«عجمخیابان»؛ آیینی ۲۴۰ ساله از بازار تبریز تا حرم امام رضا(ع)

تبریز- عزاداری در بازار تاریخی تبریز با آیینها و شیوههای متنوعی همچون عرب، عجم و زنجیرزنی شناخته میشود، در این میان، عزاداری عجم جلوهای ویژه دارد؛ آیینی باشکوه که با حالوهوایی شبیه به یک رژه فاخر مذهبی، از میان راستهها و تیمچههای پرخاطره بازار تاریخی عبور میکند.
به گزارش خبرگزاری رسا از آذربایجان شرقی، عزاداری «عجم» را میتوان فاخرترین و باشکوهترین جلوه عزاداری مردم تبریز دانست؛ آیینی اصیل و ریشهدار که با ترکیبی از هنر، معنویت و شور حسینی، سیمای ویژهای به ایام سوگواری میبخشد.گاه در این مراسم، صلابت و حماسه در حرکات عزاداران موج میزند و گاه با نغمههای محزون، دلها را به دریای اندوه پیوند میزند. دستها هماهنگ و یکصدا اوج میگیرند، بر سینهها فرود میآیند و عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت(ع) را در جان و روان عزاداران جاودانه میسازند.آیین عجم، بیش از آنکه یک عزاداری ساده باشد، نماد همبستگی و هنرمندی مردمان تبریز است؛ آیینی که میراثی فرهنگی و مذهبی به شمار میآید و جلوهای کمنظیر از عشق به آلعلی(ع) را در تاریخ زنده نگه میدارد.
تفاوت عرب و عجم چیست؟ «هیئت عزاداران محله عجم خیابان» از سال ۱۲۰۰ قمری در تبریز بیرق عزای حسینی برافراشتهاست. یعنی هیئتی با بیش از ۲۴۰ سال قدمت که ریشه در تاریخ و اصالت مذهبی شهر تبریز دارد. تفاوت عزاداری عرب و عجم را باید در نحوه سینهزنی و نوحهخواهی دو سبک دانست. عزاداری عرب، با سینهزنی شتابدار یکدستی یا دو دستی که در همهجای کشور رایج است، شناخته میشود.این شیوه، بسیار نزدیک به سوگواریهای اعراب است و از این رو، به نام «عرب» شناخته میشود. اما «سبک عجم» با سینهزنی یکدستی همراه با تامل و طمانینه معروف است و خاستگاه و کانون آن، فقط و فقط عجم محله خیابان تبریز است، از این رو شاید بیراه نباشد که این هیئت را از مفاخر سوگواری شیعیان معرفی کنیم. عزاداری عجم بیشتر با آئینهای محرم در بازار تاریخی تبریز شناخته میشود. برنامههای بازار در محرم هر سال، بازتاب گسترده در رسانههای مختلف دارد و در میان مردم، تا حدود زیادی شناخته شدهاست. اما بخش دیگری از عزاداریهای این هیئت، مربوط به سوگواریهای آخر ماه صفر در مشهد مقدس است که جزئیات، آداب و رسوم آن، شاید از چشم مردم دور ماندهاست.بار امانتی که از پدر به پسر رسید«هیئت عزاداران محله عجم خیابان» همهساله در دهه پایانی ماه صفر، راهی مشهد مقدس میشود، تا عزاداری ویژه اربعین حسینی، رحلت نبیمکرم اسلام(ص)، شهادت امام حسن(ع) و شهادت امام رضا(ع) را در جوار حرم رضوی، برپا کنند «مرحوم حاج محمدعلی عبد یزدانی» رسم این سفر زیارتی را اواخر دهه ۵۰ بنا گذاشت. سفری که از سال ۶۲ با جدیت بیشتری، استمرار یافت و به عنوان سنت دائمی و رسمی تبریزیها در حریم آستان قدس، تثبیت شد.
