غدیر در بستر تاریخ (1)
تبیین خلط حادثه غدیر با جریان یمن!
حجت الاسلام علی هندیانی، معاون تهذیب و امور فرهنگی حوزه علمیه سیستان و بلوچستان
بزرگترین نگرانى هر مصلحى این است که پس از خود، هدایت کشتى نهضت را به چه کسى بسپارد. پیامبر اسلام که خود خاتم پیامبران و مصلحان الهى بود بیش از هر مصلح دیگر نگران آینده امت خود بود و از سویى امکان نداشت آینده امت را به صورت مبهم بگذارد و به صورت روشن برنامهاى براى پس از خود نداشته باشد، زیرا عقل و عقلا درباره آن حضرت روا نمىدانند. ازاین رو با بهرهگیرى از وحى الهى، حضرت على علیهالسلام را که از نزدیکترین افراد از جهت علمى و عملى و نسبى به آن حضرت بود، براى این امر مهم معرفى نمود تا حجت را بر خلق خدا تمام نموده و دشمنان اسلام را ناامید و مأیوس کند.
حدیث غدیر به اتفاق پیروان مذاهب اسلامى از زبان گهر بار پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآلهوسلم در 18 ذیحجه سال 10 هجرى قمرى به امت اسلامى ابلاغ شد. بدین صورت که با ابلاغ این حدیث در غدیر خم، رسالت خویش را تکمیل نمود. پیامبر اکرم در غدیر خم با معرفى حضرت على علیهالسلام به عنوان جانشین و رهبرى امت اسلامى، نگرانىهاى خود را نسبت به آینده مکتب نوپاى اسلام، مدبرانه برطرف نمود، اما برخى از مسلمانان در بداهت این حادثه مهم تشکیک کردهاند و گاه حدیث غدیر را با جریان یمن [1] خلط کرده و آن را یکى مىدانند و گاه در مفهوم و ماهیّت «مولى» تردید مىکنند؛ از این رو براى حدیث غدیر جایگاه خاصى باز نمىکنند بلکه آن را تنها یک فضلیت دانستهاند از این رو مولى را به معناى دوست گرفتهاند. در این نوشتار به طور اختصار به تبیین و رفع ابهامات فوق مى پردازیم امید است که براى خوانندگان محترم مفید واقع شود. البته تلاش ما بر این است که با استفاده از منابع مورد اطمینان مذاهب اسلامى و بدون تعصب، حقیقت غدیر را تبیین کنیم.
پیش از ورود به تبیین حدیث غدیر و رفع ابهامات، بیان این نکته ضرورى است که هر حادثه تاریخى به مرور زمان ممکن است دستخوش تغییر و تحول قرار گیرد. گاه ممکن است تاریخ نویسان آن را به صورت صحیح نقل نکنند و یا اگر نقل کنند به صورت کامل آن را ذکر نکنند، گاه ممکن است از خودشان جملهاى را بیفزایند. در هر صورت، تغییر و دگرگونى علل و عوامل گوناگون مىتواند داشته باشد. مهمترین آن را مىتوان: حبّ و بغضهاى قومى، مذهبى و سیاسى دانست، این عامل سبب مىشود که یک حادثه تاریخى به گونهاى نقل و یا تفسیر شود که در رسالت و محتواى اساسى آن ایجاد تردید و شبهه شود.
