ضرورت‌ها و آسیب‌های تفسیر مأثور

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «ضرورت‌ها و آسیب‌های تفسیر مأثور» پژوهشی از «آقای علی شاهعلی زاده» به بررسی و شناخت احادیث تفسیری و گونه‌های تفسیر معصومین (ع) و نیز آشنایی با قواعد آسیب زدایی احادیث تفسیری اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

تفسیر مأثور تفسیری است که بر پایه ارتباط سنت با قرآن مجید، معنای آیات قرآن را آشکار می‌کند. پیشینه آن به آغازین روزهای نزول وحی باز می‌گردد. از این رو در میان مناهج تفسیری جلو دار پهنه تفسیر قرآن می‌باشد. این منهج در گذر زمان با فراز و نشیب‌های گوناگونی روبرو گشته و چون در چهار چوب قواعد منطقی پیش نیامده دچار آسیب‌های گوناگونی گردیده است. بر پایه آیات قرآن کریم یکی از رسالت‌های پیامبر (ص)، دریافت تفسیر و تأویل قرآن از سوی خداوند و ابلاغ آن به امت می‌باشد. از آنجا که پیامبر (ص) محدود به شرایطی بود که زمان و رخدادهای ناخواسته بر او تحمیل کرده بود از همین رو توانست تنها بخشی از تفسیر قرآن را به عموم یاران خود برساند لیکن چون مأمور بود تا همه تفسیر قرآن را ابلاغ کند از این رو همه تفسیر و تأویل قرآن را به جانشین خود امام علی (ع) که منصوب از سوی خداوند بود انتقال داد تا او و دیگر شریکانش در مسأله امامت این مهم را بر دوش گیرند و به امت اسلامی ابلاغ کنند این رسالت الهی یکی از دلیل‌های استوار در اندیشه قرآنیان می‌باشد. جریان فرهنگی که تنها مرجع آموزه‌های دین را قرآن می‌داند و از سنت روی گردان است، با کاوش در احادیث تفسیری دیده می‌شود که برخی از گونه‌های آن جنبه تعلیمی داشته و در راستای آموزش چگونگی برداشت از قرآن می‌باشد این دست از احادیث دلیل متقنی است در رد اندیشه اخباریان، همان جریان فرهنگی که تفسیر را توقیفی دانسته و راه فهم قرآن را برای غیر معصومین (ع) بسته می‌داند. آری مراتب عالی تأویل و بطن قرآن تنها در دسترس معصومین (ع) می‌باشد چرا که آنان راسخان در علم اند و هادیان امت؛ که از آن به عنوان منبعی از منابع علم الهی در راه هدایت مردم و حمایت دین خدا بهره می‌برند. با کاوش در احادیث تفسیری دانسته می‌شود که بسیاری از آن‌ها «آحاد ظنی» بوده و دچار آسیب سندی شده‌اند، لیکن از آنجا که پی ریزی اعتبار اخبار آحاد بر پایه پذیرش «توثیق صدوری» می‌باشد که از سیره عقلا در اعتماد به خبر واحد گرفته شده است از این رو از نظر اعتبار، آحاد تفسیری و آحاد فقهی، وحدت پیدا می‌کنند، وبر این پایه روایات تفسیری پس از گذر از صافی نقد حدیث، حجت خواهند بود. مهم‌ترین آسیبی که در گذر دوران بر تفسیر مأثور وارد شده است جای گرفتن روایات ساختگی در میان احادیث تفسیری است، از این رو بایسته است با به کار گیری قواعد نقد درونی حدیث به پالایش روایات تفسیری پرداخته و به ساماندهی پایه‌های این منهج تفسیری روی آورد.

 ضرورت پژوهش:

با عنایت به جایگاه بالا و مهم این منبع تفسیری بایسته است که در گام نخست مبانی، قواعد و گونه‌های تفسیر معصومین (ع) تبیین گردد و در گام بعدی با آسیب شناسی و به کار گیری قواعد آسیب زدایی، ساحت حدیث را از آلودگی پاک سازیم و با روشن شدن مرزها بتوانیم ترسیم روشنی از چهار چوبه این منبع تفسیری ارائه نماییم.

