ارائه مدل کاربردی معارف اسلامی؛ رویکرد یک مؤسسه حوزوی
خبرگزاری رسا ـ معاون تحقیقات مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام گفت: وظیفه ما طلاب علوم و معارف اسلام این است که بتوانیم نظرات خداوند را در سه بعد نگرش، قانون و فرهنگ، با تمام زیرشاخه‌ها و ابواب استخراج کرده و برای اجرا در صحنه زندگی عرضه کنیم.
حجت‌الاسلام واسطی، معاون تحقیقات مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام مشهد، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد گزارشی از دوره دو ساله تربیت محقق کاربردی‌سازی علوم و معارف اسلام این مؤسسه که 5 ماه از برگزاری آن سپری شده است، ارائه داد.
وی در ابتدا گفت: دوره تربیت محقق کاربردی‌سازی علوم و معارف اسلام در مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام دوره‌ای 2 ساله با 80 واحد درسی است که انگیزه توجه به این دوره و شکل‌گیری آن به خاطر عدم دسترسی به سیستم‌ها و مدل‌های عملیاتی و اجرایی علوم و معارف اسلام در صحنه زندگی و برای تمدن‌سازی است.
وی در خصوص هدف تشکیل این دوره توضیح داد: فقه، علوم و معارف ما تمدن ساز است. مفاهیم ما غنی و گنجینه‌ای استراتژیک است که نیاز به فراوری عملیاتی و دسترسی به فرایندهای اجرایی برای تحقق دارد. همان گونه که حضرت صادق علیه‌السلام فرمودند«علینا القاء الاصول، علیکم التفریع». وظیفه ما طلاب علوم و معارف اسلام این است که بتوانیم نظرات خداوند را در سه بعد نگرش، قانون و فرهنگ، با تمام زیرشاخه‌ها و ابواب استخراج کرده و برای اجرا در صحنه زندگی عرضه کنیم.
حجت‌الاسلام واسطی تصریح کرد: دوره تربیت محقق کاربردی‌سازی علوم و معارف اسلام به دنبال تحقق چنین هدفی است. این دوره از طلاب درس خارج شکل گرفته است. کسانی که مبانی اولیه علوم لازم برای استنباط را به دست آورده‌اند و در مرحله تمرین استنباط هستند. کسانی که نیاز به علوم تکمیلی دارند.
وی افزود: در این دوره تربیت محقق که با هدف رسیدن به مهارت طراحی سیستم‌های دینی و مدل‌های اسلامی است 10 محور اصلی با سرفصل‌های متفاوت وجود دارد. محور اول تولید نقشه جامع موضوعات و مسائل است که نیازشناسی و نیازسنجی را شکل می‌دهد. نقشه موضوعات و مسائل نشان می‌دهد که ما در کارهای تحقیقات تمدن‌ساز باید چه نقشه‌ای، چه الگو و چه مسیری را با چه الویت‌ها و روابطی طی کنیم.
معاون تحقیقات مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام توضیح داد: در این دوره، کارگاه روش تحقیق به صورت روش تحقیق شبکه‌ای که منجر شود به منطق مدلى‌سازی عرضه خواهد شد؛ یعنی روش تفکر و الگوریتم خلاقیت.
وی محور بعدی را مباحث تفسیر متنی و مهارت‌های استنباط متنی دانست و گفت: مباحثی مثل فلسفه تحلیلی، زبان‌شناسی، تطبیق مباحث الفاظ اصول با مباحث فلسفه تحلیلی و زبان‌شناسی فلسفه ذهن، روش‌های تفسیر و نیز مکاتب اجتهادی تا منجر شود به الگوریتم اجتهاد؛ یعنی مراحل قدم به قدم خودآگاه برای فهمیدن این که در مواجهه با آیات و روایات چگونه می‌توان نظر خداوند را به صورت موجه و مستند استخراج کرد و این استخراج صرفا استخراج مسأله‌ای و مفرد نیست بلکه استخراج شبکه‌ای و به صورت مجموعه گزاره دارای ساختار است که قابلیت اجرا داشته باشد.
این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: از محورهای دیگری که در این دوره بحث و بررسی خواهد شد مهارت برنامه‌ریزی و به خصوص برنامه‌ریزی استراتژیک است. چون گزاره‌های دین هویتی راهبردی و برنامه‌ساز دارند. طلاب با دستیابی به فضای برنامه‌ریزی‌های استراتژیک، قدرت دریافت معانی راهبردی را خواهند داشت.