یکى از آن حوادث تاریخى که در معرض حبّ و بغضهاى قومى و مذهبى قرار گرفته است حادثه غدیر سال دهم هجرى قمرى است. زیرا این حدیث از نظر محتوا و سند در نزد ائمه اهل بیت و بزرگان و علماى شیعه بسیار شفاف و روشن است و جاى هیچ گونه تردیدى در بیان برنامه ریزى پیامبر اکرم براى جانشینى پس از خودشان وجود ندارد. چنان که فرقههاى زیدیه و اسماعیلیه نیز در آن تردیدى ندارند اما در بین اهلسنّت این حدیث دست خوش تغییر و تحول شده است؛ برخى از نویسندگان و محدثان اهلسنّت قسمتى از حدیث غدیر را نقل کردهاند: در صحیح مسلم در مناقب اهل بیت از غدیر خم فقط به حدیث ثقلین اکتفا کرده است؛ برخى دیگر بین دو حادثه تاریخى خلط کرده و حدیث غدیر را در کنار حادثه یمن ذکر کرده است. و از سویى مفهوم مولا را از معناى حقیقى به یک معناى سطحى و ظاهرى که محبت است گرفتهاند.
مهمترین بحثى که در اینجا با برخى از نوسندگان اهلسنّت وجود دارد، پیرامون خلط دو حادثه غدیر و یمن است. آیا واقعا این مطلب صحیح است یا ناشى از همان نکتهاى است که در مقدمه بیان شد؟ در باره حادثه یمن گفتهاند که پیامبر اکرم گروهى از مسلمانان را به فرماندهى حضرت على به یمن براى دعوت به اسلام فرستادند. در این سفر غنایمى بدست آمد که حضرت على(ع) در برخى از غنایم تصرف کردند. برخى از همراهان آن حضرت از جمله خالد بن ولید از حضرت على(ع) کینه به دل گرفتند و تصمیم گرفتند که پس از بازگشت نزد پیامبر اکرم(ص) از حضرت على شکایت کنند. آنان پس از آمدن به مدینه نزد آن حضرت رسیدند و پس از شکایت از حضرت على(ع) رسول خدا با آنان بشدت برخورد کردند و فرمودند: «على از من است و من از على». برخى از نویسندگان اهلسنّت از جمله ابن کثیر بین این دو حادثه خلط کرده اند.
با مراجعه به تاریخ روشن مىشود که بیهقى در قرن پنجم و پس از او ابن کثیر که از شاگردان ابن تیمیه بوده و در قرن هشتم زندگى مىکرده است در تاریخ خود روایات غدیر و حادثه یمن را به یکدیگر مرتبط کردهاند. لذا ابن کثیر در عنوان بحث خود این عبارت را ذکر کرده: «بعث رسول اللّه(ص) على بن ابى طالب و خالد بن الولید قبل حجة الوداع؛ رسول خدا پیش از حجة الوداع على بن ابى طالب و خالد بن ولید را به سوى یمن فرستاد»، در صورتى که روایاتى که ابن کثیر نقل مىکند در هیچ کدام جمله (قبل حجة الوداع) را ذکر نکرده است. آیا این عنوان، پیش فرض آقاى ابن کثیر نیست؟ ابن کثیر در جاى دیگر (البدایة و النهایة صفحه 123) مىنویسد: «و المقصود انّ علیا لما کثر فیه القیل و القال من ذلک الجیش بسبب منعه ایاهم استعمال ابل الصدقة و استرجاعه منهم الحلل التى أطلقها لهم نائبه و على معذور لکن اشتهر الکلام فیه فى الصحیح، فذلک و اللّه اعلم لما رجع رسول اللّه(ص) من حجّته و تفرغ من مناسکه و رجع الى المدینة، فمرّ بغدیر خم قام فى الناس خطیبا فبرأ ساحة على و رفع من قدرة...»؛ ابن کثیر به خوبى نشان داده که برداشت او مبناى علمى و حدیثى صحیح ندارد زیرا مىگوید: به خاطر آن که همراهان حضرت على در جنگ یمن سخنانى گفته بودند، رسول خدا پس از بازگشت از حج در منطقه غدیر خم ساحت مقدس حضرت على را از این سخنان مىخواستند پاک کنند بدین جهت حدیث غدیر را بیان فرمودند. این سخن را سایر نویسندگان و گویندگان از او تقلید کرده بدون آنکه روایات مربوط به قبل و بعد این حادثه را بررسى و ملاحظه کنند!!
