جدیدترین شماره میقات حج منتشر شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نود و سومین شماره فصلنامه علمی ترویجی مقیات حج به صاحب امتیازی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت و مدیر مسؤولی سیدعلی قاضی عسکر ویژه‌نامه فاجعه منا به همت پژوهشکده حج و زیارت منتشر و روانه بازار نشر شد.
مکان‌های مقدس در آموزه‌های اسلامی و حقوق بین‌الملل، دیه قتیل الزحام در فقه قریقین، بسترهای حمایتی از حجاج آسیب دیده، اجرت نایب جان باخته در فاجعه منا، حادثه منا و قضا و قدر الهی (نقد توجیه وهابیت)، نگاهی به تاریخ منا و حوادث آن و مهارجان الی الله از مقالات جدیدترین شماره فصلنامه میقات حج به شمار می‌رود.
مکان مقدس در آموزه‌های اسلامی و حقوق بین‌الملل
سیدمحمدعلی هاشمی
چکیده: در عرف بین‌الملل، مکان‌هایی مقدس، در محدوده جغرافیایی خاص واقع شده است و یک یا چند دین یا مذهب، آن را مقدس می‌شمارند. مکان‌های مقدس یا ساخته بشرند، مانند مساجد، کلیساها، معابد و قبرستان‌ها، یا پدیده‌های طبیعی هستند، همچون درخت یا درختان، رودخانه‌ها، تپه‌ها و جنگل‌ها.
آموزه‌های اسلامی، ضمن شناسایی ویژه این مکان‌ها، موقعیت ویژه حمایتی را نسبت به این مکان‌ها پایه‌ریزی کرده‌اند. شناسایی، برابری انسان‌ها در بهره‌بری و رفت و آمد و امنیت مطلق؛ از جمله آموزه‌ها و احکام اسلامی در زمینه حمایت از حرم مکی و مدنی است.
بایسته‌های حقوق بین‌الملل، نظام بین‌الملل حقوق بشر و نظام بین‌الملل حقوق بشر دوستانه نیز در مقرره‌ها، هنجارها و معاهدات خود، ضمن شناسایی ویژه این مکان‌ها، به حمایت از آن در شرایط مختلف پرداخته‌اند. «واتیکان و کلیسای کاتولیک» و «بیت‌المقدس»، از جمله سرزمین‌هایی است که در راستای حمایت از مکان‌های مقدس و مقدسات دینی، مورد شناسایی ویژه حقوق بین‌الملل قرار گرفته‌اند.
بیت‌المقدس، بنا بر قطعنامه 181 مجمع عمومی سازمان ملل در 29 نوامبر 1947 م. شهری با ماهیت بین‌المللی است که صلاحیت اعطای تابعیت و ارتباطات بین‌المللی در حد دولت عضو جامعه بین‌المللی را دارد.
دیه قتیل الزحام در فقه قریقین
مهدی درگاهی
چکیده: در مورد دیه قتیل الزحام یا کشته شده در اثر ازدحام و شلوغی جمعیت، پژوهش و تحقیق قابل توجهی صورت نگرفته و چگونگی جبران و پرداخت دیه او در فقه فریقین به درستی روشن و مشخص نیست! از این‌رو، دستیابی به پاسخ‌های شفاف به ابهامات افراد از حدود مسؤولیت مسلمانان در پرداخت دیه قتیل الزحام، نیازمند کاوشی عمیق و جدّی است.
سنت اهل بیت علیهم‌السلام و صحابه پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و قصور و کوتاهی در ایجاد امنیت از سوی حکومت؛ از جمله دلایلی است که به لزوم پرداخت دیه از بیت‌المال مسلمانان به اولیای قتیل الزحام، در صورت عدم لوث، مشروعیت می‌بخشد.
