جهاد اقتصادی و واقعیت های جهانی

نام گذاری سال نود از سوی مقام معظم رهبری به عنوان جهاد اقتصادی زمینه ای است برای رشد و ترقی کشور با تکیه بر مبانی اقتصادی اسلام. از این رو جهاد اقتصادی نیازمند تعریف، ارائه راهبردها و راهکارها بر طبق نیازهای ملی و بین المللی است تا زمینه عملی شدن شعار سال جاری محقق شود.

دکتر سعید خلیل اویچ، استاد دانشگاه علوم و معارف قرآن قم و از اندیشمندان صربستانی، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، به تبیین اهمیت جهاد اقتصادی در زمان کنونی پرداخته و با نگاهی به اقتصاد شکل گرفته در غرب به تبیین خصوصیات اقتصاد اسلامی با رویکرد جهادی پرداخته است.

خبرگزاری رسا این گفتگو را خدمت خوانندگان محترم تقدیم می کند؛

رسا - اقتصاد و جهاد هر کدام دارای تعاریف روشنی هستند، اما ترکیب این دو واژه حامل پیامی است که باید به تبیین آن پرداخت. به نظر شما چرا مقام معظم رهبری از واژه جهاد اقتصادی استفاده کردند و این واژه چه مفاهیمی را در خود گنجانده است؟

تاکید بر اقتصاد در قالب جهاد نشان دهنده توجه به مبانی جهان بینی اقتصادی اسلام است.

امروز شاهد بحران اقتصادی و مالی در کشورهایی هستیم که به شکلی وابسته به نظام سرمایه داری هستند و ایران اسلامی در چنین فضایی تلاش می کند تا به دنبال معرفت توحیدی در تمامی زمینه ها خود را به سطح عالی برساند.

امروز کشورهایی که به نظام سرمایه داری تکیه دارند به بن بستی رسیده اند که انسان مدرن در تمام عرصه ای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با آن روبرو است.

انسان معاصر با توجه به تنگناهایی که جهان غرب برای او ایجاد کرده است دچار ازخود بیگانگی و سردرگمی شده است و این نشانه شکست تئوری های غربی در ارائه مدل زندگی است.

نظام معرفتی غرب به دنبال بهبود وضعیت اقتصادی انسان در جهانی بود که تنها جهان موجود معرفی می شد و لذا شکست امروز این نظام فکری در بخش اقتصادی یاس ویژه ای را ایجاد کرده است.

در گوشه همین جهان، در ایران اسلامی طرحی ارائه شده که می خواهد نظام معرفتی خود را به اقتصاد نزدیک کند و اقتصادی اسلامی را ترویج کند و در شرایطی که بحران اقتصادی سایه افکنده است، با رویکردی جهادی به سوی اقتصاد متمایل شود.

جهاد در مکتب فکری اسلام دارای بار معنایی خاصی است و البته این اولین بار نیست که مقام معظم رهبری در انتخاب واژگان نقطه عطف معرفتی ایجاد کرده اند.

جهاد نشان دهنده این است که مسیری که ما برای رسیدن به پیشرفت اقتصادی دنبال می کنیم مبتنی بر نظام توحیدی است.

به عبارت بهتر واژه جهاد به خوبی مفید این معنا است که اقتصاد مطلوب ما بر هیچ حوزه معرفتی غیر از اسلام بنا نشده است.

انتخاب واژه جهاد و پرهیز از کلمه ای همچون توسعه نشان دهنده آگاهی به گفتمان های معرفتی موازی اسلام است زیرا کلمه توسعه با برخی جریانات سیاسی سکولار متناسب که برطبق آن کشورهای دنیا به دو بخش توسعه یافته و در مسیر توسعه یا توسعه نیافته تقسیم شده اند.

توسعه اگرچه کلمه ای ناپسند نیست اما با بار معنایی سکولار همراه شده است و این می تواند آن بار معنایی را به فضای اسلامی منتقل کند.

به کار بردن واژه جهاد این پیام را منتقل می کند که ما می خواهیم در اقتصاد بر قله بایستیم اما در مسیر اقتصادی که بر طبق مبانی خودمان است و پیشرفتی که مبتنی بر نظام جهان بینی توحیدی است.

در اندیشه جهان بینی اقتصادی، انسان محدود به این دنیا نیست پس ترقی و پیشرفت در اقتصاد می تواند آثارش را در تمام عوالم باطنی نشان دهد.

کلمه جهاد واژه ای پر برکت است یعنی در زمان تلاش اقتصادی یک مجاهدت دینی را هم داریم که ما را به خداوند نزدیک می کند.

تاکید مقام معظم رهبری بر جهاد اقتصادی از سویی دیگر نیز قابل توجه است زیرا نشان می دهد اسلام جامعیت دارد و برخلاف برخی تبلیغات کاذب علیه اسلام، این دین واپسگرا و تک بعدی نیست و با دو نگاه سیر و سلوک معنوی و پیشرفت مادی به انسان می نگرد و در متن پیشرفت اقتصادی در جهان ماده به حرکت معنوی انسان و آخرت گروی هم توجه دارد.

