از فانوس تا فیس‌بوک؛ تأملی فلسفی بر گذار از آنالوگ به دیجیتال

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، تحول رسانه‌ها از آنالوگ به دیجیتال، صرفاً یک دگرگونی فناورانه نیست؛ بلکه ریشه در دگرگونی‌های بنیادین در نگرش انسان به هستی دارد.

 

 واژه‌ی «آنالوگ» (analogue) از ریشه‌ی یونانی ana+logos به‌معنای «متناسب، مطابق با، مشابه » می‌آید؛ واژه‌ای که دربردارنده‌ی مفهومی از هماهنگی، پیوستگی و تقلید از نظم طبیعی است. در سنت یونانی، تکنه (τέχνη) یا فن، تقلیدی از طبیعت و در امتداد عقل حاکم بر جهان (لوگوس) بود. رسانه‌های آنالوگ نیز در همین چارچوب، بازنمایی‌هایی پیوسته و مشابه با واقعیت طبیعی بودند؛ فانوس، بازآفرینی نور خورشید بود؛ کشتی، تقلیدی از حرکت ماهی. از صدای ضبط‌شده روی نوار تا تصویر ثبت‌شده روی فیلم، همگی در نسبت و هماهنگی با جهان مرئی عمل می‌کردند. این نگاه، تکنولوژی را در امتداد امر طبیعی جهان و مطابق عقل(آنالوگوس) می‌دید؛ عقلانی، هماهنگ و مکمل طبیعت.

 

با ظهور مدرنیته، این رابطه به اوج خود رسیدو دچار دگرگونی شد. انسان مدرن، تکنولوژی را نه برای تکمیل طبیعت، بلکه برای تسخیر آن به کار گرفت. طبیعت دیگر نه الگو، بلکه مانعی سرکش بود که باید رام می‌شد. رسانه‌های آنالوگ نیز در این چارچوب، ابزارهایی برای شکل‌دهی به توده‌های بی‌شکل تلقی می‌شدند؛ رسانه‌هایی هژمونیک که در خدمت نظم‌بخشی به افکار عمومی بودند.

 

اما در سیر تحول فنی و اجتماعی، رسانه‌های دیجیتال در جهانی دیگر زاده شدند؛ نه از دل طبیعت مرئی، بلکه بر پایه اعداد و الگوریتم‌های انتزاعی. واژه‌ی «دیجیتال» (digital) از digitus لاتین به‌معنای «انگشت» گرفته شده است؛ چرا که شمارش اولیه با انگشتان انجام می‌شد. معنای مدرن آن، یعنی «وابسته به ارقام» از دهه‌ی ۱۹۳۰ و به‌ویژه پس از دهه‌ی ۱۹۴۰ در حوزه‌ی رایانه‌ها رواج یافت. رسانه‌های دیجیتال نه بر پایه‌ی نسبت، بلکه بر اساس گسست و انتزاع عددی عمل می‌کنند. آن‌ها نه تقلیدی از طبیعت، بلکه زاینده‌ی واقعیت‌هایی مجازی‌اند که از جنس صفر و یک ساخته شده‌اند. این رسانه‌ها در پیوند با طبیعت نیستند، بلکه جهانی دیگر می‌آفرینند؛ جهانی که در آن، پیوستگی جای خود را به گسست داده و معنا در بستر الگوریتم‌ها و کدها شکل می‌گیرد.

 

رسانه‌های دیجیتال نه بازنمایی واقعیت، بلکه خالق آن‌اند. فضای دیجیتال، آنالوگوس نیست؛ فضایی مجازی، غیرطبیعی و گسسته از اکولوژی سنتی. از همین رو، یافتن معنا در آن نیازمند بازاندیشی در نسبت انسان با تکنولوژی است.

برخی فیلسوفان رسانه بر این باورند که باید امر دیجیتال را با امر آنالوگ مهار کرد؛ یعنی اولویت دادن به روابط انسانی و طبیعی بر ساختارهای دیجیتالی. این نگاه، ما را به اخلاق مسئولیت‌پذیری رهنمون می‌سازد.