روش‌های رد مکاتب معارض

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام رضا برنجکار،‌ عضو هیأت مدیره انجمن کلام حوزه علمیه قم سه‌شنبه شب در نشست علمی«روش‌شناسی علمی کلام» که در سالن همایش‌ انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم برگزار شد، گفت: پاسخ به شبهات یکی از اهداف علم کلام است،‌ فایده‌ دیگر علم کلام این است که ابتدا خودمان بهفمیم دین چه گفته و سپس این اعتقادات را به دیگران برسانیم.

همیشه نباید منتظر ورود شبهات بود

وی افزود: متکلم می‌خواهد حریم دین و حدود آن را حفظ کند، گاهی به صورت منفعلانه مورد هجوم شبهه قرار می‌گیرد و گاه نیز باید در خانه دشمن به صورت فعال مبارزه کند، همیشه نباید منتظر ماند تا مورد هجمه واقع شویم.

رییس پردیس قم دانشگاه تهران به نتیجه رد مکاتب معارض با اسلام اشاره و تصریح کرد: هدف از رد مکاتب پیش‌گیری از تولید شبهه در کلام است، از دیدگاهی به چالش مکاتب معارض و در عین حال به اثبات دین می‌پردازد.

وی به ویژگی‌هایی که یک متکلم برای رد کردن مکاتب معارض باید داشته باشد اشاره کرد و افزود: متلکم باید عقاید دینی را به طور کامل بداند، اندیشه مکتب را به خوبی بفهمد، بداند آن مکتب کدام بخش دین را نشانه گرفته و عالمانه با آن مکتب مواجه شود.

حجت‌الاسلام برنجکار با بیان این‌که متکلم باید روش‌های رد مکاتب معارض را بداند، ادامه داد: برای ابطال مکاتب معارض متکلم نیاز به برخی ویژگی‌های اخلاقی مانند سعه صدر، انصاف، جدال احسن،‌ صداقت، تعصب نداشتن، صدق و راستی، علم، صبر و احترام به مخاطب دارد.

وی افزود: متکلم باید حتما فضای جامعه‌ای را که به نقد مکتب معارض می‌پردازد در نظر بگیرد، گاه صلاح نیست که به رد برخی بخش‌ها که در جامعه پذیرفته شده و آن را مخالفت با دین نمی‌دانند، بپردازد، بلکه باید شرایط را به گونه‌ای در نظر بگیرد که جامعه علمی آن را بپذیرد.

روش رد بر اساس لوازم روش یکی از روش‌های رد مکاتب معارض است

عضو هیأت مدیره انجمن کلام حوزه علمیه قم بیان داشت: گاه صلاح این است که مطلبی را نقد نکنیم چون این مطلب پذیرفته شده است و مخالف بودن آن با دین مطرح نیست، البته ما باید عقاید خود را استنباط کنیم و بپذیریم و در زمانی هم باید قیام کرد و شهید شد،‌ اما در مجموع باید ویژگی‌های زمان و مکان را لحاظ کرد.

وی به روش‌های روش‌های رد مکاتب معارض اشاره کرد و گفت: یکی از این روش‌ها روش نقد مبنایی و زیرساختی است که این روش بهترین راه نقد مکاتب معارض است، متکلم به جای نقد روبنا به نقد مبنای یک مکتب می‌پردازد.

حجت‌الاسلام برنجکار خاطرنشان کرد: روش رد لوازم یکی دیگر از روش‌های رد مکاتب معارض است، گاه رد و نقد یک نظریه سخت است؛ یا ممکن است پیدا کردن مبانی آن دشوار باشد، یا فرصت لازم برای پیدا کردن مبانی وجود ندارد، بهترین راه حل در این‌جا رد کردن از طریق لوازم است.

وی افزود: روش سوم، نقد مکاتب معارض روش ارجاع به بدیهیات است، البته در این روش برای دیگران اثبات نمی‌کنیم، بلکه با خود فرد کار داریم، بهترین راه ارجاع به وجدان است، او را طوری به وجدان برگردانیم که به صحت آن مطلب دست بیابد، مانند موضوع جبر و اختیار که این مثال‌ها درباره آن است.

رییس پردیس قم دانشگاه تهران به روش چهارم نقد مکتب‌های معارض اشاره کرد و گفت: روش همگامی با مخاطب، روش دیگری برای نقد مکتب‌های معارض است؛ گاه از ابتدا نمی‌توانیم حرفش را رد کنیم، باید با او همراه شویم تا جایی و سپس به ابطال نظریات آن مکتب بپردازیم.

