای مانده، از جمله ثمرات اخلاص است و اگر پیرامون خود را ملاحظه کنیم، متوجه می‌شویم که راز ماندگاری خیلی از چیزها، خلوصِ نیتِ فاعلش بوده است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، یکی از مهم‌ترین ارکان عمل و قبولی آن، خلوص نیت است؛ به این معنی که عمل، فقط برای خدا انجام گیرد و ذره‌ای شرک در آن نباشد.
در آموزه‌های اسلامی سفارشات زیادی به اخلاص شده و این ویژگی از جنود عقل به حساب آمده و در مقابل آن ریا از جنود جهل شمرده شده است. در همین راستا نیت از عمل مهم‌تر بوده و این حدیث معروف است که "انما الاعمال بالنیات"؛ اصولا اساس و ارزش عمل، متکی به نیت آن است. بحث نیت از مباحثی است که در تعاملات عرفی و اجتماعی هم دارای اهمیت می‌باشد و معمولاً برای افراد مهم است که طرف مقابلشان با چه قصدی با آنها تعامل می‌کند.
اثر اجتماعی اخلاص
ماندگاری عمل، محبوبیت و زنده ماندنِ نامِ فاعلِ عمل و برکتِ اثرِ به جای مانده، از جمله ثمراتی است که اخلاص به دنبال دارد. اگر ما اندکی در این مسئله دقت کنیم، می‌توانیم پی ببریم که چرا و به چه دلیل بعضی چیزها یا بعضی افراد، مطرح می‌شوند و یادشان همیشه زنده است. سِرّش همین خلوص نیت و با خدا معامله کردن است؛ مثلاً کتاب مفاتیح‌الجنان را ملاحظه کنید، چرا این کتاب این‌قدر باید مورد استقبال قرار گیرد؟ تقریباً هر جا که قرآن است، یک مفاتیح هم در کنارش می‌باشد! مگر کتاب دعا فقط مفاتیح الجنان است؟ این نشان می‌دهد که صاحب این اثر، شیخ عباس قمی رحمة الله علیه، از یک اخلاص عجیبی برخوردار بوده که اثرش تا این حد ماندگار گردیده و مورد استقبال واقع شده است.
نمونه دیگر، آیت الله مجتهدی تهرانی رحمة الله علیه از علمای تهران می‌باشد که چند سال پیش از دنیا رفت. ایشان قریب پنجاه سال به تربیت طلاب اشتغال داشت. حوزه علمیه ایشان واقع در کوچه پس کوچه‌های یکی از محله‌های قدیمی تهران بود و جلوه ظاهری خاصی هم نداشت؛ ولی همین حوزه، توسط این استاد گرانقدر، شاگردان زیادی تربیت کرده و تحویل جامعه داد که خیلی از آنها در حال حاضر، منشأ آثار و برکات فراوانی هستند. مهم‌ترین عاملی که باعث چنین اتفاق مبارکی شده است، اخلاص این مرد الهی بود. چه بسا مدرسه‌ای در بهترین نقطه شهر، با امکاناتی عالی و ساختمان شیکی باشد، ولی به هیچ عنوان چنین ثمره و برکتی نداشته باشد.
اگر به پیرامون خود نگاه کنیم، از این موارد کم نیستند؛ لکن برای دیدنشان بصیرت و عبرت پذیری لازم است.
اخلاص در قرآن
در قرآن کریم آیات متعددی وجود دارد که ماده "خلص" در کلمات آن به کار رفته است؛ به دو نمونه از مواردی که مرتبط با بحث اخلاص است، اشاره می‌شود.
1- ...فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ؛ ...خدا را پرستش کن در حالى که دین خود را براى او خالص مىکنى. زمر/آیه2
ممکن است منظور از دین در این‌جا عبادت خداوند باشد؛ چرا که قبل از آن با جمله "فَاعْبُدِ اللَّهَ" دستور به عبادت مىدهد، بنابراین دنباله آن که "مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ" است، شرط صحت عبادت یعنى اخلاص و خالى بودن از هر گونه شرک و ریا و برای غیر خدا بودن را بیان مىکند.
