شرط اجتهاد در اصول و فقه اجتهاد در مسائل عقلی است

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به دیدار سال گذشته رهبر معظم انقلاب با طلاب حوزه علمیه قم و تأکید ایشان بر ضرورت تحول و توجه جدی به فلسفه در حوزه به تبیین جایگاه فلسفه در علوم حوزوی پرداخت و از تلاش این خبرگزاری برای اجرایی شدن دیدگاه‌های مقام معظم رهبری تقدیر کرد.

وی با بیان این‌که آیه مبارکه 122 سوره توبه سند تشکیل حوزه‌های شیعه است، اظهار داشت: علامه طباطبایی‌(ره) در المیزان و ذیل آیه «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ ...» گفته‌‌اند «جمله نخست این آیه خبری و در مقام انشا به کار رفته و دلالت آن بر نهی، مؤکدتر از دلالت خود نهی است».

مدیر مرکز تخصصی فلسفه حوزه علمیه قم تصریح کرد: براساس این آیه همه نباید به سمت جبهه‌ها بسیج شوند یعنی حرام مؤکد است که همه مسلمانان به جبهه بروند؛ چراکه بسیج شدن برای رفتن به حوزه‌های علمیه و کسب معارف دین از آن نیز مهم‌تر است.

وی پرورش عالمان دینی را یکی از وظایف جامعه اسلامی عنوان کرد و با بیان این‌که قرآن کریم می‌فرماید «لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ» یعنی یکی از واجبات کفایی کسب معارف دین است، افزود: اگر گروهی در دین تفقه نکنند همه معصیت‌کار می‌شوند، اما اگر گروهی به اندازه کفایت در این زمینه اقدام کردند از بقیه ساقط می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی با اشاره به این‌که همه فقها، مفسران و عالمان دینی معتقدند کلمات قرآن را باید بر همان معنای لغوی که در عصر نزول اراده و فهمیده ‌شده حمل و به آن معنا قرآن را تفسیر کرد، گفت: معنای لغوی فقه، فهم و «تفقه فی‌الدین» تلاش برای فهم دین است.

وی با یادآوری این مطلب که دین تنها احکام و فروع نیست و همه عالمان دینی و فقهای مصطلح که در فروع دین فتوا می‌دهند، فهم دین را در سه بخش عقاید دینی، اخلاق و احکام می‌دانند و اختلافی در آن ندارند، افزود: عقاید ریشه‌ و اساس دین، اخلاق تنه درخت دین و احکام به منزله شاخ و برگ‌هایی است که سبب تزیین دین می‌شود.

این استاد علوم عقلی حوزه علمیه در ادامه تلاش در فهم عقاید، اخلاق و احکام اسلامی را از مهم‌ترین وظایف طلاب علوم دینی برشمرد و اظهار داشت: براساس تصریح همه عالمان دین، هر فردی که بخواهد دین را بشناسد باید به عقل، قرآن مجید و کلام معصومین‌(ع) مراجعه کند و از این سه راه وارد شود.

وی ادامه داد: سرّ این‌که فقیه برای استنباط احکام به یکی از ادله‌های فقه یعنی عقل مراجعه می‌کند، آن است که عقل حجت باطنی خدا و همان چیزی است که انسان را به وحی می‌رساند؛ خداوند حکیم برای رسیدن انسان به سعادت پیامبری را می‌فرستد تا آنچه را که عقل نمی‌فهمد برای انسان بیان کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی یکی دیگر از راه‌های شناخت دین را اجماع معرفی کرد و با بیان این‌که اجماع از نظر شیعه یک دلیل در عرض دلیل‌های دیگر نیست و به همان سنت، کلمات و افعال معصومین‌(ع) بر می‌گردد، گفت: هر فردی که بخواهد برای فهم دین از قرآن، روایات و عقل استفاده کند باید به وسایلی مجهز شود که یکی از آن وسایل شناخت زبان دین است.

وی با بیان این‌که طلابی که مسلط به زبان عربی نیستند نباید در مسایل دینی اظهارنظر کنند، تصریح کرد: هر فردی که بخواهد عالم دینی شود باید زبان عربی را به خوبی بلد باشد، یعنی علوم مربوط به زبان از صرف و نحو، بیان، معانی و لغت را به خوبی بداند وگرنه دخالت او در دین دخالت جاهلانه خواهد بود.