اکنون این پژوهش، با هدف شناخت حدود و ثغور ادلّه و تبیین وظیفه و تکلیف در پرداخت دیه به اولیای قتیل الزحام انجام گرفته و نیل به این مقصد در سایه توصیف و تحلیل گزاره‌های فقه مذاهب اسلامی، با گردآوری داده‌های کتابخانه میسر است که نتیجه آن، لزوم پرداخت دیه قتیل الزحام در صورت عدم وجود لوث از بیت‌المال مسلمانان است.
بسترهای حمایتی از حجاج آسیب دیده در پرتو مسؤولیت بین‌المللی دولت عربستان
مسعود راعی
چکیده: فاجعه منا و عمق آثار فردی، اجتماعی، داخلی و بین‌المللی آن، فراتر از یک مسئله معمولی است و گذشت زمان هم نمی‌تواند آن را به فراموشی بسپارد. این فاجعه آن‌گاه عمیق‌تر خود را نشان می‌دهد که با دولتی باید طرف شد که علی رغم ادعاهای زیاد، به ابتدایی‌ترین قواعد حقوقی اعتقادی ندارد. از جنگ در یمن و استفاده بی‌رویه از هواپیماهای نظامی گرفته تا نوع نگاه به سایر مسلمانان، همگی حاکی از این مهم است. این دولت حتی به آموزه‌های اسلامی در مورد تمامی مسلمانان نیز باور ندارد.
با همه این اوصاف دلایلی متعدد حقوقی و فقهی وجود دارد که اثباتگر مسؤولیت دولت عربستان در این فاجعه است. با اثبات مسؤولیت بین‌المللی می‌توان با استفاده از راهکارهای حقوقی و سیاسی، این دولت را وادار به پاسخ‌گویی کرد. یافته تحقیق با رویکرد به حقوق بین‌الملل، نشان می‌إهد مسیر پیش‌رو، هموار نیست، ولی بن‌بست هم نیست. ابزارها و ارهکارهای مختلف سیاسی و حقوقی و البته در حد ضرورت و بدون ورود به شرایط جزئی، در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته است.
اجرت نایب جان باخته در فاجعه منا
امید زمانی
چکیده: با توجه به حادثه غم‌انگیز منا در ایام حج امسال (1436ق.) و جان باختن شماری از حاجیان بیت‌الله الحرام؛ از جمله تعدادی از افراد که به عنوان نایب در این سفر حضور داشته‌اند، سؤالاتی در این زمینه مطرح است؛ یکی از پرسش‌های فقهی این است که در صورت موت بعد از احرام و دخول در حرم که قربانیان حادثه در چنین حالتی بودند، نایب چه مقدار استحقاق اجرت خواهد داشت؟ یعنی به فرض صحت حج نایب و اجزای آن نسبت به منوب عنه، آیا تمام مبلغان اجاره را باید به او پرداخت یا تنها به اندازه همان مقدار از اعمال که بجا آورده استحقاق اجرت است؟
بسیاری از فقها در این مسئله به صورت مطلق بحث کرده، نایب را به صرف احرام و دخول حرم، مستحق تمام اجرت دانسته‌اند. اما برخی دیگر قائل‌اند در صورتی که اجیر بر تفریغ ذمّه باشد، استحقاق تمام اجرت را دارد؛ اما اگر اجیر بر اتیان اعمال باشد، به نسبت همان مقدار از اعمال که به جا آورده است، استحقاق اجرت دارد.
حادثه منا و قضا و قدر الهی
(نقد توجیه وهابیت)
مهدی نکویی سامانی/ رحمت الله ضیایی
چکیده: مسئله قضا و قدر، از دیرباز مورد توجه و تأمل اندیشمندان مسلمان؛ اعم از اهل سنت و شیعه بوده است. متفکران جهان اسلام با الهام از آیات قرآن و احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم‌السلام، رابطه خالقیت و ربوبیت خدای متعال با نظام هستی و افعال انسان را به گونه‌ای تفسیر و تبیین کرده‌اند که موجب اسناد شرور و نواقص و افعال قبیح به حق تعالی نشود. از نظر آنان، تعلق علم و مشیت و قضا و قدر الهی به همه مخلوقات و پدیده‌ها و از جمله افعال انسان، به هیچ وجه مستلزم نفی اختیار بشر و نظام اسباب و مسببات و نقش فاعل‌های ممکن نیست؛ بلکه به اعتقاد آنان، قدرت و اختیار انسان در طول فاعلیت و مشیت و قضا و قدر الهی است.