با این حال وسعت مفهوم دین و عدم هیچ‌گونه قید و شرطی در آن، معنى گستردهترى را مىرساند که هم عبادت را شامل مىشود و هم اعمال دیگر و هم اعتقادات را. به تعبیر دیگر، دین، مجموعه حیات معنوى و مادى انسان را در بر مىگیرد و بندگان خالص خدا باید تمام شؤون زندگى خود را براى او خالص گردانند و همیشه در راه رضاى او گام بردارند که اخلاص دین، همین است. تفسیر نمونه/ ج19/ ص/364
2- آیه دیگری که روى مساله "اخلاص" تاکید کرده، این آیه است که می‌فرماید: أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ...؛ آگاه باشید دین خالص از آن خدا است... . زمر/آیه3
از ظاهر آیه این مطلب فهمیده می‌شود که آن‌چه را خدا مىپذیرد، تنها دین خالص است و هر گونه شرک و ریاء مردود است.
شاهد این سخن حدیثى است که از پیغمبر گرامى صلوات الله علیه و آله نقل شده که مردى خدمتش آمد و عرض کرد:
یا رسول اللَّه! انا نعطى اموالنا التماس الذکر فهل لنا من اجر؟ فقال رسول اللَّه صلوات الله علیه و آله: لا! قال یا رسول اللَّه! انا نعطى التماس الاجر و الذکر، فهل لنا اجر؟ فقال رسول اللَّه صلوات الله علیه و آله: انّ اللَّهَ تعالى لا یقبل الا من اخلص له، ثم تلا رسول اللَّه صلوات الله علیه و آله، هذه الایة،"أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ؛ اى رسول خدا! ما اموال خود را به دیگران مىبخشیم تا اسم و رسمى در میان مردم پیدا کنیم، آیا پاداشى داریم؟ فرمود: نه!
مجددا عرض کرد: گاهى هم براى اجر الهى و هم به دست آوردن نام، مىبخشیم؛ آیا پاداشى داریم؟ پیامبرصلوات الله علیه و آله فرمود: خداوند چیزى را قبول نمىکند، مگر این‌که خالص براى او باشد؛ سپس این آیه را تلاوت کرد: أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ".
الدّرّالمنثور/سیوطی/ج5/ص32ریا، کم عقلی است
بَلَغَ بِهِ أَبَا جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ: مَا بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ إِلَّا قِلَّةُ الْعَقْلِ قِیلَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ یَعْمَلُ الْعَمَلَ الَّذِی هُوَ لِلَّهِ رِضًا فَیُرِیدُ بِهِ غَیْرَ اللَّهِ فَلَوْ أَنَّهُ أَخْلَصَ لِلَّهِ لَجَاءَهُ الَّذِی یُرِیدُ فِی أَسْرَعَ مِنْ ذَلِکَ؛ از امام باقر علیه‌السلام نقل شده که فرمود: کم عقلی، فاصله بین حق و باطل است. پرسیده شد: ای پسر رسول خدا! چگونه چنین چیزی مىشود؟ فرمود: بندهاى کار خداپسندانه‌ای را برای غیر خدا انجام می‌دهد؛ اگر او این کار را خالصانه، فقط برای خداوند انجام می‌داد سریع‌تر به مقصودش می‌رسید! محاسن برقی/ ج1/ص254
توصیه‌ای مستمر از امیرالمؤمنین علیه‌السلام
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه‌السلام أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام کَانَ یَقُولُ طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ لَمْ یَشْغَلْ قَلْبَهُ بِمَا تَرَى عَیْنَاهُ وَ لَمْ یَنْسَ ذِکْرَ اللَّهِ بِمَا تَسْمَعُ أُذُنَاهُ وَ لَمْ یَحْزُنْ صَدْرَهُ بِمَا أُعْطِیَ غَیْرُهُ؛ امیرالمؤمنین علیه‌السلام مىفرمود: خوشا به حال کسی که عبادت و دعا را خالص براى خدا انجام دهد و دلش به آن چه چشمانش می‌بینند مشغول نگردد و به آن‌چه گوش‌هایش می‌شنوند، یاد خدا را فراموش نکند و به آن چه به دیگرى دادهاند، غمگین نشود. کافی/ ج2 /ص16
برتری نیت نسبت به عمل