وی افزود: محور بعد طراحی سیستم‌ها و مدل‌ها است که طلاب بفهمند منطق سیستم‌سازی و مدل‌سازی چگونه است تا بر اساس آن بتوانند محتوای علوم و معارف اسلام را در قالب مدل‌های عملیاتی که مبتنی بر منطق متفاهَم بشری است و جهت‌دار یا مبتنی بر تئوری و فرضیه معرفت‌شناسانه خاص نیست، انجام بدهند.
حجت‌الاسلام واسطی ادامه داد: محور دیگر، مهارت ترجمه بلاغی است. یعنی طلاب بتوانند گزاره‌های دین را به گونه ای ترجمه کنند که مخاطب احساس کند پیام و خواسته متکلم در کلام چگونه است. حس معنایی که متکلم مورد نظر داشته است به مخاطب منتقل شود نه صرفا تصور الفاظ متکلم. مبحث تکمیلی و انتهایی نیز با عنوان فلسفه‌های مضاف و مبانی علوم انسانی خواهد بود.
وی افزود: همه این مباحث به صورت فعال و با آموزش پژوهش‌محور عرضه می‌شود. در مباحث علوم انسانی مسائل این علوم پیگیری خواهند شد با تئوری‌ها و فرضیه‌هایی که دانشمندان بشری در پاسخ به این مسائل داده‌اند. در قدم آموزشی، ارتباطی برقرار نخواهد شد بلکه صرفا استخراج مسئله است یعنی آن چیزی که باید به آن پاسخ داده شود؛ چه بر اساس نظر اسلام و چه بر اساس مکاتب بشری. مسئله‌شناسی علوم انسانی سبب می‌شود که محققین علوم و معارف اسلام بتوانند آیات و روایات را به تعبیر امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه به نطق درآورند و گویاسازی کنند. لایه‌های معنای نهفته را استخراج و اکتشاف کنند.
این استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از این گفت‌وگو، گفت: این دوره هر روز از ساعت 15:30 تا 19:30 بعدازظهر به مدت 2 سال برقرار است. عملیات اجرایی در فضای دوره این گونه است که طلاب، ابتدا سؤال، مسئله و یا فعالیتی را دریافت می‌کنند، نسبت به پاسخ آن سؤال تفکر فردی انجام می‌دهند، آن تفکر را ثبت می‌کنند، به گروه‌های 4 یا 3 نفره تقسیم شده و بحث می‌کنند، نظر مشترک گروهی می‌دهند و نظرات گروهی در فضای کلاس از سوی مدیر کلاس به اشتراک گذاشته می‌شود.
وی افزود: بعد از این که نظر اولیه‌ای توسط کل کلاس با راهنمایی‌های استاد شکل گرفت، طلاب مراجعه می‌کنند به پاسخ‌هایی که متخصصین آن فن و مسأله به آن داده‌اند. مطالعه کتب، مقالات، نوشته‌های منتشره در شبکه وب و نیز گفت‌وگوهای حضوری با دعوتی که از متخصصان فن می‌شود از جمله این مراجعات است.
معاون تحقیقات مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام خاطرنشان کرد: این مراحل برای این است که محقق تولیدکننده فکر که به صورت اولیه و تمرینی در پاسخ به یک مسأله تفکری را تولید کرده است، این تفکر را به بحث و گفت‌وگو و مشارکت گذاشته و نتیجه گرفته است، محصول کار خود را به صورت مطالعه‌ای تطبیقی با نظر متخصص تطبیق دهد.
وی نتیجه این کار را این دانست که محقق نقاط ضعف و حفره‌های نظر خود را تشخیص می‌دهد، جاهایی که باید روی آن بیشتر کار کند را تشخیص می‌دهد، اصلاح مسیر می‌کند، تکمیل نواقص انجام می‌دهد و اگر اشکال و خطایی در نظر کارشناس مربوطه وجود دارد تشخیص داده و با او به گفت‌وگوی انتقادی بپردازد. در نهایت هم محصول پس از اینکه با نظر متخصص به تطبیق و اشتراک گذاشته شد به صورت مقاله‌ای علمی تدوین می‌شود.
حجت‌الاسلام واسطی سپس به پیشرفت کار اشاره کرد و گفت: در مدت 5 ماهی که از ابتدای این دوره گذشته است به نقشه جامع موضوعات و مسائل پرداخته‌ایم که 5 محور اصلی دارد که از طریق تجمیع این محورها نقشه اصلی تولید خواهد شد. محور اول مدل طبقه‌بندی علوم، دوم مدل علوم انسانی، سوم مدل نیازهای انسان، چهارم سیستم‌های مورد نیاز تمدن و پنجم دسته‌بندی ابواب فقه است.