بیهقى و ابن کثیر چون به مسأله خلافت عقیده داشتند براى دفاع از آن، زمینه ارتباط حدیث غدیر را با جریان یمن آماده کردند. از این رو ارتباط این دو جریان به یکدیگر توسط بیهقى و سپس ابن کثیر در قرن هشتم، بیان شده است و امروزه توسط پارهاى از اهلسنّت تقلیدوار تکرار مىشود. در اینجا براى تبیین صحت و یا عدم صحت این ارتباط، روایات ابن کثیر را از کتاب (البدایه و النهایه) مورد بررسى قرار مىدهیم:
در روایاتى که ابن کثیر نقل مىکند اختلاف وجود دارد برخى از آنها مربوط به مدینه است؛ به عبارت دیگر گلایه و شکوائیه خود را در مدینه خدمت پیامبر اکرم نقل کردهاند و برخى مطلق است بدون آن که از مدینه یا مکه یاد شده باشد. چنان که پاسخهاى آن حضرت نیز به افراد، مختلف مىباشد که به برخى اشاره مىکنیم:
ـ عمرو بن شاس از اصحاب حدیبیه «پس از جریان یمن مىگوید: وارد مدینه شدم و در نشستهاى خود شکایت را نقل کردم. آنگاه نقل مىکند که روزى وارد مسجد شدم در حالى که رسول خدا نشسته بودند، پس از آن که مرا دیدند به من نگاهى کردند فرمودند: «اى عمرو به خدا قسم که مرا آزار دادى، گفتم به خدا و اسلام پناه مىبرم از این که به پیامبر(ص) آزارى برسانم حضرت فرمودند: هر کس على را اذیت کند مرا آزار داده است». [2]
از خواننده محترم درخواست مىشود که به صدر و ذیل روایات توجه نمایند تا روشن شود که آیا همراهان حضرتعلى در مدینه شکایت نمودند یا در مکه؟ و پاسخ رسول اکرم به آنان چگونه بوده است؟
ـ بیهقى از ابى سعدى خدرى روایت مىکند تا مىرسد به اینجا که مىگوید: با خدا پیمان مىبندم که پس از ورود
به مدینه جریان را براى رسول خدا نقل کنم. پس از ورود به مدینه، صبح گاهان نزد رسول خدا رفتم و با ابوبکر برخورد کردم پس از آن همراه او نزد رسول خدا رفتیم و درباره حضرت على سخن گفتم در بین سخنان من رسول خدا به زانوى من زدند.[3] پاسخ رسول خدا درباره سخن سعد این بود که جلو سخنان خودت را درباره على بگیر زیرا سوگند به خدا که من مىدانم او در راه خدا به نیکى عمل کرده است، آنگاه با خود گفتم مادرت به عزایت بنشیند اى سعد، آیا نمىبینى که چگونه در چیزى وارد شدم که از قبل ناپسند بوده است و از این به بعد هرگز از على در پنهان و آشکار به بدى یاد نخواهم کرد .