حضرت ابراهیم با همراهی با ستاره‌پرست‌ها به بطلان این عمل پرداخت

وی ادامه داد: حضرت ابراهیم(ع) با ستاره‌پرست‌ها، ماه‌پرست‌ها، و خورشید پرست‌ها از همان ابتدا نگفت حرف شما غلط است و باید به این نکته هم توجه داشت که ممکن است فرد با برخی از نظرات طرف مقابل که درست است همراهی کند.

حجت‌الاسلام برنجکار گفت: روش استفاده از مبانی طرف مقابل، روش پنجم نقد مکتب‌های معارض است،‌این هم روش مطلوبی است، در اوایل انقلاب مناظراتی می‌گذاشتند و در مناظرات بحث علمی می‌کردند و علامه مصباح بر اساس مبانی طرف مقابل به نقد مکتب‌های آنان می‌پرداخت،‌ در روایات هم هست که امام رضا با بزرگان یهودی و مسیحی بحث می‌کردند و بر اساس انجیل استدلال کردند.

وی اظهار داشت: این مطلب فرق می‌کند با نقد بر اساس مطلبی نادرست که مخاطب نپذیرفته است، بلکه متکلم با مبنایی که فرد قبول دارد، به ابطال مبنای دیگرش می‌پردازد.

نویسنده و پژوهشگر حوزوی ابراز به روش ششم،‌ یعنی مطالبه دلیل از مخاطب اشاره کرد و گفت: در این روش فرد ادعا می‌کند اما استدلالی برای آن نمی‌آورد، مردم هم دنبال استدلال نیستند، ولی به دلیل این‌که یک حرف قشنگ‌تر است آن را می‌پذیرند، این مورد در زمان حاضر بیشتر اتفاق می‌افتد.

وی افزود: ما تابع دلیل هستیم، برخی از روشنفکران دینی از شعر و خطابه استفاده می‌کنند و در کنارش استدلال ضعیفی را مطرح می‌کنند، اما باید دانست اعتقاد دلیل قطعی یا ظنی معتبر می‌خواهد، صحبت در این است که اگر مطلب زیبا باشد، باید محتوا هم درست باشد.

گاه باید تناقض را پیش روی مخاطب قرار دهیم

حجت‌الاسلام برنجکار به اهمیت استفاده از قالب‌های زیبا برای بیان آموزه‌های دینی خاطرنشان کرد: باید مطلب درست و زیبا را با عبارات زیبا بیان کنیم، ما نباید مطلب حق را با عبارت ناپسند و نازیبا بیان کنیم، قرآن زیباترین محتوا را با زیباترین الفاظ برای بشر بیان کرد؛ ما نیز باید هر دو را داشته باشیم.

وی ادامه داد: قرآن هم از این روش زیاد استفاده می‌کند و می‌گوید«قل هاتوا برهانکم» و از کافران درخواست استدلال می‌کند.

عضو هیأت مدیره انجمن کلام حوزه رد دلایل طرف مقابل و روش‌های هشدار دهنده را روش‌های هفتم و هشتم خواند و گفت: در روش هشدار دهنده، گاه ائمه(ع) در مواجهه با فرد می‌گفتند «ویلک»، یعنی در ابتدا به مخاطب هشدار می‌دادند و بعد مطلبی را بیان کردند، از این موضوع می‌توان در رد دیدگاه‌ها و مناظرات استفاده کرد، گاه این حرف در ذهن طرف ماندگار شده و باید به او گفت می‌دانی این حرفت چه آثاری در پی دارد؟

حجت‌الاسلام برنجکار به روش نهم اشاره کرد و گفت: روش طرح سؤال، روش دیگری برای نقد مکتب‌های معارض محسوب می‌شود؛ گاه با طرح چند سؤال، مخاطب را به مطلبی نادرست می‌کشانیم، گاه به جای این‌که به مخاطب بگویید در سخنت تناقض وجود دارد، آن را به او نشان می‌دهیم، این روش سقراطی است، یعنی از امکانات شخص برای رد او استفاده می‌شود.

وی با بیان این‌که می‌شود با طرح سؤال مخاطب را به جایی رساند که ثابت شود، نظریه‌اش خلاف بداهت است، ادامه داد: آخرین روش رد مکتب‌های معارض، روش طرح احتمال برای اثبات نادرستی سخن اوست./914/