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا! قَالَ لَیْسَ یَعْنِی أَکْثَرَ عَمَلًا وَ لَکِنْ أَصْوَبَکُمْ عَمَلًا وَ إِنَّمَا الْإِصَابَةُ خَشْیَةُ اللَّهِ وَ النِّیَّةُ الصَّادِقَةُ وَ الْحَسَنَةُ ثُمَّ قَالَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ حَتَّى یَخْلُصَ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ وَ الْعَمَلُ الْخَالِصُ الَّذِی لَا تُرِیدُ أَنْ یَحْمَدَکَ عَلَیْهِ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ النِّیَّةُ أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَلِ أَلَا وَ إِنَّ النِّیَّةَ هِیَ الْعَمَلُ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَّ- قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ یَعْنِی عَلَى نِیَّتِهِ؛ امام صادق علیه‌السلام در تفسیر قول خداوند عز و جل که می‌فرماید: «تا بیازماید شما را که کدام کردار بهترى دارید»، فرمود: مقصود از عمل بهتر، عمل بیشتر نیست، منظور کردار درستتر است؛ درستى کردار، ترس از خدا و نیت راستین و نیکو می‌باشد. سپس فرمود: خالصانه نگهداشتن عمل، از خود آن عمل سختتر است و عمل خالص، عملی است که نخواهی به واسطه آن عمل، غیر از خداوند، کسی تو را ستایش کند. نیّت بهتر از عمل است و نیت، خودش عمل است؛ سپس این آیه را قرائت فرمود: «بگو هر کسی بر اساس شاکله‌اش عمل می‌کند»؛ یعنى بر اساس نیّت خود. کافی/ج2/ص16
تأثیر چهل روز عبادت خالصانه
مَا أَخْلَصَ الْعَبْدُ الْإِیمَانَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ قَالَ مَا أَجْمَلَ عَبْدٌ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلَّا زَهَّدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الدُّنْیَا وَ بَصَّرَهُ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا فَأَثْبَتَ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ ثُمَّ تَلَا إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ فَلَا تَرَى صَاحِبَ بِدْعَةٍ إِلَّا ذَلِیلًا وَ مُفْتَرِیاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ إِلَّا ذَلِیلًا؛ از امام باقر علیه‌السلام نقل شده که فرمود: هیچ بندهاى چهل روز ایمان خالص به خدا نمی‌آورد یا فرمود: خدا را چهل روز به نیکى یاد نمی‌کند، مگر آن‌که خدا او را در دنیا زاهد می‌گرداند و نسبت به درد و داروى دنیا او را آگاه می‌کند و حکمت را در دلش پا بر جا می‌کند و زبانش را بدان گویا می‌سازد؛ سپس [این آیه را] خواند: «به راستى آن کسانى که گوساله پرستیدند، به زودى به آنها غضبی از پروردگارشان و خوارى در زندگى دنیا می‌رسد و هم‌چنین کسانی که افتراء می‌بندند را سزا می‌دهیم»؛ هیچ بدعتگذارى را نمی‌بینى جز این‌که خوار است و هر که به خداوند عز و جل و بر رسولش و بر خاندان او علیهم‌السلام افتراء بندد خوار می‌باشد. کافی/ج2/ص16
اخلاص، وصیتی از لقمان حکیم
از وصایای لقمان به فرزندش این است که به او فرمود: اینک هفت هزار حکمت را آموختهاى. از میان آنها، چهار حکمت را در خاطر بسپار تا همراه من به بهشت وارد شوى.
الف) کشتىات را محکم کن، چرا که دریایى عمیق و طوفانى در راه است.
ب) بارت را سبک کن؛ چرا که عقبه سختى را در پیش دارى.
ج) توشه‌ات را زیاد کن؛ چرا که مسیرى طولانى در پیش روى توست.
د) أَخْلِصِ الْعَمَلَ فَإِنَّ النَّاقِدَ بَصِیرٌ؛ در عمل خویش اخلاص کامل داشته باش؛ زیرا کسی که به حسابت رسیدگی می‌کند، بصیر و آگاه است. الإختصاص/ص341
والحمدلله رب العالمین
/999/702ب/ر
ارسال نظرات