چه ارتباطى بین پاسخ رسول خدا به سعد با حدیث غدیر وجود دارد؟
ـ ابو سعید خدرى روایت کرده است: تعاقد اربعه من اصحاب رسول الله صلىاللهعلیهوآلهوسلم فقالوا: اذا لقینا رسول الله صلىاللهعلیهوآلهوسلماخبرناه بما صنع على وکان المسلمون اذا رجعوا من السفر بدأوا برسول الله صلىاللهعلیهوآلهوسلم فسلّموا علیه ثم انصرفواالى رحالهم فلما قدمت السریه سلّموا على النبى صلىاللهعلیهوآلهوسلم فقام احد الاربعه فقال: یا رسول الله الم تر الى على ابن ابى طالب صنع کذا وکذا. فاعرض عنه رسول الله صلىاللهعلیهوآلهوسلم ثم قال الثانى فقال مثل مقالته فاعرض عنه ثم قام الیه الثالث فقال مثل مقالته فاعرض عنه ثم قام الرابع فقال مثل ما قالوا، فاقبل رسولالله صلىاللهعلیهوآلهوسلم والغضب یعرف فى وجهه، فقال ما تریدون من على؟ما تریدون من على؟ سه مرتبه سپس فرمود: ان علیا منى وانا منه، وهو ولى کل مومن من بعدى. [4]
چهار تن از اصحاب رسول خدا هم پیمان شدند تا پس از دیدار با رسول خداصلىاللهعلیهوآلهوسلم ماجراى سفرى که همراه حضرت على بودند را گزارش دهند پس از ورود و سلام بر آن حضرت، یکى از آن چهار نفر بلند شد و گفت: اى رسول خدا!! آیا نمىبینى که على ابن ابى طالب فلان کار را انجام داده؟ رسول خدا از او روى بر گرداند سپس دومى ایستاد و همان سخنان را تکرار نمود پیامبر روى برگردانید، تا چهارمین نفر که بلند شد و سخن گفت غضب و ناراحتى در چهره رسول خدا صلىاللهعلیهوآلهوسلم آشکار بود. سپس سه مرتبه فرمود: از على علیهالسلام چه مىخواهید، على از من است و من از على زیرا او پس از من ولى هر مؤمنى است.
برخى از روایات جریان یمن را مربوط به قبل از حجه الوداع و در مکه دانسته است که این روایات نسبت به روایات مدینه بسیار اندک است.
ابن اسحاق در سیرهالنبى ج 4 ص 1021 و طبرى در ج 2 ص 401 این روایت را نقل کردهاند ولیکن پاسخ حضرت به آنان روشن مىکند که جریان یمن جداى از غدیر است زیرا حضرت فرمودند: «ایهاالناس لاتشکوا علیّا فوالله انّه لأخشن فى ذات الله او فى سبیل الله»؛ در باره على شکوه نکنید که او در راه خدابسیار شدید عمل مىکند. افزون براین که درروایت بیهقى که از ابوسعید خدرى نقل مىکند، آمده است: «أنا ان شاءالله ان قدمت المدینة لأذکرن لرسول الله و لأخبرنّه ما لقینا من الغلظة و التضییق، قال فلما قدمنا المدینة غدوت الى رسول الله...» [5] در این روایت آمده که شکایت را در مدینه بیان کرده نه در مکه.
یکى از دلایل جدا بودن جریان یمن از غدیر تفاوت پاسخهاى حضرت رسول درباره شکوه برخى از اصحاب و حدیث غدیر است. برخى از پاسخها در قبل بیان شد، براى روشن شدن بیشتر مطلب برخى دیگر از پاسخهاى آن حضرت را ذکر مىکنیم:
ـ بریده از اصحاب مىگوید: نامه خالد را بر پیامبر(ص) قرائت کردم در حالى که غضب و ناراحتى را در صورت آن حضرت مىدیدم. (فرأیت الغضب فى وجه رسول اللّه) حضرت در پاسخ فرمودند: «لاتقع فى على فانّه منّى و أنا منه و هو ولیکم بعدى»؛[6] درباره على بدگویى نکنید که او از من است و من از او، و على ولى شما پس از من است. [7]
ـ در روایت دیگر بریده مىگوید: پس از مراجعه به رسول خدا(ص) در حالى که کینه على را در دل داشتم فرمود: یا بریده أتبغض علیا؟ فقلت: نعم! قال: لاتبغضه و احبّه فان له فى الخمس اکثر من ذلک؛ اى بریده آیا کینه على را دارى؟ عرض کردم آرى! فرمود: به او کینه نداشته باشد بلکه دوست بدار زیرا حق او در خمس بیش از این است.
