بازخوانی نگاه رهبر معظم انقلاب به کشاورزی و منابع آبی

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، در جهان امروز آب از سطح یک منبع طبیعی فراتر رفته و به عامل اصلی تداوم حیات، امنیت و توسعه پایدار کشورها تبدیل شده است. تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و مصرف بی‌رویه منابع آبی بسیاری از مناطق دنیا را با بحران‌های جدی روبه‌رو کرده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز با نگاهی آینده‌نگر بارها در بیانات خود نسبت به این موضوع هشدار داده و راهکارهای علمی و فناورانه برای مدیریت آب و توسعه کشاورزی ارائه کرده‌اند. ایشان در دیدار با نخبگان علمی کشور در تاریخ ۲۶ آبان ۱۴۰۰ فرمودند «مسئله‌ی کشور مسئله‌ی آب است و مسئله‌ی آب در آینده‌ی خیلی نزدیکی به مسئله‌ی مهمتری هم در سطح دنیا تبدیل خواهد شد. خب برای این یک فکر علمی باید بشود».

این سخن در واقع یک نقشه‌راه برای حکمرانی علمی و جهادی بر منابع طبیعی کشور است؛ نقشه‌ای که بر پیوند میان علم، فناوری و مدیریت تأکید دارد و می‌تواند آینده‌ای پایدار برای امنیت غذایی ایران رقم بزند.

کشاورزی؛ ستون فقرات اقتصاد مستقل

در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب کشاورزی تنها یک فعالیت اقتصادی نیست بلکه پایه‌ی استقلال ملی، خودکفایی غذایی و امنیت اجتماعی کشور است. ایشان در دیدار با تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی (۱۰ بهمن ۱۴۰۰) فرمودند: «باید بتوانیم کشاورزی کشور را رونق بدهیم؛ دانش‌بنیان کنیم کشاورزی را... کشاورزی را فنّاورانه کنیم و صرفه‌جویی در آب را به معنای جدّی کلمه دنبال کنیم» این بیان چهار محور اساسی دارد: رونق تولید، دانش‌بنیان‌سازی، فناوری‌محوری و اصلاح الگوی مصرف آب.

در واقع رهبر معظم انقلاب تأکید می‌کنند که آینده‌ی کشاورزی ایران در گروی دانش و نوآوری است نه صرفاً در افزایش سطح زیرکشت یا تکرار الگوهای سنتی. کشاورزی باید از نگاه سنتی خارج و به عرصه‌ای علمی، فناورانه و مبتنی بر بهره‌وری تبدیل شود؛ همان مسیری که در چارچوب «اقتصاد مقاومتی» نیز مورد تأکید معظم‌له بوده است.

یکی از نکات قابل توجه در بیانات رهبر معظم انقلاب نگاه نقادانه به برخی سیاست‌های سطحی در کشاورزی است. معظم‌له در همان دیدار تأکید کردند: «کشتهای گلخانه‌ای مهم هست لکن با کشت گلخانه‌ای کشور را نمیشود اداره کرد. ما خاک داریم، زمین داریم، آب داریم؛ بایستی نوع مصرف بهینه را پیدا کرد...»

این سخن هشداری به تصمیم‌گیران بخش کشاورزی است که مبادا به‌جای نگاه جامع به روش‌های مقطعی و مدگرایانه دل ببندند. کشت گلخانه‌ای هرچند یک روش کارآمد در صرفه‌جویی آب است اما ظرفیت محدودی دارد و نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیاز ملی باشد.

رهبر معظم انقلاب بر ضرورت استفاده از طرح‌های نوآورانه و بومی در مدیریت آب تأکید کرده و می‌فرمایند: « من می‌شناسم افرادی را که در همین زمینه‌ی استفاده‌ی از آب، طرحهایی دارند که حدّاقلّش این است که قابل آزمودن است؛ باید به اینها گوش کرد؛ باید از اینها همکاری خواست». این بیان نشانه‌ی روشن اعتماد معظم‌له به ظرفیت‌های مردمی و نخبگان غیردولتی است. سیاست‌گذاران باید میدان را برای ایده‌های نو باز کنند و به‌جای نگاه از بالا از تجارب میدانی و طرح‌های ابتکاری مردم بهره بگیرند

آب؛ سرمایه‌ای تمدنی

در اندیشه‌ی رهبر معظم انقلاب آب صرفاً کالایی اقتصادی نیست بلکه سرمایه‌ای تمدنی است. تمدن‌های گذشته در کنار رودها و منابع آبی شکل گرفتند و تمدن آینده نیز در گروی مدیریت هوشمندانه آب خواهد بود. معظم‌له در تحلیل‌های خود بحران آب جهانی را هم تهدید و هم فرصت می‌دانند: تهدید برای ملت‌هایی که به علم بی‌توجه‌اند و فرصت برای کشورهایی که از دانش بومی و فناوری نو بهره می‌برند. از این منظر ایران با دارا بودن اقلیم متنوع و منابع گسترده آبی در شمال و جنوب کشور می‌تواند به الگوی منطقه‌ای در حکمرانی علمی آب تبدیل شود.

