صلح حدیبیه؛ تنها صلحی که قرآن آن را فتح مبین نامید

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، دویست و شصت و ششمین نشست از سلسله کرسی‌های آزاداندیشی با موضوع محوری «گفتمان مقاومت»، با بیانات حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محسن مهاجرنیا، استاد حوزه و دانشگاه در دانشگاه طلوع مهر قم یه صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

این نشست که به همت «قرارگاه فرهنگی طلوع مهر» و با همکاری «مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم» و «اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی دانشگاه طلوع مهر» برگزار شد، به تفسیر و تحلیل ابعاد راهبردی سوره مبارکه فتح و واکاوی آثار و برکات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی صلح حدیبیه اختصاص داشت.

فضای نزول سوره؛ از اوج بحران تا مدیریت هوشمندانه

حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در مقدمه سخنان خود، به شرایط سیاسی-امنیتی حساس سال ششم هجری اشاره کرد و گفت: جامعه اسلامی به‌تازگی از بزرگترین تهدید وجودی خود یعنی جنگ احزاب، که ائتلافی از تمام دشمنان برای براندازی کامل حکومت بود، با پیروزی عبور کرده بود. در چنین فضایی، پیامبر اکرم(ص) بر اساس یک رؤیای صادقه، تصمیم به انجام عمره گرفتند و به همراه حدود ۱۴۰۰ نفر از مسلمانان، بدون تجهیزات جنگی و صرفاً با نیت زیارت، به سوی مکه حرکت کردند.

وی افزود: ممانعت قریش از ورود مسلمانان به مکه و توقف کاروان در منطقه حدیبیه، یک بحران جدی در میان مسلمانان ایجاد کرد. در حالی که برخی صحابه از این وضعیت ناراضی و خواهان درگیری بودند، پیامبر(ص) با درایتی بی‌نظیر، بحران را مدیریت کرده و با انعقاد یک پیمان صلح ده ساله، تهدید را به یک فرصت تاریخی تبدیل کردند.

صلح حدیبیه؛ فتح مبینی که کار ده‌ها جنگ را کرد

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر با اشاره به نارضایتی اولیه برخی مسلمانان از مفاد صلح‌نامه، تصریح کرد: «در نگاه سطحی، بازگشت بدون انجام عمره و پذیرش شروطی ظاهراً یک‌طرفه، یک شکست به نظر می‌رسید، اما پیامبر(ص) با تجدید وفاداری صحابه در بیعت رضوان، تحول آفرید و در مسیر بازگشت به مدینه، با نزول سوره فتح از آن تدابیر سیاسی فوق‌العاده حضرت(ص) با عبارت «إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا»یاد نمود، خداوند این اقدام هوشمندانه را یک «پیروزی آشکار» نامید و برکات آن را برشمرد.

حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا به آثار و برکات و دستاوردهای کلان و چند وجهی صلح حدیبیه پرداخت و تأکید کرد این صلح، نتایجی به همراه داشت که از بسیاری از جنگ‌ها بلکه از 84 جنگ بزرگ و کوچک حکومت اسلامی در مدینه، پربارتر بود:

۱. اولین اثر صلح حدیبیه تثبیت حکومت اسلامی است: برای اولین بار، بزرگترین دشمن اسلام یعنی مشرکان قریش، حکومت مدینه را به عنوان یک قدرت رسمی و هم‌تراز به رسمیت شناخت و موازنه قوا، به نفع مسلمانان تغییر یافت.

۲. ایجاد امنیت و گشایش در سیاست خارجی: این صلح به جنگ‌های فرسایشی پایان داد و با ایجاد یک دوره آرامش، به حکومت اسلامی فرصت داد تا برای نخستین بار در تاریخ اسلام، با ارسال نامه دعوت به اسلام به سران قدرت‌های جهان آن روز مانند ایران، روم و مصر و حبشه«دعوت جهانی اسلام» را آغاز کند و حکومت نوپای مدینه در صحنه بین‌المللی نقش‌آفرین شد.

3. نمایش تصویر اقتدار از اسلام و تضعیف روانی دشمن: این پیمان، چهره مسلمانان را از یک گروه جنگجو به یک حکومت صلح‌طلب، اهل منطق و متعهد به قرارداد تغییر داد. این تصویر جدید، نفوذ فرهنگی و تبلیغی اسلام را در میان قبایل عرب دوچندان کرد و در مقابل، روحیه مشرکین را تضعیف نمود.

۴. رشد بی‌سابقه جمعیت مسلمانان: دکتر مهاجرنیا تأکید کرد: بر اساس تصریح مورخان و مفسران، تعداد افرادی که طی دو سال پس از صلح حدیبیه به اسلام گرویدند، از کل جمعیت مسلمانان از ابتدای بعثت تا آن روز بیشتر شد.

۵. تغییر نگرش در جبهه داخلی: این رویداد به خود مسلمانان نیز آموخت که راه رسیدن به هدف، تنها از شمشیر نمی‌گذرد و تعامل، مذاکره و دیپلماسی هوشمندانه می‌تواند ابزاری قدرتمندتر برای پیروزی باشد.

6 . صلح حدیبیه راه پیروزی بر بقایای دشمن لجوج و شیطانی یهودیان ساکن منطقه خیبر را فراهم کرد که این خود آرامش و اقتداری برای مسلمانان فراهم آورد؛‌ رشادت امیرالمؤمنین(ع) در تسخیر قلعه خیبر، نماد اقتدار تاریخی مسلمین علیه جریان سیاسی یهود بود. 

7. صلح حدیبیه باب فتح‌الفتوح مکه مکرمه بود و خداوند از طریق آن آخرین سنگر دشمنان را به تسخیر یاران رسول‌الله درآورد.آن صلح تاریخی نشان داد که پیامبر(ص) خواهان جنگ و تخریب پایگاه وحی و رسالت و مسجدالحرام و قبله مسلمانان نبود. گویا اراده حضرت این نبود که با مکه همانند خیبر  رفتار کنند. به همین جهت صلح حدیبیه بهترین استراتژی و عملی‌ترین سیاست موفق بود.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه آثار و برکات دیگری از صلح حدیبیه را برشمرد و گفت این صلح الگویی از تعامل و مذاکره مقتدرانه و آبرومند برای مسلمانان در طول تاریخ است. امروز نظام اسلامی باید از این راهبرد اقتدارسازی در مذاکرات خود با مظاهر کفر و شرک و نظام سلطه استفاده کند. اگر از این موضوع وارد شویم دیگر کسی از مذاکره و دیپلماسی نظام اسلامی نگران نیست. 

وی افزود: سوره فتح بیانگرگفتمان مقاومت در اسلام است، یک گفتمان جامع است که هم «اشداء علی الکفار» را در بر می‌گیرد و هم شامل صلح و تعامل هوشمندانه است. پیامبر(ص) با راهبرد صلح، بدون آنکه پایگاه اصلی دین یعنی مکه را نابود کند، آن را فتح کرد و به همگان نشان داد که وعده الهی مبنی بر “فتح مبین” چگونه در عرصه عمل محقق می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در پایان گفت: فتح قلعه‌های مستحکم یهودیان در خیبر تنها دو ماه پس از این صلح انجام شد، برگزاری باشکوه عمرة‌القضاء در سال بعد که اقتدار مسلمانان را در قلب مکه به نمایش گذاشت، و نهایتاً فتح مسالمت‌آمیز مکه در سال هشتم هجری پس از پیمان‌شکنی قریش، همگی از نتایج مستقیم و برکات همان صلح‌نامه راهبردی بود.