ـ در روایت زید بن ارقم آمده است که پس از نقل جریان حضرت على و داورى آن حضرت، «فضحک حتى بدت نواجذه»؛ رسول خدا خندیدند به گونهاى که دندان آن حضرت آشکار شد.
در هیچ یک از روایات مسأله غدیرخم وجود ندارد، چنان که در این روایات نسبت به ورود به مکه و گلایهها چیزى وجود ندارد. آیا این گونه برخورد با حوادث تاریخى که جدا بودن آن روشن است مىتواند در پیشگاه خدا حجّت و دلیل باشد؟ از آقاى ابن کثیر تعجب است که خودش این روایات را نقل کرده اما بدون تفقه در آنها چنین نتیجهاى گرفته است.
پس از نقل روایات و آشنایى مختصر، نکاتى که از روایات بدست مىآید بیان مىکنیم تا حقیقت مطلب بهتر روشن شود:
1. خود تاریخ نویسان ذکر کردهاند که حضرت على(ع) به یمن دو سفر داشتهاند. البته از روایات استفاده مىشود که آن حضرت بیش از دو سفر به یمن داشتهاند زیرا یک سفر براى دعوت به اسلام و یک سفر براى جمع آورى غنایم و یک سفر براى قضاوت بوده است گر چه منافات ندارد که در یک سفر چند هدف محقق شده باشد ولى باتوجه به ظهور این روایات و روایاتى که ذکر مىکنیم به خوبى تعدد سفر روشن مىشود:
ابن هشام در سیره خود مىنویسد: «و غزوة على بن ابى طالب رضوان اللّه علیه الى الیمن غزاها مرّتین»؛[8] مأموریت على بن ابى طالب از طرف رسول خدا به یمن دو بار بوده است.
ابن کثیر در سیره خود مىگوید: «و غزوة على بن ابى طالب التى غزاها مرتین». [9]
حلبى در سیره مىگوید: «انّه بعث علیّا کرم اللّه وجهه فى سرّیة الى الیمن. فأسلمت همدان کلها یوم واحد، فکتب بذلک الى رسول اللّه(ص) فلما قرأ کتابه خر ساجدا ثم جلس فقال: السلام على همدان و تنابع اهل الیمن الى الاسلام و قال فى الاصل ان هذه السریة هى الاولى و ما قبلها السریة الثانیة»؛[10] پیامبر اکرم، حضرت على را به فرماندهى گروهى به یمن فرستادند و تمام قبیله همدان در یک روز مسلمان شد و فرمودند: درود بر همدان، و بقیه مردم یمن در پى این جریان مسلمان شدند. این نخستین سفر حضرت به پس در تعدد سفر آن حضرت تردیدى وجود ندارد.
زینى دحلان در (السیره النبویه ج 2 ص 371) مىنویسد: حضرت على در سال هشتم به یمن رفته است یعنى دو سال قبل از حجه الوداع. از این رو شواهد فراوانى بر تعدد سفر در یمن وجود دارد. سخن در این است که آیا جریان کدورت پارهاى از یاران و همراهان حضرت على در سفر اول بوده یا دوم؟
2. اگر رسول خدا(ص) حدیث غدیر را در رابطه با جریان یمن فرموده باشند باید کسانى که از آن حضرت گلایه داشتند به مکه وارد شده باشند و در پاسخ گلایه و اظهار ناراحتى آنان پیامبر اکرم حدیث غدیر را بفرمایند. در روایات آمده است همراهانى که از حضرت على ناراحت بودند به مدینه وارد شدند نه مکه. گر چه از روایت طبرى و ابن اسحاق استفاده مىشود که گلایه قبل از مناسک حج بوده است اما بر فرض قبول این روایت، رسول خدا در همان جلسه پس از شنیدن گفتار آنان در باره حضرت على، آنان را توصیه فرمود که از حضرت علىشکایت نداشته باشید که او «فوالله انه لاخشن فى ذات الله»؛ در اجراى دستورات الهى بسیار شدید و سخت گیر است. ازاین رو پاسخ آنان داده شد و نیازى به طرح مجدد در غدیر نبوده است که با چندین روز فاصله در غدیرخم بیان فرمایند آن هم بدون آن که در غدیر به جریان ناراحتى برخى از اصحاب و جریان یمن اشارهاى بفرمایند. این حقیقت در روایت عمروبن شاس و ابوسعید و سایر روایاتى که بیان شد، وجود دارد زیرا حضرت در همان جلسهاى که اصحاب گلایه کردند پاسخ فرمودند نه در غدیر.