بیانات رهبر معظم انقلاب در آبان ۱۴۰۰ در حقیقت فراخوانی برای تحول در «حکمرانی آب» است. ایشان بر ضرورت جایگزینی مدیریت سنتی با حکمرانی علمی و فناورانه تأکید دارند. در این چارچوب راهکارهای پیشنهادی معظم‌له را می‌توان در چند محور ۱. استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری مانند آبیاری هوشمند، قطره‌ای و دقیق. ۲. پایش داده‌های آبی کشور با ابزارهای ماهواره‌ای و سامانه‌های هوش مصنوعی.۳. بازچرخانی و شیرین‌سازی آب‌های شور با تکیه بر فناوری بومی. ۴. اصلاح الگوی کشت متناسب با ظرفیت هر منطقه و میزان بارش. ۵. اعتماد به شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های فعال در حوزه آب و محیط زیست خلاصه کرد. بدین ترتیب کشاورزی ایران می‌تواند از سطح تولید سنتی به مرحله‌ای از تولید هوشمند و پایدار برسد که با شاخص‌های جهانی هم‌خوانی دارد.

رهبر معظم انقلاب در بیانات ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ ضمن تأکید بر لزوم تولید محصولات اساسی نگاهی واقع‌بینانه و امیدوارانه به وضعیت آبی کشور ارائه دادند: « امروز مشکل آب را نداریم بحمدالله... باید دنبال محصولات اساسی باشیم، مثل گندم، دانه‌های روغنی، گیاهان دارویی، علوفه و آبزیان.» این نگاه نشان می‌دهد که معظم‌له در کنار هشدار درباره بحران‌های جهانی آب همواره بر ظرفیت‌های داخلی ایران تأکید دارند.ایران سرزمینی با تنوع اقلیمی فراوان است؛ از شمال مرطوب تا جنوب گرم و ساحلی، از غرب کوهستانی تا شرق کویری که هر بخش از آن می‌تواند سهمی در تأمین امنیت غذایی کشور داشته باشد.

ایشان همچنین سه محور مهم در توسعه پایدار کشاورزی: ۱. آبیاری مدرن، برای جلوگیری از اتلاف منابع.۲. آبخیزداری و آبخوانداری، به‌عنوان پشتوانه منابع زیرزمینی. ۳. تمرکز بر تولیدات راهبردی، مانند گندم و دانه‌های روغنی را برشمردند. این سه محور در حقیقت پایه‌های «الگوی اسلامی–ایرانی کشاورزی پایدار» است که می‌تواند الگویی برای کشورهای منطقه نیز باشد.

پیوند صنعت هسته‌ای با امنیت آبی

یکی از جنبه‌های کمتر مورد توجه در بیانات رهبر انقلاب، ارتباط میان صنعت هسته‌ای و مسئله آب است. ایشان در دیدار با مداحان اهل‌بیت(ع) در ۲۰ فروردین ۱۳۹۴ فرمودند: «صنعت هسته‌ای برای یک کشور یک ضرورت است؛ برای تبدیل آب دریا به آب شیرین و هم برای بسیاری از نیازهای دیگر در زمینه‌ی کشاورزی و غیر کشاورزی». این بیان نشان می‌دهد که رهبر معظم انقلاب انرژی هسته‌ای را نه‌تنها ابزار قدرت سیاسی بلکه زیرساخت بقا و رفاه ملت‌ها در قرن آینده می‌دانند.

در کشوری که بیش از دو هزار کیلومتر مرز آبی دارد، فناوری نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب دریا می‌تواند کلید حل مسئله آب و توسعه پایدار سواحل جنوبی باشد. بدین ترتیب نگاه راهبردی ایشان به صنعت هسته‌ای در حقیقت بخشی از همان منظومه‌ی فکری کلان برای تأمین آب، غذا و امنیت آینده ایران است.

واژه‌ی «کشاورزی دانش‌بنیان» در بیانات رهبر معظم انقلاب تنها یک شعار مدیریتی نیست؛ بلکه استراتژی تحول در ساختار تولید ملی است. در این رویکرد کشاورز باید از جایگاه نیروی سنتی خارج و به کارآفرین فناور تبدیل شود. دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز باید در خدمت نیاز واقعی مزرعه و روستا باشند نه درگیر تولید مقالات غیرکاربردی.

تحقق این تحول نیازمند مجموعه‌ای از سیاست‌های هم‌افزا شامل حمایت مالی و بیمه‌ای از نوآوران بخش کشاورزی، ایجاد مراکز رشد و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی در مناطق روستایی، آموزش فناوری‌های نو به کشاورزان، و هماهنگی میان وزارت‌خانه‌های علوم، جهاد کشاورزی و نیرو است. چنین رویکردی می‌تواند کشاورزی ایران را از وابستگی به منابع محدود طبیعی به اتکا بر سرمایه‌ی بی‌پایان انسانی و علمی تبدیل کند.

حکمرانی جهادی بر آب و زمین

مرور بیانات رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که مسئله آب و کشاورزی در منظومه فکری ایشان تنها یک دغدغه اقتصادی نیست، بلکه محور حکمرانی تمدنی ایران اسلامی است. در این نگاه، آینده کشور در گروی مدیریت هوشمندانه آب، اعتماد به نخبگان و دانش‌بنیان‌سازی تولید است.

آب اگر مایه‌ی حیات است علم و مدیریت جهادی مایه‌ی حیاتِ آب است و آن‌گاه که کشاورزی ایران بر پایه دانش، ایمان و صرفه‌جویی شکل گیرد می‌تواند الگویی برای تمدن نوین اسلامی باشد؛ تمدنی که نه از وفور منابع، بلکه از برکت عقلانیت، معنویت و کار جهادی نیرو می‌گیرد.