اسراف از دیدگاه قرآن و عترت

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «اسراف از دیدگاه قرآن و عترت» پژوهشی از «سکی علی واعظی» به بررسی آسیب‌ها و آفت‌های اسراف و عوامل به وجود آورنده آن اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

از جمله آسیب‌ها و آفت‌هایی که بشر به آن دچار شده و می‌شود، اسراف در ابعاد مختلف زندگی است که آثار زیان باری دارد. در قرآن مجید و در نزد عترت(ع) یک معنای وسیع و گسترده و مفهوم بسیار جامع و عام دارد که هر گونه تجاوز از حد اعتدال و انحراف از حق و هر نوع تعدّی از حدود الهی، چه اقتصادی و مالی و چه در صفات و اخلاقیات و حالات نفسانی و رفتار را شامل می‌شود. بنابراین اسراف ابتدا به دو قسم تقسیم می‌شود: اسراف در امور اقتصادی و مالی که عبارت است از اسراف در اموال عمومی و بیت‌المال مسلمین که دین اسلام تأکید بر عدم زیاده‌روی در استفاده از آن دارد. مانند اسراف در آب و منابع انرژی که دین اسلام شدیداً از آن نهی کرده است. مصادیق آن در این زمان عبارت است از اسراف در برق، گاز، نفت و جنگل‌ها و... . اما اسراف در اموال غیر اقتصادی عبارت است از: اسراف در عبادت و اخلاق و نافرمانی خداوند و تجاوز از حدود و قوانین الهی، تعدی از مسیر فطرت و شرک ورزیدن به خداوند، خودکامگی و سلطه مداری، افساد در زمین و ...

عوامل اسراف:

عوامل اسراف به سه دسته تقسیم می‌شود: الف) عامل بینشی: عبارت است از جهل و نادانی. ب) عامل گرایشی: عبارت است از بی‌ایمانی و پایبند نبودن به اعتقادات دینی و احساس بی نیازی. ج) عوامل روانی- تربیتی: عبارت است از احساس حقارت و خود کم بینی و وسواس و تقلید کورکورانه و تربیت خانواده.

- آثار و عواقب شوم اسراف:

الف) آثار دنیوی:

1- فقر و تنگدستی؛ فقر از مهم‌ترین مسائل و دردهای جوامع بشری است. اسلام برای مبارزه برای مبارزه با فقر و رفع اختلافان فاحش طبقاتی، راه‌هایی را قرار داده است که پرهیز از اسراف از عوامل قوی برای حفظ ثروت و پرهیز از ابتلا به فقر است.

2- هلاکت و تباهی: چنان چه خداوند در قرآن می‌فرماید: «فَأَنْجَیْناهُمْ وَ مَنْ نَشاءُ وَ أَهْلَکْنَا الْمُسْرِفین‏» «آن‌ها و هر کس را که می‌خواستیم نجات دادیم و مسرفین را هلاک نمودیم.» (الانبیاء: 9)

3- فساد در زمین: تجاوز از حد قوام و اعتدال، زیاده‌روی در مصرف و هدر دادن سرمایه‌ها مانع برخورداری عده‌ای از نعمت‌های الهی می‌شود و این کم کم منجر به بی نظمی و فساد می‌شود. در حقیقت اسراف همان بر هم زننده­ی نظم و نظام صالحی است که در جهان هستی حاکم است.

