رییس مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم؛
عدم آزاد اندیشی ضایعات سنگینی را برای جامعه در پی دارد
خبرگزاری رسا ـ حجت الاسلام رضایی مهر با بیان این که دانشگاه محل تولید علم و اندیشه است و به جامعه جهت‌دهی می‌بخشد اظهار داشت: متأسفانه آنچه اکنون در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد در شأن جامعه اسلامی ایران نبوده و دانشگاه‌های ما گرفتار مسائل حاشیه‌ای شده‌اند.
طرح ایده ایجاد کرسیهای آزاداندیشی در مراکز علمیِ دانشگاهی و حوزوی از سوی رهبر معظم انقلاب، در نامه ایشان به جمعی از دانش‌آموختگان حوزه علمیه و به صورت مؤکد در بیانات معظم له در دیدار با جمعی از نخبگان علمی در خصوص ضرورت راه‌اندازی کرسیهای مناظره، نقد، نظریه‌پردازی و آزاداندیشی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به عنوان فرآیندی مبتنی بر عقلانیت و به‌کارگیری خرد جمعی در جهت تحقق جنبش نرم افزاری و توسعه علمی کشور مورد تأکید قرار گرفت. اصرار و توصیه مکرر ایشان برای حضور و مشارکت فعالانه دانشگاهیان و حوزویان در این عرصه که بیان‌گر درک ژرف از تأثیرات و پیامدهای مختلف ناشی از ایجاد فضای مناسب و شرایط مقتضی برای بیان شفاف، صریح، علمی و مستند دیدگاه‌های مختلف علمی و فکری در خصوص مقولات مهم اجتماعی و علمی در کشور است، مقوله آزاداندیشی را با برنامه های کلان و استراتژیک کشور و سند چشم انداز 20 ساله کشور پیوند زده است. از این رو تحقق این ایده و بهره‌مندی از مزایا و آثار مثبت آن از جمله مهم‌ترین نیازهای جامعه امروز و وظیفه‌ای دینی، ملی و اخلاقی برای دانشوران و مدیران عرصه علم و فرهنگ است. حجت الاسلام حسن رضایی مهر، رییس مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در اهواز، به بیان جزییات کرسیهای آزاد اندیشی و نظریه پردازی پرداخت که حاصل آن در پی می‌آید.
رسا ـ تعریف کرسیهای نظریه پردازی چیست؟
کرسیهای نظریه پردازی فرصت ابراز نظریه‌های نو و تولید علم است که شامل طراحی فرصت‌های لازم برای تولید علم و در مرحله بعد اجرا و عملیاتی کردن این فرصت‌ها در قالب‌های مختلف اجرایی است. کرسیهای نظریه پردازی در حقیقت از تجلیات کرسیهای آزاد اندیشی است و در تعریفی عمومی به معنای پردازش نظریه‌ای خاص و ارزیابی آن نظریه، در موقعیتی مناسب است.
رسا ـ اهمیت کرسیهای نظریه پردازی چیست؟
راه اندازی کرسیهای نظریه پردازی برای گذار از مرحله سکون به حرکت و تولید علم و اندیشه، ضروری است.
رسا ـ نسبت بین کرسیهای آزاد اندیشی و آزاد فقهی چیست؟ و هدف از کرسیهای آزاد اندیشی را بفرمایید.
کرسیهای آزاد فقهی هم یکی از این کرسی‌هاست و کرسیهای آزاد اندیشی تعیّن در فقه ندارد. ما می‌توانیم کرسیهای آزاد فلسفی و آزاد کلامی نیز داشته باشیم.
رسا ـ ویژگی‌های کرسیهای آزاد اندیشی از دیدگاه حضرتعالی چیست و چه شرایطی باید فراهم شود تا کرسیهای نظریه پردازی محقق شود؟
یکی از ویژگی‌های این کرسی‌ها نو بودن نظریات ارائه شده است؛ لازمه جدایی ناپذیر کرسیهای آزاد اندیشی نو بودن این نظریات است. ویژگی دیگر این کرسی‌ها، برجسته بودن تضارب آرا در مورد مسأله مورد تحقیق است؛ یعنی کرسی‌ها باید به گونه‌ای باشند که ضریب تضارب آرا در موضوع مورد بحث بالا باشد و اگر می‌خواهیم کرسیهای آزاد اندیشی داشته باشیم، باید به لوازم آن مقید باشیم. یعنی نباید مانعی بر سر راه نظریه پردازی باشد. البته فضا نباید به گونه‌ای باشد که خلاف اصول ثابت اسلام باشد.
