تعامل نظام و حوزه باید در قالب یک هندسه و نقشه راه تعریف شود
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب 8 آذرماه 86 در دیدار چهارساعته جمعی از اساتید، فضلا، پژوهشگران و مبلغان حوزه‌های علمیه قم، مشهد و اصفهان، با اشاره به ظرفیت بسیار بالا و نسل بالنده کنونی حوزه‌های علمیه و خدمات علمی آنها، آینده‌نگری، مدیریت تحول، برنامه‌ریزی علمی، بازنگری در متون آموزشی، سیاستگذاری متناسب با نیازهای علمی حوزه‌ها و ترسیم چشم‌انداز آینده و اهتمام بیش از پیش به کرسی‌های آزاداندیشی علمی را از ضرورت‌های اساسی ادامه حرکت رو به رشد و افزایش نفوذ و تأثیرگذاری حوزه‌های علمیه با توجه به رشد سریع و پرشتاب تحولات و فناوری‌های نوین دانستند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تحول در حوزه‌های علمیه را ضروری خواندند و با تأکید بر لزوم تحول در شیوه‌های آموزشی، پژوهشی، متون درسی حوزه‌های علمیه و همچنین اعطای مدرک مستقل حوزه‌ای، افزودند: همه این امور برای تحول لازم است، اما باید به گونه‌ای مدیریت شوند که تحول در جهت صحیح باشد و حوزه‌های علمیه از آفات مدرک‌گرایی، یا کاهش سطح علمی و دانایی در امان بمانند.
یکی از مسائلی که در دیدار نخبگان حوزوی با مقام معظم رهبری مطرح شد، ضرورت تحول و تدوین الگوی مطلوب تعامل حوزه و نظام بود، در این‌باره، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محسن مهاجرنیا، مسؤول دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه، مدیر و عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و از اساتید حوزه و دانشگاه انجام داده‌ایم. این مصاحبه در آستانه سفر رهبر معظم انقلاب به شهر مقدس قم انجام شده است.
ـ به نظر حضرت‌عالی مهم‌ترین دستاورد سفر رهبر معظم انقلاب به شهر مقدس قم برای حوزه‌های علمیه چیست؟
با توجه به مطالباتی که رهبر معظم انقلاب از حوزه داشتند، مهم‌ترین این دستاورد ادامه همان مطالبات است. ایشان به دنبال آن هستند تا پیشرفت‌های حوزه را در زمینه تحول علمی مورد بررسی قرار دهند که البته این سفر افزون بر حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه علمیه قم، دستاوردهای مهمی داخلی نیز برای شهر قم خواهد داشت.
اگر سفر پیشین رهبر معظم انقلاب را به قم مورد نظر قرار دهیم، خواهیم دید که یکی از دستاوردهای آن سفر، تبدیل شدن شهر قم به استان قم بود. حوزه مقدسه قم نیز از آن زمان در قالب استان مطرح و یک سری مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هم با توجه به استان شدن قم مطرح شد.
رهبر معظم انقلاب در طول یک هفته‌ای که در قم تشریف دارند، مباحث علمی و رهنمودهای بسیار عالی را مطرح خواهند کرد که قطعاً برای حوزه‌های علمیه و تفکر دینی ما دستاوردهای بسیار زیادی دارد.
تقویت حوزه تفکر شیعی و نظام ولایی با حضور ایشان در بین مراجع تقلید شکل می‌گیرد. جمع شدن تمام مراجع تقلید در قم، حکایت از یگانگی، وحدت، اتحاد، همفکری و همدلی مراجع شیعه است که خود دستاورد بسیار بزرگی است.
این سفر افزون بر تقویت حوزه‌های علمیه، تقویت قم را هم در پی خواهد داشت که با تقویت قم، نظام اسلامی تقویت خواهد شد. وقتی از طراحی مبانی تئوریک نظام اسلامی در قم سخن گفته می‌شود، به آن معنا است که تقویت قم تقویت نظام اسلامی و تقویت مرجعیت قم، تقویت حوزه دینداری و حوزه مرجعیتی است که در سراسر کشور پخش شده‌اند.
