جهاد تبیین یعنی مواجهه عقلانی و تاریخی با شبهات

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محسن محمدی، استاد اندیشه سیاسی اسلامی در در کارگاه مهارتی روش‌های پاسخ به شبهات سیاسی که امروز به صورت برخط برگزار شد، با اشاره به جایگاه ریشه‌دار «تبیین» در فرهنگ دینی، گفت: در بسیاری از مواقع، حقیقت در جامعه تحریف یا کتمان می‌شود و سکوت در برابر واقعیت‌ها خود می‌تواند به انحراف عمومی منجر شود. در چنین شرایطی، «تبیین» در برابر پنهان‌سازی حقیقت معنا می‌یابد و «جهاد تبیین» گامی فراتر از تبلیغ است که بار مسئولیت‌پذیری و تعهد اجتماعی بیشتری دارد.

وی با بیان اینکه مفهوم جهاد در اسلام محدود به قتال نظامی نیست، افزود: جهاد عرصه‌ای گسترده از زندگی انسانی را دربرمی‌گیرد و شامل مبارزه در میدان‌های فرهنگی، فکری و معرفتی نیز می‌شود. به همین دلیل، جهاد تبیین نبردی است در میدان شناختی، جایی که دشمن با تحریف مفاهیم و ایجاد شبهه، باورهای مردم را هدف قرار می‌دهد.

این استاد اندیشه سیاسی اسلامی تصریح کرد: در جنگ شناختی، دشمن با شبهه‌افکنی ذهن جامعه را از مسیر حقیقت منحرف می‌کند. شبهه با پرسش تفاوت دارد؛ پرسش تلاشی برای کشف حقیقت است، اما شبهه ابزاری برای تحریف و تردیدافکنی است. ازاین‌رو، پاسخ‌گویی به شبهات بخشی اساسی از جهاد تبیین و نخستین خاکریز در برابر جنگ شناختی به شمار می‌آید.

حجت‌الاسلام محمدی با اشاره به نمونه‌های تاریخی گفت: تجربه صدر اسلام نشان می‌دهد که شکست در عرصه شناختی، مقدمه شکست در میدان نظامی است. مردم کوفه با وجود نامه‌نگاری برای یاری امام حسین(ع)، به‌دلیل ضعف در بینش و تحلیل سیاسی، در برابر امام خود ایستادند. این رویداد گواهی روشن است بر اینکه فروپاشی فکری و معرفتی، راه را برای انحطاط اجتماعی و سیاسی می‌گشاید.

وی افزود: اگر جامعه‌ای از درون دچار ضعف معرفتی شود، هیچ قدرت نظامی نمی‌تواند آن را حفظ کند. جهاد تبیین در این نگاه، راهبردی کلان برای حفظ انسجام، ایمان و استقلال فکری ملت اسلامی است.

چهار روش پاسخ به شبهات؛ از تشبیه تا مقایسه تاریخی

این استاد حوزه با بیان اینکه پاسخ به شبهات نیازمند روش‌شناسی متناسب با سطح درک مخاطب است، گفت: در این دوره آموزشی چهار روش اصلی برای پاسخ به شبهات معرفی می‌شود که هر یک نقش ویژه‌ای در اقناع مخاطب دارد.

حجت‌الاسلام محمدی نخستین روش را «تشبیه» دانست و گفت: تشبیه روشی ساده، ملموس و اقناعی است که مفاهیم معقول را به محسوس نزدیک می‌کند و ذهن مخاطب را برای درک بهتر آماده می‌سازد؛ این روش ساده، پرکاربرد و قابل فهم برای طیف وسیعی از مخاطبان است و از طریق آن می‌توان مفاهیم پیچیده را با مثال‌های ملموس برای ذهن مخاطب توضیح داد.

ایناستاد حوزوی در تبیین نمونه‌ای از کاربرد روش تشبیه گفت: یکی از شبهات رایج در جامعه، مسئله فساد در حکومت اسلامی است. برخی می‌گویند اگر حکومت دینی است، پس وجود فساد در آن چه معنایی دارد؟ پاسخ این شبهه با روش تشبیه روشن می‌شود؛ همان‌گونه که بدن انسان با وجود سلامت کلی، ممکن است دچار بیماری شود، جامعه نیز ممکن است در بخش‌هایی دچار انحراف و آسیب شود، اما این به معنای ناکارآمدی اصل دین یا نظام اسلامی نیست. فساد در جامعه دینی، مانند بیماری در بدن سالم است که باید درمان شود، نه اینکه به خاطر آن اصل سلامت انکار گردد.

مقایسه و عبرت؛ ابزارهای مؤثر اقناع افکار عمومی

حجت‌الاسلام محمدی با اشاره به روش دوم یعنی «مقایسه» گفت: مقایسه از نظر روان‌شناسی قدرت بالایی در اقناع دارد؛ زیرا ذهن انسان از طریق مشاهده شباهت‌ها و تفاوت‌ها حقیقت را بهتر درک می‌کند.