رسا - با توجه به اینکه اسلام دارای شاخصه های فکری و فرهنگی است و انقلاب اسلامی ایران تلاش کرده است تا با توجه به این شاخصه ها سخن خود را در میان گفتمان های مختلف طرح کند و اندیشه توحیدی را در جهان بسط دهد، برخی می خواهند این گونه القا کنند که نخست باید جهاد فرهنگی محقق شود و در گام بعدی جهاد اقتصادی مطرح شود، نظر شما در این باره چیست؟

واژه جهاد اقتصادی دارای بار معنایی وسیعی است و در درون خود جهاد فرهنگی را نیز شامل می شود و در بطن خود کار عمیق فرهنگی را پرورش می دهد؛ یعنی اگر بخواهیم در عرصه پیشرفت اقتصادی موفق باشیم باید در مرحله قبل از نظر دینی، مباحث توحیدی این عرصه را به تصویر کشیده باشیم.

جهان بینی اسلامی و توحیدی به خوبی در تک تک ابعاد زندگی محسوس بشری به صورت عمیق این واقعیت را تزریق می کند که عوالم محدود به عالم ماده نیست.

با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده است گفتمان توحیدی را در جهان بگستراند، در اقتصاد هم اگر ورود پیدا می کند اشاره به فکر اصیل و مبنایی خود دارد و بین این دو دوگانگی وجود ندارد.

دربعد فردی نیز انسان عوالمی مربوط به روح و معنا دارد که هر حرکتی در جهان مادی انجام دهد در آن عالم منعکس خواهد شد، ازاین رو فردی که در حوزه اقتصادی فعال است می داند که فعالیت های او در جهان دیگر اثر دارد و دارای بروز و ظهور خواهد بود پس باید عملی اقتصادی را انجام دهد که آن عالم را هم بسازد و پیشرفت معنوی او را هم تامین کند.

رسا- همان طور که حضرت عالی فرمودید اقتصاد طرح شده در فضای انقلاب اسلامی ایران نمی تواند اقتصاد مطرح شده و ترویج شده غرب باشد، پس بازسازی علوم انسانی و  از جمله تولید اقتصاد اسلامی ضروری است، اما با توجه به اینکه هنوز نظریات اقتصاد اسلامی تولید نشده است آیا می توان به بهانه آن در مرحله عمل وارد کار جدی نشویم؟

اگر در تحولات اقتصادی می خواهیم جهادی فی سبیل الله محقق شود باید مبانی، لوازم و بایسته های اقتصاد اسلامی نیز مورد توجه قرار گیرد.

اگر علم اقتصاد ما مبتنی بر محور متزلزل انسان باشد و هرچه انسان بخواهد حق تلقی شود و انسان اصیل شمرده شود و نه خلیفه الهی در روی زمین که باید حول کلمه الله باشد، دستاورد حاصل شده نیز اسلامی نخواهد بود.

تعبیر جهاد اقتصادی این واقعیت را به همراه خود دارد که جهاد در صورتی شکل می گیرد که پیشرفت در مسیر الی الله باشد.

اقتصاد اسلامی به دنبال معارف اقتصادی بر طبق مبانی توحیدی است و محققان اسلامی در تلاشی تخصصی مجاهدت علمی می کنند تا علم اقتصادی اسلامی را روشن سازند.

اقتصاد اسلامی شده از سوی کارگزاران دستگاه اسلامی در بهترین شرایط نتیجه بخشی است زیرا عامل اقتصادی خود را در قبال نتیجه اخروی نیز مسئول می داند و در جهت رضایت خداوند از طریق رضایت مشتری می کوشد.

توجه داشته باشید که جهاد اقتصادی یک شعار عملیاتی است . طرح جهاد اقتصادی در شرایط بحران اقتصادی غرب شاهد این ادعا است.

باید تلاش کرد تا جهاد اقتصادی از سوی آحاد مردم مورد توجه قرار گیرد و در صحنه عمل جهادا قتصادی به نتیجه دهی برسد و در یکسال آینده شرایط متفاوتی با آنچه هست داشته باشیم.

نباید از نظر دور داشت که کار علمی و معرفتی و تحقیقات بنیادی در زمینه اقتصاد ضروری است اما باید تمرکز بر کاربردی شدن این شعار و در متن راهبردهای فعالیت های سال جاری مردم و دستگاه ها قرار گیرد.

لازم است تاکید کنم که انتخاب سال نود به سال جهاد اقتصادی در موقعیتی که بلوک غربی در بحران اقتصادی فرو غلطیده است، ایران اسلامی را در بهترین موقعیت تاریخی قرار داده است و نشان می دهد اسلام و نظام مبتنی بر ارزش ها و احکام اسلامی در شرایط بحران نیز راه حل دارد.

رسا - از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید، سپاسگذاریم. /909/گ403/ر