 فوائد پژوهش:

1-      شناخت حدیث تفسیری و گونه‌های آن

2-      دست یابی به منهج تفسیری معصومین (ع)

3-      شناخت ارتباط میان سنت و قرآن

4-      شناخت وامداری سنت به قرآن

5-      آسیب شناسی احادیث تفسیری

مفهوم حدیث تفسیری:

 به حدیثی گفته می‌شود که وجهی از وجوه معانی آیه قرآن را نمایان سازد. برای فهم آیات قرآن نیازمند درک شئون گوناگونی از آن می‌باشیم، همانند امور مرتبط با نزول ونیز امور مرتبط با معانی ظاهر و باطن تأویل آیات و یا بیان وجه قرائت آیه؛ بنابراین هر حدیثی جهتی از جهت‌های یاد شده را نمایان سازد «حدیث تفسیری» نام می‌گیرد.

گونه‌های منابع تفسیری قرآن:

1- تفسیر قرآن به قرآن: مقصود آن است که آیاتی از قرآن به یاری آیات دیگر، تفسیر و بیان شود زیرا برخی از آیات مبین آیات دیگر هستند.

2- تفسیر قرآن به روایت: که پژوهش پیش روی، پیرامون همین منبع تفسیری می‌باشد.

3- تفسیر عقلی و اجتهادی: عبارت است از تلاش فکری با بهره گیری از مصادر و منابعی همچون قرآن، سنت و سایر اطلاعات قطعی و ظنی معتبر (علم و علمی) برای دست یابی به مقصود خداوند از آیات قرآن کریم.

4- تفسیر عرفانی، اشاری و رمزی: مقصود از تفسیر اشاری، اشاراتی است که در قرآن مجید آمده است و بر بنیاد عبور از ظواهر قرآن به باطن آن استوار است. یعنی از طریق دلالت اشاره و با توجه به باطن قرآن، مطالبی از آیه برداشت می‌شود که در ظاهر الفاظ بدان تصریح نشده است.

5- تفسیر علمی: روش تفسیر علمی می‌تواند به گونه‌ها و اقسام مختلفی انجام گیرد؛ گاهی عنوان استخراج علوم از قرآن از آن تعبیر می‌شود و گاهی هم با عنوان تحمیل مطالب علمی بر قرآن از آن یاد می‌گردد.

منابع علمی امامان اهل بیت (ع) در تفسیر قرآن کریم:

1- تعلیم از پیامبر (ص)

2- کتاب علی (ع)

3- اصول العلم

4- الهام الهی و سخن گفتن فرشتگان

خاتمه :

حاصل آنچه از این پژوهش بدست آمد عبارت است از :

1- با توجه به آیاتی از قرآن و بسیاری از روایات دانسته می‌شود که پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) نقش رابط با قرآن را ایفا می‌کنند.

2-از گونه‌های روایات تفسیری دانسته می‌شود که نقش پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) محدود به آموزش روش فهم قرآن نبوده بلکه نقش تفسیر قرآن و بیان تأویل آن برای امت را نیز بر دوش دارند.

3- رویکرد قرآنیان در روی گردانی از سنت، پذیرفتنی نیست چرا که این رویکرد در تعارض با آیاتی است که قرآن را نیازمند به بیان دانسته و پیامبر را مبین قرآن معرفی می‌کند و برای سنت اعتبار و حجیت می‌بخشد.

4- احادیث به طور عام و احادیث تفسیری به طور خاص از آغاز صدور تا کنون هماره در معرض آسیب‌های بیرونی و درونی گوناگون بوده‌اند و افزوده شدن احادیث ساختگی با انگیزه‌های متفاوت موجب آسیب دیدن تفسیر مأثور گشته است. 

شایان ذکر است، پایان‌نامه «ضرورت‌ها و آسیب‌های تفسیر مأثور» پژوهش پایانی «آقای علی شاهعلی زاده»، برای اخذ مدرک سطح 3 حوزه علمیه قم است که در سال 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام محمد احسانی فر لنگرودی» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام سید صمصام الدین قوامی» است. /9193/پ201/ن