با مراجعه به دیدگاه وهابیت در باب قضا و قدر، معلوم می‌شود که آنان نیز با پذیرش عمومیت قضا و قدر الهی و تأکید وجوب ایمان به آن، قضا و قدر الهی را منافی اختیار انسان نمی‌دانند و با توجه به این دیدگاه و مبنا، معلوم نیست چرا در حادثه منا می‌خواهند با تمسک به قضا و قدر، از خود سلب قدرت و اختیار و مسؤولیت کنند.
نگاهی به تاریخ منا و حوادث آن
محمدسعید نجاتی
چکیده: این مقاله ضمن معرفی سرزمین منا و پیشینه تاریخی آن در منابع اسلامی، به حوادث تاریخی و وقایع مهم رویداده در آن، پرداخته است. در مقدمه، وجوه تسمیه و محدوده و موقعیت جغرافی منا و پیشینه آن در منابع اسلامی آمده و سپس تاریخ اسکان و ساخت و ساز در منا تا به امروز بررسی شده است. حضور معصومان علیهم‌السلام در منا از دیگر موضوعاتی است که در این مقاله به آن پرداخته شده و در مواردی مصادف با حوادث مهم نیز بوده و در پایان، مهم‌ترین حوادث و سوانحی که در مدت طولانی عمر منا تا امروز در آن رخ داده است، بررسی می‌شود.
مهاجران الی الله
داوود حسینی
چکیده: مرگ، حقیقتی است که هیچ کس را فرار از آن ممکن نیست و بشر برای نجات و تأخیر آن، هیچ راهی را کشف نکرده و نخواهد کرد. اما آنچه این حقیقت را آسان می‌کند، شیوه و چگونه مردن است. بعضی مرگ‌ها عزت‌آفرین و سعادت‌بخش است؛ مانند مرگی که در راه احیای دین خدا باشد که مقام شهادت را هدیه می‌کند. بعضی مرگ‌ها اگرچه در حد و درجه شهیدان عرصه جهاد نیستند، ولی چون در مسیر الهی اتفاق می‌افتند، خداوند از آن به «هجرت الی الله» تعبیر نموده، پاداش او را خود ضمانت کرده است.
از انواع جان باختن در مسیر حق که در روایات معصومان علیهم‌السلام مورد ستایش قرار گرفته، مرگ در مسیر حج و در حرمین شریفین؛ مکه و مدینه است. کسی که با این ویژگی از دنیا برود از او به مغفور، امان یافته از فزع اکبر، آرامش یافته، دارای مرگ آسمانی و نداشتن حساب و عذاب قیامت نام برده شده است. اینها نمونه‌هایی از آثار چنین مرگی خواهد بود.
گفتنی است، در سرمقاله این شماره فصلنامه میقات حج با عنوان نگاهی به عرصه‌های پژوهشی فاجعه منا می‌خوانیم: در طول تاریخ حج‌گزاری، حوادث گوناگونی روی داده است، اما ابعاد هیچ یک همانند حادثه منا گسترده و فاجعه‌بار نبوده است. فاجعه‌ای که به تعبیر مقام معظم رهبری هنگامی که انسان این خبر را می‌شنود، در وهله اول شگفت‌زده می‌شود و باور آن برای انسان سخت و دشوار است. فاجعه‌ای که در آن بیش از 8 هزار مهاجر الی الله در اوج مظلومیت به شهادت رسیدند./920/پ202/ق