حاج محمدعلی، سال ۸۱ درست موقع سینهزنی در مسجد سالار شهیدان، سلامی به مولایش داد و چشم از جهان فروبست.پس از او فرزندش، «حاج مرتضی» وارد گود شده و تا توانسته، در تدارک سفر زیارتی آخر ماه صفر کوشیدهاست. او از سال ۶۸ در این سفر حضور داشته و هر سال، چند بار برای سرکشی و رسیدگی به وضعیت حسینیه عجم، راهی مشهد میشود.
حسینیه عجم، مأمن زائران بیبضاعت در مشهدهیئت عزاداران محله «عجم خیابان» تبریز، از سال ۱۳۵۹ سنتی ماندگار را بنا نهاده است؛ سنتی که هر سال در دهه پایانی ماه صفر، کاروانی از دلدادگان اهلبیت(ع) را به پابوس امام رضا(ع) میبرد. این حرکت، در سال ۱۳۶۲ رسمیت یافت و بهتدریج شمار همراهان هیئت افزایش یافت.تا سال ۱۳۶۷، اعضای هیئت در مهمانپذیر «صحرا» اسکان مییافتند و هزینههای سنگینی بابت اقامت متحمل میشدند. همان سال، مرحوم ابوی بنیانگذار هیئت، هنگام وداع با بارگاه منور رضوی، از امام رئوف(ع) توفیق تأمین مکان دائمی اقامت را طلب کرد. این توسل مقدمهای شد تا از سال بعد، اندیشه ایجاد یک محل اسکان ثابت برای زائران شکل گیرد؛ مکانی که بعدها به «حسینیه عجم» شهرت یافت و امروز مأمن زائران بیبضاعت و عاشقان حسینی است.
کد ۳۷۴ علم رضویسال بعد، به همت اعضای هیئت، قطعه زمینی در خیابان دانش مشهد خریداری شد و بدین ترتیب حسینیه عزاداران عجم خیابان در این شهر تأسیس گردید. این حسینیه با مساحت ۹۰۰ مترمربع، زیربنای ۱۵۰۰ مترمربع و در سه طبقه، سالهاست که بهعنوان پایگاه اسکان و استقرار این هیئت در دهه پایانی ماه صفر مورد استفاده قرار میگیرد.این زیرساخت ارزشمند با ۱۷ اتاق مفروش و برخورداری از تمامی امکانات رفاهی، ظرفیت پذیرایی و اسکان دستهجمعی را بهصورت متمرکز فراهم کرده است و در طول سال نیز در خدمت خانوادههایی قرار دارد که توان مالی کافی برای اقامت در هتلها و مهمانپذیرها را ندارند.
مدیر حسینیه، از قدیمیهای هیئت است که سالهاست ساکن مشهد است و با مدیریت دقیق و حسابشده، افرادی را که ما پس از یک سری تحقیقات اولیه، معرفی میکنیم، مطابق سند، پذیرش میکند. هدیه ناچیزی هم برای هر اتاق در نظر گرفته شدهاست که صرف آب و برق و سایر رسیدگیهای حسینیه میشود. سال گذشته ۵۰۰ خانوار را پذیرش کردیم، اما امسال با توجه به وضعیت کرونا، اسکانی نپذیرفتیم. «کد ۳۷۴» و عَلَمهای قدیمی هیئت عجم در مشهد، طبق ضوابط آستان قدس، هیچ گروه و دستهای بدون مجوز، حق تجمع در هیچ یک از بخشهای حرم را ندارد. هیئتهای عزاداری، با داشتن معرفینامه از شورای هیئات مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی و مُهر امام جمعه، میتوانند خود را به آستان قدس معرفی و کد عزاداری دریافت کنند. کد هیئت عزاداران محله عجم خیابان ۳۷۴ است. کُدی که در «عَلَم رضوی» این هیئت ثبت شده و در واقع شناسنامه این هیئت در آستان قدس به شمار میرود.