3. اگر این دو جریان (یمن و غدیر) یک حدیث باشند چرا در حدیث غدیر از جریان یمن و اختلاف اصحاب یادى نشده است و در حدیث مربوط به یمن هیچ یادى از غدیرخم و ماجراى آن در روایات به میان نیامده است.
4. اگر حدیث غدیر را مربوط به حادثه یمن بدانیم با تضاد و اختلاف روایات روبرو مىشویم زیرا افزون براین که هیچ گونه یادى از غدیر در روایات مربوط به یمن و از یمن در روایات مربوط به غدیر نشده است، مکان، زمان و نحوه پاسخ و حضور اندکى از اصحاب در جریان پاسخ به شکوائیه و حضور جمعیت فراوان در غدیر، تفاوت دو جریان را ثابت مىکند.
5. بر فرض که دو حدیث مربوط به یک جریان باشد، از توجه و دقت در محتواى خطبه پیامبر اکرم، ولایت و رهبرى حضرت على پس از پیامبر ثابت مىشود. به عبارت دیگر براساس روایاتى که نقل شد، جدا بودن دو جریان یمن و غدیر از یکدیگر ثابت مىشود و منافات ندارد که در جریان اختلاف و ناراحتى برخى از اصحاب، حضرت رسول در مقام دفاع به مقام حضرت على بپردازند و به آنان بفرمایند که از على کینه بدل نداشته باشید و او را دوست داشته باشید زیرا او ولى و امام پس ازمن بر شماست، چنان که پاسخ آن حضرت درمقام به شکایت اصحاب در این مطلب صراحت دارد به ویژه روایت ابوسعید خدرى.
این حدیث (ابوسعید خدرى ) مربوط است به جریان پس از آمدن گروهى از یمن و گلایه کردن آنان از حضرت على علیهالسلام.
ت
عبیر: «على از من است و من از على» و جمله » و «از على چه مىخواهید او پس از من ولى هر مومنى است» هر یک از این فرازها حقیقت ولایت حضرت على را بیان مىکند. حضرت على علیهالسلام در جریان یمن غنایم را تقسیم کرده بود. آن حضرت با استفاده از ولایتى که به اذن پیامبر داشت تصرف کرد زیرا پس از شکایت خالد و برخىدیگر، پیامبر اکرم آنان را به این حقیقت آگاه کرد که او مانند من ولایت تصرف دارد نه ولایت محبت و دوستى و گرنه باید پیامبر صلىاللهعلیهوآلهوسلم به نفع خالد داورى مىفرمود. داورى آن حضرت بر حقانیت تصرف حضرت على، دلیل بر این است که (مولى) و (ولى) حقیقت امامت را که یکى از شئون ولایت است بیان مىفرماید. اگر مقصود حضرت از حدیث غدیر دوستى و محبت باشد، چرا با لفظى که صریح در محبت باشد بیان نفرمود، روشن است که لفظ مولى با لفظ محبت و بغض متفاوت است. چنان که در حدیث بریده در پاسخ گلایه آنان فرمود: «لاتبغضه و احبه»؛ کینه على را نداشته باشید بلکه محب او باشید. لفظ مولى همان گونه که در لغت آمده به معناى کسى است که امرى به او قیام داشته باشد: «المولى... من ولیه اذا قام به، و منه: الله ولى الذین آمنوا... و قد یطلق ایضا على المعتق و العتیق و ابن العم و الناصر...». [11]
شاید گفته شود که چرا آن حضرت از اول کلمه امام را به کار نبرده است. پاسخ این است که اولا، کلمه امام نیز جاى توجیه و تفسیر دارد و اگر پیامبر کلمه امام را مىفرمود، کسانى که آن را مخالف عقیده خود مىدانند آن را توجیه و به معناى دیگر از قبیل امام جماعت یا امام در مدینه یا در بین اهل بیت حمل مىکردند.