4- عذاب‌های آسمانی: خداوند متعال درباره­ قوم لوط می‌فرماید: «إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ شَهْوَةً مِنْ دُونِ النِّساءِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ * وَ ما کانَ جَوابَ قَوْمِهِ إِلاَّ أَنْ قالُوا أَخْرِجُوهُمْ مِنْ قَرْیَتِکُمْ إِنَّهُمْ أُناسٌ یَتَطَهَّرُونَ* فَأَنْجَیْناهُ وَ أَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ کانَتْ مِنَ الْغابِرینَ *وَ أَمْطَرْنا عَلَیْهِمْ مَطَراً فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمینَ» (الاعراف: 84-81) «آیا شما از روی شهوت به جای زنان به سراغ مردان می‌روید؟ شما گروه اسراف کار هستید. ولی پاسخ قومش چیزی جز این نبود که گفتند: این‌ها را از شهر و دیار خود بیرون کنید که این‌ها مردمی هستند که پاک‌دامنی را می‌طلبند. ما او و خاندانش را رهایی بخشیدیم، جز همسرش که از بازماندگان بود و بارانی بر آن‌ها فرستادیم، پس بنگر سرانجام کار مجرمان چه شد.».

5- محرومیت از محبت خدا: خداوند در دو آیه­ی قرآن این اثر را با نهی از اسراف همراه کرده و می‌فرماید: {إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ} «اسراف نکنید همانا خداوند اسراف کاران را دوست ندارد.» (الانعام: 141؛ الاعراف:31)

6- زندگی دشوار: خداوند متعال در طی آیات 124 تا 127 سوره طه می‌فرماید: «هر کس از یاد من روی گردانی کند، زندگی سخت و تنگی خواهد داشت.».

7- عدم استجابت دعا: چنان که پیامبر (ص) می‌فرماید: «مردی که خداوند مال فراوانی به او داد ولی او ولخرجی کرده و سپس دعا کند و بگوید خدایا به من روزی بده خداوند به او می‌فرماید: چرا به آن چه به تو امر کرده بودم، میانه روی نکردی؟» (مجمع‌البیان، 4/19، ذیل آیه 141 سوره آل عمران)

ب) آثار اخروی:

1- نابینا برانگیختن شدن: خداوند می‌فرماید: {وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى‏} «نابینایی در روز قیامت». (طه: 124)

2- آتش سوزان: خداوند در این باره در طی آیه 127 طه می‌فرماید: و این گونه جزا می‌دهیم کسی را که اسراف کند و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد.

نتایج:

1- اسراف در اصطلاح فقه ضایع نمودن مال چه عمومی و چه خصوصی و مصرف نمودن آن در راه غیر طاعت خداوند می‌باشد.

2- اسراف انواع و اقسام دارد که در این جا به آن اشاره می‌کنیم: اسراف در مرحله اول به دو قسم تقسیم می‌شود: الف) اسراف در امور مالی و اقتصادی؛ این نوع اسراف به دو قسم تقسیم می‌شود:1- اسراف در اموال عمومی (بیت‌المال)؛ 2- اسراف در اموال غیر عمومی (اختصاصی) ب) اسراف در امور غیر اقتصادی؛ این نوع اسراف نیز به دو قسم تقسیم می‌شود:1- اسراف اخلاقی؛ 2- اسراف عبادی.

3- عوامل گرایش اسراف عبارت است از بی‌ایمانی و پایبند نبودن به اعتقادات دینی.

4- احساس بی نیازی و ثروت اضافی که قرآن مجید در سوره علق بی نیازی را عامل گناه و اسراف معرفی می‌کند.

5- عوامل تربیتی اسراف عبارتند از: احساس حقارت و خود کم بینی؛ وسواس؛ تقلید کورکورانه؛ تربیت خانوادگی.

6- با تربیت صحیح و تقوی، قناعت و راهکارهای عملی و طریق استفاده درست از اموال می‌توان از اسراف جلوگیری کرد؛ و بهترین راه تربیت، و مؤثرترین تربیت، تربیت عملی است که خانواده در این زمینه نقش به سزایی دارد.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «اسراف از دیدگاه قرآن و عترت» پژوهش پایانی «سکی علی واعظی»، برای اخذ مدرک کارشناسی رشته فقه و معارف اسلامی جامعه المصطفی العالمیه قم در سال 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت الاسلام حسین مهدی زاده» است. /9193/پ201/ن