نخستین شرط در راستای تحقق این امر لزوم فضای مناسب جهت ارائه آزادانه نظریه است؛ یعنی در کرسیهای نظریه پردازی باید این فضا ایجاد شود. اگر چنین فضایی فراهم نشود ما شاهد هیچ‌گونه نظریه پردازی نخواهیم بود و خود به نفی غرض بدل می‌شود.
رسا ـ حدود آزادی بیان در اسلام چیست و خطوط قرمزی که باید در این کرسی‌ها رعایت شود را بیان کنید.
آزادی مطلق در هیچ جامعه‌ای پذیرفته نیست. هر جامعه‌ای برای تنظیم امر اجتماعش در کنار آزادی‌هایی که نهادینه می‌کند، محدودیت‌هایی را هم اعمال می‌نماید. هرچند آزاد اندیشی مورد تأکید دین ماست، ولی همین آزاد اندیشی نمی‌تواند بدون توجه به ضوابطی در نظر گرفته شده از سوی اسلام، باشد.
اگر یک نظریه پرداز به هیچ ضابطه‌ای پای بند نباشد اصلا نمی‌توان با او مناظره و گفتمان برقرار کرد و طرح مباحث باید با پایبندی به اصول اسلامی، علمی و اخلاقی باشد. به عنوان نمونه، در باب محدوده‌های اخلاقی، افراد باید از توهین کردن به دیگران پرهیز کنند و در ارائه مباحث نیز بی‌دقتی در فهم نظریه ارائه شده و عدم شتاب در ارزیابی نظر دیگران اخلاقا مورد پذیرش نیست.
رسا ـ به نظر شما به نتیجه نرسیدن مناظرات علمی و انحراف بحث‌ها از هدف اصلی خود، چه علتی دارد؟
این مسأله به یک آسیب شناسی مفصل نیاز دارد، این که چرا در مناظرات علمی گاهی تعابیر خشن می‌شود بحث علمی است، ولی گاهی لحن‌ها تفاوت می‌کند و خشن می‌شود. برای بر طرف کردن این نقیصه ابتدا باید در این موضوع یک آسیب شناسی صورت پذیرد و سپس فرهنگ سازی لازم در باب نظریه پردازی تبیین و ترویج شود.
تثبیت این معنا که کرسیهای نظریه پردازی چیست و هدف از پرداختن به آن چه می‌تواند باشد؟ زمینه‌های تحقق کرسیهای نظریه پردازی را شکل می‌دهد. فرهنگی که ترویج آن سمت و سوی کرسی‌ها را برای ما معین می‌کند. تبیین اصول قطعی و غیر قابل تشکیک می‌تواند نظریه پردازان را در رسیدن به نتیجه مورد نظر نزدیک کند و حتی آنها را در مقابل دام برخی از آسیب‌های نظریه پردازی واکسینه کرده و از افتادن در دام مغالطه و سفسطه نجات دهد. این که می‌بینید گاهی اوقات افراد به جای آن‌که جواب فرد مقابل خود را بدهند به تخطئه تفکر او می‌پردازند، مشخص می‌شود که اصل مسأله برای او، روشن نشده است.
اگر این مسأله در بین تئوریسین‌های کرسی‌ها، محور قرار گیرد که هدف از برگزاری این کرسی‌ها کشف حقیقت است نه غلبه نظریه‌ای خاص بر نظریه و تفکری دیگر، به یقین می‌تواند مباحث کرسی‌ها را از انحراف باز دارد. اگر صاحبان کرسی‌ها احساس کنند وقتی که خود را در معرض کرسی‌ها قرار می‌دهند کامل تر می‌شوند، دیگر در پی به حاشیه کشاندن مباحث اصلی به دلیل غلبه نظریه خود به هر قیمت نخواهند بود.
رسا ـ تعریف بدعت و نو آوری را بفرمایید و از دیدگاه حضرتعالی مرز بدعت و نو آوری در مباحث علمی چیست؟
بدعت در دین یعنی چیزی را که در دین نیست جز دین قرار دادن، اما نو آوری امری قابل قبول است و قلمروهای مختلفی می‌تواند داشته باشد. نو آوری گاهی در بیان معرفت دینی است؛ یعنی یک معرفت دینی که در گذشته مورد توجه قرار گرفته و فردی دیگر به شیوه‌ای جدیدتر همان موضوع را اثبات می‌کند و گاهی در بیان احکامی است که گفته نشده و مجتهد برخی از احکام را با نو آوری از متون دینی استخراج می‌کند. بدیهی است چنین امری در مرحله نخست بدعت نیست و چون «ادخال ما لیس من الدین فی الدین» نیست توجیه عقلی و دینی دارد. اما در خصوص مرز بدعت و نو آوری در مباحث علمی باید بگویم که این نکته به فرهنگ سازی تمییز مفاهیم کلیدی مربوط می‌شود که یکی دیگر از ضرورت‌هایی است که باید به آن پرداخته شود؛ یعنی اگر مرز بین بدعت و نو آوری و اجتهاد معلوم نباشد، فرآیند نظریه پردازی دچار انحراف می‌شود. برخی از افراد بدعت را نو آوری می‌نامند و برخی اجتهادهای معتبر را بدعت تلقی می‌کنند، که این‌ها خسارات عجیبی به هدف کرسی‌ها وارد خواهد آورد.
