نقش ساختار سازمانی و معماری سیستم در بروز سوء مدیریت

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست تخصصی بررسی مقاله «سوء مدیریت: علل، ذی‌ربطان و راهکارها» عصر یکشنبه با حضور جمعی از کارشناسان، پژوهشگران حوزه مدیریت و اخلاق در محل اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب برگزار شد. در این نشست حجت‌الاسلام مصطفی فیض، استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ضمن ارائه تحلیل خود از مقاله مذکور به تشریح عوامل شکل‌گیری سوء مدیریت و راهکارهای مقابله با آن پرداخت.

عامل اصلی سوء مدیریت

حجت‌الاسلام فیض در ابتدا با اشاره به پیچیدگی پدیده سوء مدیریت، توضیح داد: یکی از رایج‌ترین دسته‌بندی‌ها در تحلیل این موضوع تمایز بین عامل انسانی و عامل ساختاری است. بسیاری از سوء مدیریت‌ها صرفاً به فرد مدیر بازمی‌گردد و ناشی از ضعف دانش یا عدم درک صحیح مسئولیت‌ها است. به عبارت دیگر وقتی فردی فاقد شایستگی‌های لازم در حوزه مدیریت باشد اما همچنان جایگاه مدیریتی را بپذیرد در واقع خیانت به مسئولیت خود کرده است. در چنین شرایطی اصلی‌ترین عامل سوء مدیریت همان فرد است.

وی ادامه داد: از منظر اخلاقی کسی که مسئولیت مدیریت را بر عهده می‌گیرد و فاقد دانش و مهارت لازم است در واقع غاصب جایگاه مدیریتی است و این مسئله نه تنها به کارایی سازمان لطمه می‌زند بلکه اعتماد عمومی به سیستم مدیریتی را نیز تضعیف می‌کند. بنابراین شایستگی فردی و اخلاق حرفه‌ای از جمله مولفه‌های کلیدی در مدیریت به شمار می‌روند.

حجت‌الاسلام فیض به دیگر عوامل فردی مؤثر در سوء مدیریت نیز اشاره کرد و گفت: هوای نفس، تمایلات شخصی، قدرت‌طلبی و جاه‌طلبی از جمله عواملی هستند که می‌توانند منجر به اتخاذ تصمیمات نادرست و ایجاد اختلال در عملکرد سازمان شوند. این مسائل بخشی از موضوعات محوری در اخلاق مدیریت و اخلاق حرفه‌ای است و هر مدیری باید توان کنترل انگیزه‌ها و گرایش‌های شخصی خود را داشته باشد.

استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه همچنین تأکید کرد: تمرکز صرف بر عامل انسانی تصویر کاملی از سوء مدیریت ارائه نمی‌دهد. عامل انسانی مهم است اما نباید تنها به آن توجه کرد. ساختار سازمانی و معماری سیستم نیز نقش بسزایی در بروز سوء مدیریت دارد. اگر ساختار سازمانی ضعیف یا ناکارآمد باشد حتی حضور مدیران شایسته هم نمی‌تواند به طور کامل از بروز خطاها جلوگیری کند. بسیاری از مشکلات مدیریتی نه ناشی از کم‌تجربگی افراد بلکه نتیجه طراحی نادرست سیستم و فرآیندهای سازمانی است.

نقش ساختار سازمانی در بروز ناکارآمدی مدیریتی

وی با اشاره به مثال‌هایی از سازمان‌ها و نهادهایی که به دلیل ضعف در ساختار و فرآیندهای مدیریتی دچار ناکارآمدی شده‌اند، افزود: گاهی اوقات جابجایی مدیران یا تغییر افراد مشکل را حل نمی‌کند؛ چرا که ریشه سوء مدیریت در خود سیستم نهفته است. بنابراین تحلیل دقیق این پدیده نیازمند توجه همزمان به عوامل فردی و عوامل ساختاری و نهادی است.

حجت‌الاسلام فیض درباره نقش ذی‌نفعان و دریافت‌کنندگان خدمات مدیریتی نیز گفت: نحوه ارتقای مدیران در سیستم و نقش ذی‌نفعان می‌تواند به عنوان یک عامل تنظیم‌کننده عمل کند. مشارکت فعال دریافت‌کنندگان خدمات و سایر ذی‌نفعان در فرآیندهای سیاست‌گذاری، نظارت و ارزیابی می‌تواند موجب اصلاح رفتار مدیران شود و سطح پاسخگویی آنان را افزایش دهد. به بیان دیگر حضور ناظر و ذی‌نفع واقعی در چرخه مدیریتی می‌تواند از سوء مدیریت جلوگیری کرده و به ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری‌ها کمک کند.

وی با جمع‌بندی این دیدگاه‌ها، چارچوب مفهومی کامل‌تری برای تحلیل سوء مدیریت ارائه کرد: اگر بخواهیم تصویر جامع و دقیقی از سوء مدیریت داشته باشیم باید سه عامل اصلی را در نظر بگیریم: اول، فرد مدیر و ویژگی‌های شخصیتی و شایستگی‌های او؛ دوم معماری و ساختار سازمانی که فرد در آن فعالیت می‌کند؛ و سوم نگاه به دریافت‌کنندگان خدمات نهایی و نقش آنان در تنظیم رفتار مدیران. این سه عامل نه تنها می‌توانند باعث تشدید سوء مدیریت شوند بلکه در صورت مدیریت درست قابلیت اصلاح آن را نیز دارند.

نگاه جامع به سوء مدیریت

استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اهمیت توازن بین این سه عامل افزود: نگاه صرف به فرد مدیر خطر ساده‌سازی موضوع را دارد و از طرف دیگر تمرکز صرف بر ساختار و فرآیندها نقش مسئولیت‌پذیری فردی را کم‌رنگ می‌کند. در مدیریت بهینه هم فرد باید شایسته و اخلاق‌مدار باشد و هم سیستم باید شفاف، پاسخگو و اصلاح‌پذیر طراحی شده باشد و هم ذی‌نفعان در فرآیندهای نظارت و بازخورد مشارکت فعال داشته باشند.

استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: سوء مدیریت پدیده‌ای پیچیده است که ریشه در تعامل میان فرد، ساختار و جامعه دارد. نگاه تک‌بعدی به این موضوع نمی‌تواند تصویر واقعی را ارائه دهد. بنابراین برای تحلیل، پیشگیری و اصلاح سوء مدیریت، همزمان باید به شایستگی و اخلاق فردی، طراحی و کارایی ساختار سازمانی و نقش فعال ذی‌نفعان توجه داشت. تنها با چنین نگرشی می‌توان محیط مدیریتی سالم و پاسخگو ایجاد کرد و اطمینان حاصل نمود که منابع انسانی و سازمانی به بهترین شکل ممکن خدمت‌رسانی کنند.

نشست تخصصی بررسی مقاله «سوء مدیریت: علل، ذی‌ربطان و راهکارها» با پرسش و پاسخ کارشناسان و پژوهشگران ادامه یافت و مباحث متنوعی در زمینه مدیریت اخلاقی، ساختارهای اداری و نقش نظارتی جامعه در بهبود عملکرد مدیران مطرح شد. شرکت‌کنندگان بر ضرورت گسترش پژوهش‌های میدانی و کاربردی برای شناسایی دقیق عوامل سوء مدیریت و ارائه راهکارهای علمی تأکید کردند.