بازنمایی‌های جعلی از دین و روحانیت در عصر هوش مصنوعی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سیدرضا جباری، نماینده طلاب و فضلای شهرستان بهشهر و استاد دانشگاه، در گفت‌وگویی تفصیلی به تبیین ابعاد خطرناک تحریف دینی در عصر هوش مصنوعی پرداخت و تأکید کرد: در روزگار ما رسانه تنها وسیله‌ی اطلاع‌رسانی نیست،بلکه به ابزاری برای مهندسی ادراک و ساخت واقعیت‌های جعلی بدل شده است.

وی با اشاره به اینکه در گذشته تحریف دین از مسیر قلم و کلمه صورت می‌گرفت، اظهار داشت: امروز تحریف از مسیر تصویر و الگوریتم انجام می‌شود؛ هوش مصنوعی در نسل‌های جدید خود نظیر Sora قادر است با چند خط فرمان چهره‌ی یک روحانی، مرجع یا متفکر دینی را بازسازی کند و او را در حال گفتن یا انجام دادن کاری نشان دهد که هرگز واقع نشده است.

از فریب مخاطب تا قتل حقیقت

حجت الاسلام جباری با بیان اینکه جعل تصویری صرفاً یک دروغ رسانه‌ای نیست بلکه نوعی جعل معرفتی است، خاطرنشان کرد: دروغ گفتاری مخاطب را می‌فریبد اما دروغ تصویری حقیقت را می‌کُشد. وقتی چهره‌ی یک عالم دینی را در قالب ویدئویی می‌سازند که با صدایی شبیه خودش سخنی خلاف شرع بر زبان می‌آورد دیگر سخن از شایعه یا خبر جعلی نیست؛ بلکه با ساخت واقعیت بدیل روبه‌رو هستیم.

وی افزود: چنین تحریفی نه‌تنها اعتماد عمومی به روحانیت را تضعیف می‌کند بلکه مرزهای معرفتی جامعه دینی را دچار آشفتگی می‌سازد. وقتی مردم نتوانند میان حقیقت و جعل الگوریتمی تمایز قائل شوند باور دینی آن‌ها در معرض فروپاشی نرم قرار می‌گیرد.

بی‌سوادی رسانه‌ای؛ آسیب‌پذیری جمعی

نماینده طلاب بهشهر با اشاره به خطر بی‌سوادی رسانه‌ای در جامعه گفت: خطر اصلی در همین‌جاست. جامعه‌ای که نسبت به سازوکار رسانه و فناوری‌های نوین آگاهی ندارد در برابر بازنمایی‌های جعلی کاملاً بی‌دفاع است. بسیاری از کاربران در مواجهه با تصاویر یا ویدیوهای هوش مصنوعی آن را عین واقعیت می‌پندارند در حالی که همه چیز محصول چند خط دستور و چند ثانیه پردازش است.

وی در ادامه با استناد به فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السلام که فرمودند «النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا»، تأکید کرد: نادانی نسبت به سازوکار رسانه و فناوری امروز به دشمنی با حقیقت دینی می‌انجامد. هر اندازه جامعه درک رسانه‌ای و بصیرت دیجیتال بیشتری پیدا کند امکان فریب‌خوردن از بازنمایی‌های جعلی کمتر می‌شود.

ضرورت فقه رسانه و فقه تصویر

استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه در عصر هوش مصنوعی، فقه رسانه و فقه تصویر از ضروریات روزگار ماست، گفت: فقیه امروز باید بتواند از مرزهای حقیقت در میدان جنگ روایت‌ها دفاع کند؛ همان‌گونه که مجاهد در میدان نبرد از مرزهای خاکی حراست می‌کند. تحریف در عصر دیجیتال صرفاً انحراف فکری نیست بلکه مصداقی از افساد فی‌الأرض است زیرا به جای تضعیف جسم روح حقیقت را نابود می‌سازد.

وی با اشاره به اینکه فقه رسانه باید بتواند پاسخگوی پدیده‌هایی چون جعل تصویری، بازسازی چهره‌ی علما و صداسازی مصنوعی باشد، افزود: اگر فقه ما نسبت به تحولات فناورانه بی‌تفاوت بماند دشمنان با ابزارهای نوین حقیقت دین را تحریف خواهند کرد. امروز دشمنان با هوش مصنوعی به جنگ ایمان آمده‌اند و این جنگ جهادی نرم اما بسیار خطرناک‌تر از نبرد نظامی است.

جنگ روایت‌ها در عصر دیجیتال

حجت الاسلام جباری در بخش دیگری از سخنان خود، رسانه را میدان اصلی جنگ روایت‌ها دانست و تصریح کرد: هوش مصنوعی در دست رسانه‌های معاند قادر است هزاران روایت بدیل و دروغین از روحانیت و معارف اسلامی بسازد. از نگاه این جریان‌ها، دیگر نیازی به استدلال یا مناظره نیست؛ تصویر جعلی و صدای ساختگی کار را تمام می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه «روایت دینی» باید توسط خود عالمان دین بازگو و تبیین شود، گفت: اگر ما روایت خود را ندانیم هوش مصنوعی روایت ما را خواهد ساخت. سکوت عالمان در برابر هجمه‌ی تصویری بزرگ‌ترین فرصت برای دشمنان است تا چهره‌ای تحریف‌شده از دین ارائه دهند.

مسئولیت نخبگان فرهنگی و حوزوی

نماینده طلاب بهشهر در بخش پایانی گفت‌وگو با اشاره به مسئولیت نخبگان فرهنگی و حوزوی تأکید کرد: هر عالم، استاد و فعال فرهنگی وظیفه دارد که خود و جامعه را به بصیرت رسانه‌ای مجهز کند. همان‌گونه که در دوره‌ای دشمن کتاب را می‌سوزاند تا اندیشه را نابود کند امروز تصویر می‌سازد تا باور را از میان ببرد.

وی افزود: یکی از رسالت‌های امروز حوزه‌های علمیه آن است که آموزش سواد رسانه‌ای را در کنار دروس فقهی و اخلاقی نهادینه کند. طلاب باید بیاموزند چگونه روایت حقیقی دین را در فضای رسانه بازنمایی کنند و از تحریف آن جلوگیری نمایند.

حجت الاسلام جباری با اشاره به تجربه‌ی تاریخی دشمنی با روحانیت گفت: در طول تاریخ دشمنان دین همواره کوشیده‌اند چهره‌ی عالمان را مخدوش جلوه دهند اما ابزارشان محدود به قلم و نوشته بود. امروز همان هدف با سلاحی پیچیده‌تر دنبال می‌شود؛ با تصویر و هوش مصنوعی.

وی در جمع‌بندی سخنان خود اظهار داشت: ما در آستانه‌ی عصری هستیم که مرز میان واقعیت و جعل به‌سادگی تشخیص‌دادنی نیست. اگر حوزه و دانشگاه در این میدان عقب بمانند روایت دینی جامعه به دست الگوریتم‌ها نوشته خواهد شد. ازاین‌رو جهاد علمی و فرهنگی امروز شناخت رسانه و هوش مصنوعی و دفاع از حقیقت دین در این عرصه است.