رسا ـ علت تأکید مقام معظم رهبری بر کرسیهای آزاد اندیشی در محافل علمی را چه می‌دانید؟
نگرانی مقام معظم رهبری برخاسته از این مسأله است که تحقق کرسی‌ها یک امر بسیار ضروری برای رشد و پیشرفت مادی و معنوی جامعه است. با توجه به این که دانشگاه محل تولید علم و اندیشه است و به جامعه جهت دهی می‌بخشد ولی آنچه که الان در دانشگاه‌ها وجود دارد، در شأن جامعه اسلامی ایران نیست و دانشگاه‌های ما گرفتار مسائل حاشیه‌ای شده‌اند.
مقام معظم رهبری بر خارج شدن دانشگاه‌ها و هر محفل علمی دیگر از این مسائل حاشیه‌ای تأکید دارند. نکته دیگر آن است که عدم آزاد اندیشی موجب عقب افتادگی در جامعه داخلی و بین المللی و وارد شدن ضایعات سنگین به جامعه می شود. در حقیقت دغدغه اصلی ایشان مراقبت از حاکمیت رکود علمی، بر محافل علمی است.
رسا ـ مطالبات مقام معظم رهبری از حوزه‌های علمیه در این خصوص جهت برگزاری جلسات درس قوی مخصوص فقه حکومتی چیست؟
حوزه‌های علمیه از آغاز تولد خود در آزاد اندیشی سکان دار بوده است. در کلاس درس شاگرد بدون هیچ دغدغه‌ای سؤال خود را می‌پرسد و استاد خود نحوه این گونه سؤال کردن را به شاگردش می‌آموزد. اما طرح کرسیهای آزاد اندیشی در حوزه‌های علمیه، چیزی است که همت بیشتر حوزویان را می‌طلبد و باید شدت بیشتری پیدا کند. البته اکنون گونه‌های مختلفی از نظریه پردازی و کرسیهای آزاد اندیشی در مراکزی از حوزه علمیه قم برقرار است و این فعالیت‌ها به صورت مختلفی انجام می‌شود. گاهی در قالب نشست‌های علمی، به صورت سخنرانی و یا میزگرد و گاهی به شکل پاسخگویی به نظریات رقیب، در راستای تثبیت عقاید اسلامی اجرا می‌شود. به عنوان نمونه یکی از مراکزی که در بحث تشکیل نشست‌های علمی و گفتمان دینی، اندیشه‌ای و نیز تثبیت عقاید دینی فعال است، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات متعلق به حوزه علمیه قم است.
بالا بردن ضریب پذیرش نظرهای خلاف مشهور به ویژه در فقه، امری است که بسیار باید به آن توجه شود. خلاف مشهور حرف زدن نه کفر است و نه جرمی به دنبال می‌آورد، اما هم صاحب نظریه و هم مخالفان باید فضای طرح بحث را فراهم کنند تا در اثر تضارب آرا حقیقت روشن شود. چه بسا در سایه همین طرح نظریات جدید و به جریان انداختن فرآیند نظریه پردازی به حکم جدیدی در رابطه با موضوعی برسیم.
رسا ـ به عنوان سؤال آخر بفرمایید موضوعات اولویت‌دار که در کرسیهای آزاد اندیشی باید به آنها پرداخت کدامند؟
باید به موضوعاتی پرداخته شود که با وضعیت امروز جامعه ما چه در حوزه داخل و چه در بین الملل منطبق باشد؛ یعنی پاسخگوی نیاز جامعه باشیم. همچنین موضوعاتی در حوزه تربیتی، اندیشه سیاسی و حکومتی مانند بحث ولایت فقیه، مورد بحث قرار گیرد. اساسا موضوعاتی باید مورد توجه قرار گیرد که یا برطرف کننده شبهه‌ای باشد یا نظریه‌ای نو براساس مقتضای حال جامعه باشد. طرح مباحثی که ضرورت ندارد و یا این که بارها به آن پاسخ داده شده است، فایده‌ای ندارد.
رسا ـ از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزاریم.
/9454/403/ر
ارسال نظرات