وی در پاسخ به شبهه «تحریم به‌عنوان علت اصلی مشکلات کشور» گفت: اگر وضعیت اقتصادی ایران با کشورهایی چون ترکیه و روسیه مقایسه شود، روشن می‌شود که تحریم به‌تنهایی عامل مشکلات نیست. ترکیه بدون تحریم تورمی بالای پنجاه درصد دارد، اما روسیه با وجود شدیدترین تحریم‌ها به ثبات رسیده است؛ بنابراین، مدیریت داخلی و کارآمدی ساختار اقتصادی تعیین‌کننده‌تر است.

حجت‌الاسلام محمدی تأکید کرد: مقایسه باید منصفانه و دقیق باشد؛ زیرا مقایسه‌های سطحی یا نادرست نه‌تنها شبهه را رفع نمی‌کند، بلکه می‌تواند آن را تقویت نماید.

وی در ادامه به سوء‌استفاده رسانه‌های معاند از مقایسه‌های غلط اشاره کرد و گفت: دشمنان تلاش می‌کنند با بزک‌کردن چهره رژیم پهلوی، نسل جوان را فریب دهند، در حالی که مقایسه واقعی میان امامین انقلاب و شاهان پهلوی نشان می‌دهد که فاصله علمی، اخلاقی و مردمی میان این دو جبهه از زمین تا آسمان است. رهبر معظم انقلاب و امام خمینی(ره) در اوج تهدید کشور را ترک نکردند، اما شاهان پهلوی در لحظات بحرانی، با سرقت ثروت ملت گریختند.

حجت‌الاسلام محمدی با اشاره به شبهه «بودجه بالای نظامی ایران» گفت: مقایسه داده‌های رسمی نشان می‌دهد که بودجه نظامی ایران حتی در میان ده کشور نخست دنیا قرار ندارد؛ در حالی که کشورهای کوچک منطقه مانند عربستان و امارات، با وجود نبود تهدید خارجی، چند برابر ایران هزینه نظامی دارند.

وی همچنین در پاسخ به شبهه «حضور منطقه‌ای ایران» خاطرنشان کرد: حضور مستشاری جمهوری اسلامی ایران در کشورهای منطقه، مبتنی بر دعوت رسمی دولت‌هاست، نه اشغال و سلطه‌گری؛ برخلاف آمریکا و متحدانش که در کشورهای مختلف حضور نظامی مستقیم دارند.

عبرت تاریخی؛ چراغ هدایت در برابر تکرار خطاها

حجت‌الاسلام محمدی در ادامه به روش سوم یعنی «عبرت تاریخی» اشاره کرد و گفت: تاریخ سرشار از قوانین ثابت است؛ جوامعی که دچار فساد و انحراف شدند، در نهایت سقوط کردند. رهبران آگاه با شناخت تاریخ از تکرار اشتباهات پیشینیان جلوگیری می‌کنند.

وی با اشاره به مواضع امام خمینی(ره) در دوران انقلاب گفت: آگاهی امام از تاریخ مشروطه و تجربه‌های شکست‌خورده سبب شد فریب وعده‌های رژیم پهلوی را نخوردند و بر مواضع خود پافشاری کردند. رهبر معظم انقلاب نیز با شناخت عمیق تاریخی، کشور را از ورود به جنگ‌های پرهزینه در منطقه نجات دادند.

حجت‌الاسلام محمدی تأکید کرد: تاریخ، میدان قضاوت جمعی ملت‌هاست و نباید از آن استفاده ابزاری کرد. عبرت‌گیری واقعی زمانی ممکن است که با استناد دقیق و تحلیل واقع‌گرایانه همراه باشد.

مقاومت، عقلانیت و آینده‌نگری؛ سه محور جهاد تبیین

این استاد حوزه با اشاره به شبهه «هزینه‌بر بودن سیاست مقاومت» گفت: تجربه کشورهای منطقه نشان داده است که عقب‌نشینی از مقاومت نه امنیت می‌آورد و نه عزت. کشورهایی چون لیبی و اوکراین با کنار گذاشتن مقاومت، امروز گرفتار ناامنی و فروپاشی سیاسی‌اند؛ در حالی که جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر مقاومت فعال توانسته استقلال، عزت و ثبات خود را حفظ کند.

وی در پایان تأکید کرد: جهاد تبیین یعنی مواجهه آگاهانه، عقلانی و تاریخی با شبهات؛ و مؤثرترین پاسخ در جنگ شناختی، تبیین واقع‌گرایانه و اقناعی بر اساس منطق، تجربه و تاریخ است.

لازم به ذکر است که دوره مهارتی «روش‌های پاسخ به شبهات سیاسی» از روز دوشنبه ۱۲ آبان ۱۴۰۴ آغاز و در قالب هفت جلسه دو ساعته از طریق نشانی www.skyroom.online/ch/isri/n برگزار خواهد شد.