السلام ای خسرو ملک خراسان، السلاماما علمهای هیئت محله عجم خیابان، خود حکایت دیگری دارد.عبد یزدانی در این مورد، بیان میکند: هیئت ما یک هیئت تاریخی است که چند عَلم نفیس قدیمی دارد. برخی از عَلَمها، مخصوص برنامه هفتگی هیئت است، برخی ویژه عزاداری بازار و بعضی هم ویژه عزاداری دهه آخر ماه صفر مشهد است و در مشهد نگهداری میشود. علم قدیمی ما در مشهد، حدود ۴۵ سال پیش توسط «مرحوم آقای حاجابراهیم کمالینیا» به هیئت اهدا شدهاست. علاوهبر این علم، آستان قدس، هر ۱۵ سال یک بار، یک عَلَم به هیئتهایی که در عزاداریهای ماه صفر ثابتقدم باشند، اهدا میکند. نام هیئتها با دوخت زیبا در این علمها، حک شدهاست. هیئت ما تا حالا، یک عَلم رضوی از آستان قدس هدیه گرفته و عَلم دوم هم در نوبت اهدا است. علمها پیشاپیش دسته قرار میگیرد و دسته عزاداری که خود را در بابالجواد آماده کرده، مرتب و یکدست، با «سلام مخصوص هیئت» وارد صحن قدس میشود (السلام ای خسرو ملک خراسان، السلام / ای امام هشتم ای شاه خراسان، السلام) این برنامه، ویژه دستجاتی است که مجوز دارند. دستههایی که مجوز ندارند، میتوانند در روزهای بیستم، بیستوهشتم، بیستونهم و سیام صفر، در چهار خیابان مشرف به حرم، با رعایت نوبت، عزاداری کنند.
«رژه مذهبی عجم» محبوب خادمان و زائران رضوی استسالانه بیش از ۵ هزار هیئت، از جایجای ایران، با سبکها و سنتهای مختلف، دهه پایانی ماه صفر را به آستان مهربان امام غریب پناه میبَرند و مطابق برنامهریزی دقیق آستان قدس و در یک محل ثابت و دایمی عزاداری میکنند این محل، در طول سالهای متوالی، غیرقابلتغییر است، مگر بنا به ملاحظات خاص.
حلقه ۲۵۰ نفری عجم» ماندگار استدر روزهای پُر ازدحام آخر صفر، طبیعی است که خادمان رضوی، چندینبار از دستههای عزاداری میخواهند تا عزاداری را به پایان برسانند اما جالب است بدانید که رفتار این عزیزان با ما جالب است. چشمانتظار عجم خیابان میمانند، به پیشوازمان میآیند و راه را برایمان باز میکنند. انضباط و تشخص ویژه هیئت عجم باعث شده این هیئت در سالهای اخیر، در رتبهبندی سالانه آستان قدس، از میان صدها هیئت، چندین سال متمادی رتبه نخست را از آن خود کند.
عزاداران محله عجم خیابان، از نظر خاستگاه اجتماعی، شکل عزاداری، نواها و نوحهها، متفاوت است. دسته عزاداران عجم در حرم رضوی، از چهرههای پیشکسوت و معتمدان صنوف مختلف تشکیل شده است.بیشتر افراد این دسته، بالای ۶۵ سال دارند. این سنوسال شاید برای آینده این هیئت و انتقال میراث عجم به آیندگاه، کمی نگرانکننده به نظر برسد. اما حاجمرتضی، نظر دیگری دارد و خاطرنشان میکند: این هیئت، سال ۵۹ با یک حلقه۲۵۰ نفری وارد حرم امام رضا(ع) شد و سال گذشته به مدد آقا و با توجه به تربیت نسلهای جوان و مومن در هیئت، با همان تعداد در محضر امام سینه زد. نواخوانهای جوان، پا جای پای بزرگان گذاشتهاند نوحه عجم سخت و سنگین است. ضرباهنگ آن سنگین و کشیده است. هر مداحی، از پس بحرهای باشکوه و و اوج و فرودهای سنگین عجم بر نمیآید.
ارسال نظرات