دستاوردهای سفر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای کل جهان اسلام، حائز اهمیت خواهد بود، به این معنا که سفر ایشان، افزون بر دستاوردهای فراوان داخلی، دستاوردهای بین‌المللی هم خواهد داشت و به یقین این دستاوردها نسبت به سفرهای گذشته و حتی کشوری ایشان، بیشتر است.
ـ دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب درباره مسائل حوزوی چه ویژگی‌هایی دارد که آن را با سایر اشخاص متمایز می‌کند.
اگر بخواهیم دیدگاه دینامیک و استاتیک، یعنی دیدگاه پویا و ایستا را مورد نظر قرار دهیم، باید اذعان داشت که دیدگاه‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به حوزه و مسائل حوزوی، فوق‌العاده پویا است. تلقی و انتظار ایشان از حوزه آن است که از تمام ظرفیت‌ها، امکانات و پیشینه تاریخی خود به بهترین شکل استفاده کند.
مقام معظم رهبری از حوزه‌های علمیه با آن تجربه گسترده بیش از هزار و دویست ساله، بلکه بیشتر و از دوره امام صادق(ع)، انتظار استفاده از تمام ظرفیت‌هایش را دارند.
مطالبه رهبر معظم انقلاب از حوزه‌های علمیه آن است که با استفاده از میراث گذشته، پاسخ‌گوی همه نیازهای فکری و اندیشه‌ای نظام باشد که در این راستا هم ساز و کارهای فراوانی مانند پیشنهاد کرسی‌های مختلف آزاداندیشی و نظریه‌پردازی را مطرح کردند. اگر حمایت‌های ایشان از انجمن‌های علمی نبود، این انجمن‌ها نه شکل می‌گرفت و نه ادامه پیدا می‌کرد.
ـ ضرورت تحول و تدوین الگوی مطلوب تعامل حوزه و نظام، یکی از مسائلی بود که در دیدار نخبگان حوزوی با مقام معظم رهبری در 8 آذر 86 مطرح شد، آیا انجمن‌های علمی حوزه در این زمینه گام مثبت و عملی برداشته است؟
یکی از مطالبات مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان، ضرورت تحول در حوزه بود و یکی از آثار این تحول نیز آن بود که حوزه نسبت خود را با نظام تعریف کند. قاعدتاً وقتی از حوزه سخن رانده می‌شود، بیشتر نهادهای رسمی حوزوی به ذهن می‌آیند و انجمن‌های علمی به دلیل این‌که یک نهاد غیرساختاری و مستقل از حوزه هستند، مطرح نیستند، اما مجموعه اعضای انجمن‌های علمی حوزوی بوده و خود را مخاطب مقام معظم رهبری می‌بینند و این خواسته هم یکی از مسائلی است که انجمن‌های علمی درباره آن، باید تعیین تکلیف کنند.
انجمن‌های علمی در این مدت با مجموعه نهادهای مختلف نظام همچون دولت، مجلس و نهادهای دیگر، تعاملات گسترده‌ای برقرار کرده‌اند که دقیقاً در راستای مطالبه رهبر معظم انقلاب بوده است، اما این‌که نقشه راه، مهندسی جامع و برنامه کلان تعامل تعریف شود، متأسفانه نه در حوزه و نه در مجموعه انجمن‌ها، هنوز به یک چارچوب کلان نرسیده‌ایم.
البته دلایلی هم می‌توان برای این امر مترتب کرد که یکی از آن دلایل تعریف صف و ستاد است. اگر انجمن‌های علمی را که می‌خواهند وارد میدان عمل شوند و به دولت کمک کنند به عنوان نیروهای صف حساب کنیم و دولت را نیز به عنوان ستاد بدانیم، باید گفت که عمدتاً از طریق ستاد هیچ‌گونه مطالبه‌ای انجام نمی‌شود و درخواست‌ها، فوق‌العاده ضعیف است. تا مطالبه‌ای انجام نشود، انجمن‌های علمی نمی‌توانند وارد عمل شوند. متأسفانه مطالبات بسیار کم بوده و البته به همان نسبت هم کار شده است.
