بدون تسلط بر دانش‌های بنیادین، ادبیات عرب پرآسیب خواهد بود

به گزارش خبرگزاری رسا، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، رئیس اندیشکده فقه و حقوق اسلامی مرکز الگوی ایرانی- اسلامی پیشرفت، در مدرسه «ادبیات و زبان‌شناسی» دارالعلم، با موضوع «تجربۀ زیستۀ فقهی ادبی»، با اشاره به اینکه از دیر زمان، ادبیات بر علوم مختلفی اطلاق می‌شده و حدود ۱۱ علم را در شمار ادبیات آورده‌اند، گفت: برخی از آن علوم ادبی؛ مانند، انشا، عروض، شعر و کتابت، خارج از ابتلای ماست؛ اما برخی دیگر مثل علم نحو، صرف، لغت، معانی، بیان، بدیع و کلان، مانند هرمنوتیک، در فقه، کاربرد دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه در این علوم، برخی مورد احتیاج است و برخی ضروری‌تر به شمار می‌آید، افزود: در اینجا درباره سه محور نحو، لغت و دانش فهم متون یا همان «هرمنوتیک» گفت‌و‌گو خواهد شد؛ زیرا این علوم برای فهم آیات و روایات و فهم متون و استنباط از آنها، ضرورت بسیاری دارد.

وی اضافه کرد: یکی از تعیناتی که باید برای آن سهم مهمی قائل شد دانش صرف است؛ دانشی که صرفاً بحث آن شناختن صیغه‌ها نیست بلکه معانی ابواب مختلف را بیان می‌کند.

علم‌الاعراب در فهم متن ضروری است

عضو جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، با اشاره به اهمیت دانش نحو در فهم متون و دانش کلام، اظهار داشت: دانش نحو، دو کارکرد کلان دارد که یکی علم الاعراب و دیگری علم المفردات است. علم الاعراب اِعراب را یاد می‌دهد؛ مثلاً در علم الاعراب، محقق برای دانستن معنای متن، نیاز دارد رابطۀ بین کلمات را دریابد و بداند که این رابطه، صفت و موصوف است یا مضاف و مضاف‌الیه، کلمه را مرفوع باید دانست یا منسوب خواند، فاعل است یا مفعول و ... که با توجه به اینها، معنای جمله و عبارت تغییر می‌کند و استنباط، متفاوت می‌شود.

علم مفردات و معانی متفاوت حروف

آیت‌الله علیدوست، با تأکید بر اینکه علم المفردات که به معنای متعدد و مختلف مفردات و حروف می‌پردازد، تصریح کرد: دانستن این علوم برای فهم روایات و آیات و متون دینی بسیار ضروری است و ندانستن آن، استنباط‌های فقهی را، با مشکل مواجه می‌کند.

وی افزود: مثلاً در آیۀ « لاتأکلو اموالکم بینکم بالباطل...» برای فهم آیه باید دید آیا این «با» بای مباینت است یا بای سببیت یا معانی دیگری بر آن مترتب است؛ زیرا برای «با» ۱۴ معنا ذکر کرده‌اند که یک معنای آن سببیت، معنای دیگر مقابله و به همین ترتیب، معانی مختلفی دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: در این آیه باید دانست، آیا معنای «با» مقابله است و یا مباینت از معنای آیه دریافت می‌شود. یعنی آیه می‌خواهد بفرماید که در مقابل باطل مالتان را خرج نکنید که به این معنا «با» مقابله می‌شود؛ اما اگر «با»، سببیت باشد، دربارۀ اسباب معامله صحبت می‌کند و معنی این طور می‌شود که از طریق دزدی، قمار، غصب و ... مالتان را نخورید. در اینجا می‌بینیم که معنای آیه با توجه به معنای «با» بسیار متفاوت می‌شود.

نحو کوفه و آسیب به فهم متن

آیت‌الله علیدوست برای علم المفردات که بخشی از نحو است دو مبنای بسیار مهم در ادبیات برشمرد و یادآور شد: «نحو کوفه» و «نحو بصره» دو مبنای مهم علم ‌المفردات است که دو شیوۀ متفاوت به شمار می‌رود.‌ نحو بصره بدین گونه است که معانی کلمات را اضافه نمی‌کند، بلکه در مفاد تصدیقی و در مفاد جمله تصرف می‌کند که به آن، تضمین گفته می‌شود.

وی نحو کوفه را سبب خسارت در فهم متن دانست و تأکید کرد: نحو کوفه بدین صورت است که سراغ تضمین نمی‌رود و لطایفی از قرآن را از دست می‌دهد. متأسفانه نحو کوفه در مجامع علمی از یمن تا مصر و حتی ایران، سایه انداخته و ضربه‌های زیادی،زده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به فلسفه‌های مضاف توصیه کرد و ادامه داد: برای محققانی که با متن سر و کار دارند، دانستن فلسفۀ مضاف علم نحو یک ضرورت به شمار می‌رود.  

علم لغت

آیت‌الله علیدوست در بخش دیگری از سخنان خود، به تعین سوم یعنی «علم لغت» اشاره و تصریح کرد: علم لغت، محققین را بر معانی کلمات وارد می‌کند. البته لغت تنها دانش تعلیم معنا نیست بلکه کارکردهای متعددی دارد. 

وی اضافه کرد: مثلاً بعضی از کارکردهای لغت ارجاع و پیدا کردن معنای مادر است. کارکرد دیگر علم لغت تحلیل واژه‌هاست که، از اهمیت بالایی برخوردار است.

تحقیق و پیشبرد علم تمام نشدنی است

آیت‌الله علیدوست، با بیان اینکه گرچه در علوم ذکر شده بسیار کار شده و گذشتگان تحقیقات مفصلی انجام داده و کتاب‌های با ارزشی به یادگار گذاشته‌اند، اما هنوز مسائل زیادی برجای مانده که محققان می‌توانند به آنها ورود کرده و آن مسائل را حل کنند و این علوم را، به پیش ببرند.

وی تاکید کرد: این اندیشه سطحی است که عده‌ای گمان کنند همۀ مسائل گفته شده و جایی برای سخن جدید و تحقیق و پژوهش، نمانده است.

هرمنوتیک کلان، مسئلۀ جدیدی نیست

آیت‌الله علیدوست، با اشاره به به بحث هرمنوتیک و تفسیر متن و هنجارهای تفسیر متن، عنوان کرد: تفسیر متن هنجار دارد و دانش هرمنوتیک گرچه نامش جدید است، اما دانش و کلان مسئلۀ جدیدی نیست. پژوهش در این زمینه ضروری است و زمینه‌های زیادی برای تحقیق و کار در آن باقی مانده است.

این عالم دینی در پایان کتاب جلسه کتاب اخیر خود با نام «روش‌شناسی و اجتهاد» را جهت مطالعه و تحقیق به طلاب و علاقمندان به مباحث هرمنوتیک معرفی کرد.

گفتنی است؛ مدرسه تابستانه طلاب(دارالعلم)، به همت سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی و حوزه علمیه خراسان، از شنبه، ۲۸ تیرماه، در مدرسه میرزا جعفر حرم مطهر حضرت رضا(علیه‌السلام)، واقع در ساختمان شماره یک دانشگاه علوم اسلامی رضوی دایر شده و به مدت دو هفته ادامه دارد.