رییس هیأت مدیره مجمع عالی حکمت اسلامی شناخت قواعد علم اصول فقه را هم برای فهم مقصود خدای متعال ضروری دانست و با بیان این‌که اصول فقه مانند ادبیات پیش‌نیاز فهم احکام دینی از آیات و روایات است، گفت: هر فردی که بخواهد عالمانه در مسایل دینی وارد شود و در آن مسایل نظر اسلام را بفهمد، نیازمند علم اصول است.

وی همچنین شرط اجتهاد در اصول و فقه را اجتهاد در مسایل عقلی دانست و گفت: اگرچه بخش عمده‌ای از قواعد علم اصول، قواعد عقلی است اما برای فهم روایات و آیات مربوط به دین یعنی عقاید و اخلاقیات، افزون بر ادبیات، علم اصول فقه و علومی که هر فقیه اصطلاحی برای تدبر در احکام فرعیه به آنها نیاز دارد، علوم عقلی، یعنی فلسفه نیاز است.

حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی بر فهم ملازمات عقلی بین شرط و جزا که در کلمات معصومین‌(ع) وارد شده است، تأکید کرد و افزود: معنای قضیه‌های شرطیه از نظر لغت عرب و ملازمه بین شرط و جزا آن است که جمله‌های شرطیه در تمام زبان‌ها این معنا را می‌دهد که اگر شرط محقق شد جزا هم محقق می‌شود.

وی با بیان این‌که فهم تلازم بین شرط و جزام نیاز به کارهای عقلی دارد، فلسفه را برای فهم دین ضروری دانست و اظهار داشت: دشمن در جنگ نرم و با استفاده از وسایل مختلف در صدد بی دین کردن مردم از طریق القای شبهه است؛ چراکه می‌داند تنها عاملی که مردم را در مقابل دشمن به قیام و استقامت وامی‌دارد، دین است.

این استاد علوم عقلی حوزه گفت: دشمن برای این‌که دین را از ملت بگیرید به القای شبهه می‌پردازد و برای پاسخ به این شبهات که برخی از آنها به اصل دین، اصل وجود خدای متعال، اصل وحی، نبوت و رسالت وارد می‌شود، باید با زبان مشترک بین مؤمن و کافر، یعنی زبان عقل سخن گفت.

وی با بیان این‌که از نخستین روز پیدایش حوزه‌های علمیه، علمای شیعه، علوم عقلی را در کنار علوم نقلی مهم ‌شمرده و برای طلاب علوم دینی تدریس می‌کردند و درباره آن کتاب می‌نوشتند، ابراز داشت: چه بسا آثاری که برخی از فقهای بزرگ مانند علامه طباطبایی‌(ره) در علوم عقلی نگاشته‌اند، از کتاب‌هایی که در علوم نقلی نوشته شده کمتر نباشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین فیاضی با اشاره به حساسیت امام خمینی‌(ره) نسبت به فلسفه ادامه داد: امام راحل معتقد به فلسفه بودند و هر زمانی که از فقه و اصول نام می‌برند، از فلسفه هم سخن می‌گفتند؛ بر همین اساس هم مقام معظم رهبری در مناسبت‌های مختلف بر این مسأله تأکید دارند.

وی رواج علوم فلسفی در حوزه‌های علمیه که در گذشته به صورت پنهانی تدریس می‌شد را از برکات انقلاب اسلامی و هیمنه امام راحل دانست و گفت: فلسفه یکی از علوم ضروری برای فهم قرآن و روایات است و حوزه‌های علمیه جایگاه علوم فلسفه‌اند؛ بنابراین طلاب باید با جدیت در این عرصه وارد شوند.

مدیر مرکز تخصصی فلسفه حوزه علمیه قم افزود: علم اصول، نیاز به فلسفه دارد و آیات عقاید و اخلاقی قرآن و ملازماتی که در قرآن و روایات آمده نیز عقلی است؛ از این‌رو طلاب دینی برای فهم این ملازمات عقلی، تبیین صحیح عقاید و دفع شبهات دشمن، محتاج شناخت دقیق علوم عقلی هستند. /920/ت301/ع