تعامل نظام و حوزه باید در قالب یک هندسه و نقشه راهی تعریف شود تا این مناسبات بین حوزه و نظام و به ویژه انجمن‌های علمی در یک چارچوب کلان، برای همه روشن شود.
ـ آیا حوزه متناسب با مطالبات مقام معظم رهبری حرکت می‌کند؟
مطالبات رهبر معظم انقلاب پروژه‌های کوتاه مدت نیستند، بلکه بسیار کلی بوده و برای اجرایی شدن نیاز به زمان دارند. این مطالبات آغازی دارند، اما پایان آنها بسته نیست. به عنوان مثال استارت بحث‌های تحول علمی و نظریه‌پردازی که توسط ایشان مطرح شده، زده می‌شود، اما به معنای پایان آن نیست، بلکه باید روز به روز کامل‌تر و غنی‌تر شوند.
آنچه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در زمینه‌های مختلف دروس آموزشی، پژوهشی و تخصصی از حوزه و نخبگان حوزوی مطالبه می‌کنند و به دنبال شکل‌گیری آنها هستند، به این معنا نیست که در حوزه‌های علمیه تحول رخ نداده، بلکه باید گفت مسائل زیادی در راستای مطالبه ایشان مطرح شده است.
زمانی که در اقتصاد می‌خواهیم از متناسب شدن عرضه و تقاضا سخن بگوییم، می‌بینیم به دلیل شبکه ارتباطی که دنیا را به صورت یک دهکده واحد جهانی مطرح کرده، تقاضا بسیار زیاد شده و متناسب با عرضه نیست، از این‌رو فرهنگی در تلاش است تا دنیا را متحد کند و به سمت اعمال یک قانون اساسی به عنوان حقوق بشر پیش ببرد، آیا در دنیای امروزی، با هزاران مطالبه جدید روبرو نخواهیم بود؟
امروزه مطالبات خارجی بیش از مطالبات داخلی است و توقعی که از حوزه‌های علمیه می‌رود آن است که در تمام زمینه‌ها خود را نشان داده، دین و رویکرد دینی را عرضه کند، یعنی به تمام مطالبات جهانی پاسخ دهد و این در حالی است که ظرفیت حوزه محدود است.
این‌گونه نیست که تصور شود، حوزه دائماً در حال تولید اندیشه است و می‌تواند پاسخ‌گوی هر مطالبه باشد. باید در نظر گرفت که خصیصه اندیشه‌ورزی کندی آن است و اندیشه به این زودی تولید نمی‌شود. باید گفت که مطالبات و تقاضا بسیار زیاد و ظرفیت عرضه بسیار محدود است.
انکار نمی‌کنم! حوزه از تمام ظرفیت‌های خود استفاده نمی‌کند. ساختارها متناسب تولید نیستند، نیاز به بازسازی دارند و باید بازسازی شوند و دستگاه تولید اندیشه هم به روز نیست که این سبب شده تنها از سی یا چهل درصد ظرفیت فکری و غنای اندیشه شیعه استفاده شود.
بله! حوزه متناسب با مطالبات مقام معظم رهبری حرکت نمی‌کند، نه این‌که نمی‌خواهد، بلکه ظرفیت‌ها متناسب نیست. البته نیت همه اساتید، بزرگان و مراجع تقلید ایجاد تحول و بازسازی این ساختارها است.
ـ آیا حرکتی برای تدوین چشم‌انداز 20 ساله تعامل حوزه و نظام، صورت پذیرفته است؟
تشکیل انجمن‌های علمی یکی از بحث‌های جدی بود که در مطالبات رهبر معظم انقلاب از حوزه مطرح شد. ایشان در سال 86 بر این امر تصریح فرموده و از تأسیس انجمن‌های علمی حوزه اظهار خرسندی کردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تشکیل انجمن‌ها را یکی از مصادیق تحول در حوزه ارزیابی کردند و وجود اندیشه‌ها را دلیل بر متحول شدن حوزه دانستند.