ثانیا، معنا و مفهومى که واژه ولایت، مولى و ولى در بردارد در واژه امام نیست؛ زیرا واژه امام، مفهوم رهبرى و حکومت را مىرساند اما مفهوم ولایت و مولى افزون بر ولایت و رهبرى و زعامت، ولایت قضاوت و داورى، ولایت حق تصرف و اولویت، ولایت محبت و دوستى و لزوم نصرت و یارى را مىرساند به عبارت دیگر ولایت، مفهوم ولایت تکوینى و تشریعى را در بر دارد.
بنابراین اولاً جریان غدیر و یمن دو حادثه جداگانه بوده است. ثانیا منافاتى ندارد روایات غدیر و سایر روایاتى که ذکر شد یک اصل اساسى و بنیادین را پیامبر اکرم درباره برنامه پس از رحلت خویش بیان فرموده است. زیرا مناسبتها آمادگى بهترى را براى بیان مسایل آماده مىکند به ویژه مسأله رهبرى و امامت را که بسیارى از قبایل و طوایف چشم انتظار آن بودند و پیامبر اکرم از اعلان آن نگران بودند که با اعلان آن اختلاف ایجاد شود. بدین جهت از این فرصتها استفاده کرده و اصل ولایت و جانشینى خویش را اظهار کرده است. چنان که آیات قرآن نیز در مناسبتها بر پیامبر اکرم نازل مىشده است .
روشن است که هر کس بدون تعصب مضمون روایت، موقعیت اظهار و بیان حدیث، برخورد و تبریک برخى از صحابه به حضرت على، و موارد فراوان دیگر که در خود روایت وجود دارد، مطالعه و بررسى نماید جایگاه بلند این روایت روشن مىشود و براى هیچ کسى شبهه اى باقى نمىماند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع
[1] بر اساس روایات، حضرت على علیه السلام در زمان حضور پیامبر اکرم چندین سفر به یمن داشتهاند که در یکى از این سفرها برخى از یاران آن حضرت به خاطر تصرف در غنایم ناراحت شدند و آن را براى رسول خدا نقل کردند و آن حضرت آنان را به شدت از مخالفت با حضرت على منع کردند. برخى از نویسندگان اهل سنت حدیث غدیر را با این جریان مرتبط مىکنند.
[2] البدایة و النهایة، ج 5، ص 105، باب بعث على و خالد الى الیمن قبل حجة الوداع.
[3] همان، ج 5، ص 122.
[4] المصنف،ابن ابى شیبه،ج ص 504. صحیح ابوحیان، ج15، ص 374 باب مناقب على رضى الله عنه. مسند ابى یعلى ج1، ص 293. سنن نسائى و ترمذى.
[5] دلائل النبوة، ج 5 ص 398.
[6] مراجعه کنید: البدایة و النهایة، ابن کثیر، ص 380.
[7] همان، ص 124.
[8] سیره ابن هشام، ج 4، ص 641، باب غزوة على بى ابى طالب الى الیمن.
[9] سیره نبویه ابن کثیر، ج 4، ص 440، حوادث سال 11.
[10] سیره حلبیه، ج 3، ص 225، باب سرایاه الى مذحج سریّه على الى بلاد مذحج.
[11] مصباح المنیر، فیومى، ج 2، ص 350.
/940/ی 701/ ح
ارسال نظرات