وی افزود: زیرشاخه‌های فراوانی در هر کدام از این محورها در طول دوره بررسی شده است و در تمام این موارد بسته‌ای علمی در مرحله اول، آموزشی در مرحله دو و ترویجی در مرحله سه در دستور تولید قرار دارد. افراد مقالات را تولید می‌کنند و در مرحله انتشار و در مجله مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام و ارائه در فضاهای تخصصی و مقاله به سطح آموزشی تقریر مجدد می‌شود، اسلایدهای پاورپینت برای آن درست می‌شود، در فضای آموزشی به صورت تصویری و صوتی ضبط می‌شود، در کارگاه‌های آموزشی بازنویسی کارگاهی می‌شود به صورت فعالیت و بازخورد و بسته‌ای تولید می‌شود.
این استاد حوزه به نمونه کارهای انجام شده اشاره کرد و گفت: به عنوان نمونه در طول دوره خروجی‌هایی تحت عنوان کارگاه طبقه‌بندی علوم بر اساس نگرش اسلام، مدل نیازهای انسان بر اساس نگرش اسلام، مدل علوم انسانی اسلامی، علم دینی، سیستم‌های مورد نیاز برای ساخت تمدن اسلام، نظریه دسته‌بندی ابواب فقه بر اساس نگرش سیستمی و ... تولید می‌شود. در فضای ترویجی هم همین مباحث از سوی طلاب محترم به زبان مخاطب عمومی در ایام تبلیغی به عنوان زیرساخت‌های معرفتی در ضمن مباحث اخلاقی، احکام و عقائد قرار می‌گیرد.
وی در بخش دیگری خطاب به طلاب شرکت‌کننده در این دوره گفت: کسانی که این دوره را ملاحظه می‌کنند حتما باید توجه کنند که در هر جلسه مسأله‌ای که باید روی آن فکر کنند را خوب دریافت کنند. اینکه در چه موردی تفکر فردی یا کاری عملیاتی باید صورت گیرد. مطلب دوم این است که حتما خودشان قبل از مشاهده دنباله مطلب و پیگیری آن به این سؤال پاسخ داده یا کار عملیاتی را انجام دهند.
معاون تحقیقات مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام تصریح کرد: مرحله سوم این است که توجه داشته باشند وقتی به سؤال پاسخ دادند، حتما نظر کارشناس، متخصص، سایت یا مقاله‌ای که توسط خود محققین معرفی شده است مورد بررسی قرار گیرد تا مطلب کارشناسی شده را پیدا کرده و دریافت کنند و با نظر خود مقایسه کنند و در این مقایسه حتما اصلاح نظر خود را انجام دهند. اگر نقدی به نظر کارشناس دارند هم در برگه خود یادداشت کنند.
وی خاطرنشان کرد: بعد از این کار نتیجه تحقیقاتی که در کلاس انجام می‌شود و روی تخته نوشته می‌شود را به صورت دقیق یادداشت کنند، با فضای فکر و مطالعه خود مقایسه کنند، اصلاح و تکمیل کنند و اگر نقدی هست در مقاله خود یادداشت کنند و در نهایت آن را به مقاله‌ای علمی تبدیل کنند.
حجت‌الاسلام واسطی با اشاره به اینکه مباحث ارائه شده در دوره در محورهایی که ذکر شد در بسیاری از موارد به صورت ترکیبی عرضه می‌شود، گفت: در قسمت روش تحقیق نیاز به روش لایه‌برداری از موضوعات و مسائل داریم. در بحث نقشه موضوعات و مسائل که ابتدا طرح می‌شود نیز باید این کار انجام شود. سطح، لایه و حیطه‌ای از مسئله تعریف کردن یا متغیرشناسی یا پردازش مسئله در ابتدا در همان مرحله نیازسنجی، نیازشناسی و تولید نقشه‌های موضوعات و مسائل انجام می‌شود. تکمیل کردن آن نیز واگذار می‌شود به هنگامی که به بحث روش تحقیق رسیدیم.
وی افزود: در این 5 ماه اول همه مباحث، اینگونه بوده است. یعنی رویکرد آموزشی آن بیش از رویکرد پژوهشی آن است. افراد از کل مباحث، حسی پیدا کنند، تصویر و دریافتی داشته باشند و نسبت به پیش‌نیازهای آن آشنا شوند تا وقتی که کار در مرحله پژوهشی و تولید علمی قرار گرفت؛ بتوانند کار را با همراهی مجموعه کلاس پیش ببرند.
معاون تحقیقات مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام در پایان گفت: امیدواریم که دوره کاربردی‌سازی علوم و معارف اسلام که در اختیار طلاب قرار گرفته است مورد رضای ولی عصر باشد و همه بتوانیم در راه آماده سازی و زمینه‌سازی آن تمدن موعود در تحت رهبری ولی فقیه زمان حرکت کنیم./931/ز502/س
ارسال نظرات