انجمن‌های علمی حوزه نشان دادند که حوزه به سمت اندیشه‌ورزی، نوآوری و تحول حرکت می‌کند. امروز فعالیت بیش از دو هزار متخصص در درون انجمن‌های علمی، نوید یک تحول را در حوزه می‌دهد که انشاءالله همان منویات و مطالباتی که رهبر معظم انقلاب از حوزه داشتند محقق می‌شود.
امروز با پیشنهاد و تأسیس 15 انجمن جدید روبرو هستیم که متأسفانه به دلیل محدودیت‌ها با کندی پیش می‌رود. نخبگان و متخصصان در حوزه‌های مختلف علوم انسانی جمع می‌شوند و به فعالیت‌های علمی گسترده می‌پردازند که به جرأت می‌توان گفت مصادیق و جلوه‌های تحول در علوم انسانی در این انجمن‌ها قابل مشاهده است.
چشم‌انداز بیست ساله انجمن‌های علمی حوزه تدوین شده و اجرای برنامه‌های آن از سال آینده آغاز می‌شود. تقویت نظام ولایی، تقویت نظام جمهوری اسلامی ایران و تقویت مبانی تئوریک نظام یکی از اهداف کلی این چشم‌انداز است که با تعامل هرچه بیشتر و بهتر انجمن‌ها با نظام محقق خواهد شد.
ـ انجمن‌های علمی حوزه در زمینه ایجاد رشته‌های میان رشته‌ای اسلامی، چه اقداماتی انجام داده است؟
انجمن‌های حقوق‌دانان حوزه، روحانیت پژوهان، طب و دین، زبان‌دانان حوزه، تبلیغ و ارتباطات دینی، جامعه‌شناسی اسلامی و فلسفه اخلاق و حدیث در حوزه‌های میان‌رشته‌ای درخواست فعالیت داده‌اند که انجمن حدیث تصویب شده و پس از صدور مجوز آن در شورای اعطای مجوزها، فعالیت خود را در این زمینه آغاز خواهد کرد.
با فعال شدن کمیسیون شورای مجوزها، سایر انجمن‌های در حال تأسیس از هفته آینده و در نوبت‌های تعیین شده، بررسی خواهد شد که اگر با مشکلی مواجه نشویم، تمامی این انجمن‌ها، تا پایان سال راه‌اندازی می‌شوند.
ـ در پایان بفرمایید، انجمن‌های علمی حوزه دارای چند انجمن فعال است و در چه زمینه‌هایی فعالیت می‌کنند؟
انجمن‌های علمی ادیان و مذاهب، اقتصاد اسلامی حوزه علمیه، تاریخ پژوهان، تعلیم و تربیت اسلامی، روان‌شناسی اسلامی، قرآن‌پژوهی، قلم حوزه، کلام اسلامی، مدیریت اسلامی، مطالعات سیاسی، معرفت‌شناسی از انجمن‌های فعال هستند.
برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی، نشست‌های متعدد علمی، نقد اندیشه، کتاب و تفکر، چاپ نشریه، برگزاری همایش‌های مختلف و تولید نرم‌افزارهای علمی را از جمله فعالیت‌های انجمن‌های علمی است و در این راستا هم پروژه کلان ممیزی علوم به درخواست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با حضور 9 انجمن علمی تدوین و جزو کارهای برتر شناخته شد.
تاکنون تفاهم‌نامه‌های متعدد همکاری انجمن‌های علمی با مجلس شورای اسلامی برای طرح برنامه‌ریزی و توسعه علم و برنامه الگوی توسعه اسلامی ایرانی، برای همکاری با آموزش و پرورش و نیز همکاری با مراکز حوزوی، علمی و پژوهشی در زمینه‌های مختلف مانند جشنواره علامه حلی، کتاب سال حوزه، همایش‌های بین‌المللی جامعةالمصطفی و مانند آن امضا شده است. /920/گ402/ع